ΒΑΓΚΝΕΡ: "Ιπτάμενος Ολλανδός"

 

(Με αφετηρία την προσέγγιση του Dahlhaus και αφόρμηση τον Χάινε)

Γενέθλια επέτειος  του μεγάλου μεταρρυθμιστή του γερμανικού μελοδράματος, Ρίχαρντ Βάγκνερ σήμερα, σκέφτηκα να σάς καλησπερίσω με τον "ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΟΛΛΑΝΔΟ" του.
Ένα έργο, το υλικό του οποίου(σύμφωνα με μαρτυρία του ίδιου του Βάγκνερ) αποτέλεσε το ξεκίνημα της "ποιητικής του σταδιοδρομίας" εγκαταλείποντας αυτή του "κατασκευαστή λιμπρέτων".
Θα στηριχτώ σε απόψεις του μεγάλου Βερολινέζου μουσικοκριτικού Καρλ Νταλχάους και το βιβλίο του: "Τα Μουσικά Δράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ", που είμαι σίγουρη πως οι περισσότεροι Βαγκνερόφιλοι θα το έχετε διαβάσει...

Καταλυτική υπήρξε για τον Βάγκνερ η εκδοχή που έδωσε στο μύθο ο Χάινε το 1834 στο βιβλίο του "Απομνημονεύματα του κυρίου φον Σναβελεμπόβσκι", την οποία ο Βάγκνερ εγκωμίαζε ως αληθινά δραματική.
Η όπερα, που έκανε πρεμιέρα στις 2 Ιανουαρίου 1843 στο Βασιλικό Θέατρο της Δρέσδης πραγματεύεται το θέμα της αγάπης και της λύτρωσης. Αποτελεί δε, το μέσο μεταστροφής του συνθέτη σε νέες αξίες και έννοιες και απαιτεί από το θεατή-ακροατή -όπως και στο αρχαίο δράμα- βαθιά προσέγγιση και ανάγνωση υψηλής αισθητικής.

Ο ΘΡΥΛΟΣ:

lbert Pinkham Ryder: "Flying Dutchman", Smithsonian

Ο θρύλος, φίλοι μου, σάς είναι σίγουρα γνωστός. Είναι η ιστορία του καταραμένου πλοίου, που δεν μπορεί να φτάσει στο λιμάνι του και από αμνημονεύτων χρόνων περιπλανιέται στη θάλασσα. Εκείνο το ξύλινο φάντασμα οφείλει το όνομά του στον καπετάνιο του, έναν Ολλανδό, που κάποτε είχε ορκιστεί σε όλους τους διαβόλους πως θα περνούσε από κάποιο ακρωτήρι, παρά τη θύελλα που λυσσομανούσε, ακόμα κι αν θα χρειαζόταν να ταξιδεύει στη θάλασσα μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία.

Ο Διάβολος το πήρε τοις μετρητοίς  και ο Ολλανδός πρέπει να περιπλανιέται , εκτός κι αν τον λυτρώσει  η πίστη μιας γυναίκας.
Ο διάβολος -βλάκας καθώς είναι- λέει ο Καρλ Νταλχάους στο βιβλίο του  δεν πιστεύει στην πίστη των γυναικών  και γιάυτο επιτρέπει στον καταραμένο καπετάνιο  να πιάνει στεριά κάθε 7 χρόνια.
Καημένε Ολλανδέ!!
Τού φτάνει η χαρά να λυτρώνεται κάθε τόσο και να ξεφορτώνεται την απελευθερώτριά του κι έπειτα να μπαρκάρει ξανά ...

"ΧΑΪΝΕ-ΒΑΓΚΝΕΡ, η βασική διαφορά"

Ο Νταλχάους στηρίζεται πάνω στην παράσταση που είχε δει στο Άμστερνταμ. Τού κάνει εντύπωση πως το έργο διακόπτεται από τη διήγηση μιας περιπέτειας με μια Ολλανδέζα Μεσσαλίνα.Ο Χάινε, λέει ο μουσικοκριτικός, διηγήθηκε την ιστορία, όχι για χάρη της ίδιας της ιστορίας, αλλά για χάρη της ειρωνικής αντίθεσης. Αποφασιστικής σημασίας για τον Βάγκνερ ήταν το μοτίβο του Χάινε, της λύτρωσης.Εδώ ο συνθέτης διαλύει την ειρωνία του ποιητή, πράγμα όχι σπάνιο, καθώς εκείνη την εποχή στα πλαίσια του κινήματος "Θύελλα κι Ορμή"  εξευγενίζεται το υλικό μιας τετριμμένης λαϊκής μπαλάντας.Το τραγικό γινόταν αντικείμενο παρωδίας, αλλά και το παρωδημένο αντιστρεφόταν σε τραγικό.
Ο Βάγκνερ απορρίπτει την παρωδία και δημιουργεί ένα δράμα με μια πολύπλοκη ίντριγκα. Αντί για το χιούμορ του Χάινε, ο συνθέτης επινοεί τη δραματική πλοκή.
Δίκαια ο "Ιπταμενος Ολλανδός" χαρακτηρίστηκε από τον Βάγκνερ "δραματική μπαλάντα"
Η Ζέντα υπόσχεται πίστη στο θάνατο...Κι ο Ολλανδός χρειάζεται αυτή την πιστη για να μπορέσει να πεθάνει...αρνιέται, ομως να μιλήσει για την αγάπη:

