Ζωρζ Μπρακ: η φιλία με τον Ερίκ Σατί

 

Georges Braque: "Guitar and glass" 
(από: pinterest)

Ο Ζωρζ Μπράκ εκτός από τα χρώματα και τα πινέλα του, αγαπούσε πολύ τη μουσική!
Είχε μουσική εκπαίδευση, καθώς έπαιζε φλάουτο, βιολί και ακορντεόν. Γι' αυτό συχνά συναντάμε αυτά τα όργανα στις εικαστικές του συνθέσεις, μαζί με αποσπάσματα μουσικών παρτιτούρων και ονόματα συνθετών...Ένοιωθε τις εικαστικές δημιουργίες του σαν τα άψυχα μουσικά όργανα, που ζωντανεύουν με την αφή των εκτελεστών τους... Ετσι εμφυσά πνοή και η ματιά του θεατή στους πίνακές του.

Από συνθέτες παλαιοτέρων εποχών, όπως φαίνεται παρατηρώντας τα έργα του, είχε αδυναμία στους Μπαχ και Μότσαρτ. Συνδέθηκε δε στενά με τον Ερίκ Σατί.
Oι δυο τους γνωρίστηκαν μέσω των κοινών φίλων τους, Πικάσο και Ντιάγκιλεφ και αρχικά τούς έφερε κοντά η κοινή τους Νορμανδική καταγωγή. 
Η μακροχρόνια φιλία τους σκιαγραφήθηκε και εικαστικά.

Georges Braque

Ο Μπρακ σε μια από τις εικαστικές εκδοχές του θέματος:  "Κιθάρα και γυαλί", που βλέπετε παραπάνω, απεικονίζει το εξώφυλλο της παρτιτούρας του συνθέτη φίλου του από το συμφωνικό ποίημα,"Socrates".
Η παρτιτούρα διακρίνεται εμφανώς ανάμεσα σε κωδικοποιημένα αντικείμενα δοσμένα γεωμετρικά, που χρωματικά ποικίλλουν.

Η κιθάρα τοποθετείται στο κέντρο της σύνθεσης με το χαρούμενο πράσινο και εκτυφλωτικό κίτρινο χρώμα της να εισβάλλουν στον πίνακα. 

Λαμπερά, φρέσκα ​​και δροσερά χρώματα, παρόμοια και στο ποτήρι, που σχεδόν αιωρείται μπρος από την κιθάρα, καταργώντας φυσικούς νόμους, φωτίζοντας  τα σχηματοποιημένα και κερματισμένα σε διάφορα επίπεδα αντικείμενα του χώρου προκαλώντας με την χρωματική αντίθεση του λευκού της παρτιτούρας τον θεατή να την προσέξει. Ο Μπρακ επιτυγχάνει μια οπτική ένταση ισοδύναμη με την ένταση της μουσικής ακρόασης.

Είναι σύνθεση από απλά αντικείμενα της καθημερινότητας, όμως  εμποτισμένη με δυναμική ποιότητα.
Το εικαστικό φιλοτεχνήθηκε το 1921 και διακρίνεται για την απολύτως πρωτότυπη εικονογραφική γλώσσα, τη νέα προσέγγιση και εννοιολογική αισθητική θεωρία.



Kαι οι δυο καλλιτέχνες αρνούνται να συμμορφωθούν με την παραδοσιακή άποψη για την Τέχνη.

Erik Satie

Αυτό φαίνεται και στο "Socrate", ένα έργο για φωνή και πιάνο (ή μικρή ορχήστρα) του Ερίκ Σατί. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1919.