"Τη σκοτεινή φωτιά που νοιώθω εδώ να καίει

Αγάπη, ο δόλιος να την ονομάσω;

Μα , όχι! Είναι ο πόθος για τη σωτηρία

αν τέτοιος άγγελος το έφερνε να σωθώ"

Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ της ΖΕΝΤΑΣ-σύνδεση με Λόενγκριν:

Και η Ζέντα ξέρει πως η πίστη που ορκίζεται είναι μια θυσία...
Ο "Ιπτάμενος Ολλανδός" δεν ανήκει στην παράδοση της τραγωδίας, αλλά σε κείνη του μαρτυρικού δράματος, την πορεία του οποίου υπαγορεύει η απαρασάλευτη επιθυμία ενός ήρωα να θυσιαστεί.
Δηλαδή της Ζέντας, που λέει στην εκπληκτική άριά της: "Och sei's die dich durch ihre Trey-Ας είμαι εγω αυτη που με την πίστη θα σε λυτρώσει".
Ίσως να μην είναι τυχαίο που το μοτίβο της προέρχεται από το τέλος της μπαλάντας της Ζεντας, που ακούγεται στη 3η πράξη  κι είναι πυρήνας  ολόκληρου του έργου.
Η μπαλάντα αυτή δεν αποτελεί απλή αφήγηση, αλλά επίκληση για τον Ολλανδό, που τον κάνει να εμφανιστεί ολοζώντανος μπροστά της , όπως στον "Λόενγκριν" η αφήγηση του ονείρου της Έλσας φέρνει στη σκηνή τον Ιππότη των κύκνων...

Θα ακούσουμε τη "Μπαλάντα της Ζέντας" από μια κορυφαία ερμηνεύτρια, με καθαρότητα, όγκο  και συντριπτική δύναμη φωνης: Birgit Nilsson!
Την επιλέγω και επειδή πριν μερικές μέρες(17 Μαΐου) γιορτάσαμε τα 100 χρόνια από τη γέννησή της.

WAGNER: "Der Fliegende Hollander- Senta's Ballade" / Birgit Nilsson 

Ο Bάγκνερ  έγραψε τον Ιπτάμενο Ολλανδό το 1839. Μόλις είχε φύγει από τη Ρίγα της Λετονίας μετά από ποικίλες οικονομικές δυσκολίες και στη θάλασσα βίωσε ένα περιπετειώδες και επικίνδυνο ταξίδι. Μέσα στην τρομερή θαλασσοταραχή οραματίστηκε ένα μελόδραμα με το πλοίο-φάντασμα.
Ο γερμανός δραματουργός μάλλον αναγνώρισε τον εαυτό του στον αιώνιο περιπλανώμενο, δυστυχισμένο τυχοδιώκτη που δεν μπορεί να βρει ειρήνη...

Στην περίφημη, δημοφιλή εισαγωγή, η οποία αποτελεί μικρογραφία της υπόθεσης που διαδραματίζεται στη όπερα διακρίνουμε μια πρωτοκαθεδρία των πνευστών...Κόρνα και τρομπόνια εισάγουν την πρώτη απειλή, ενώ τα δοξάρια των τοξοτών σύρονται αγωνιωδώς...Με βαριές, μεγαλόπρεπες σχεδόν φοβιστικές φράσεις, καταφέρνουν να μεταφέρουν τον ακροατή καταμεσίς μιας άγριας καταιγίδας που μαίνεται στη θάλασσα!
Μια από τις συγκλονιστικότερες -πραγματικά- σκηνές καταιγίδας που αποτυπώνει η ευρηματικότητα, η επιδεξιότητα και πρωτοτυπία του Βάγκνερ!  

Wagner - Der fliegende Hollander, 'Overture' / Sir Georg Solti

H όπερα ολοκληρωμένη: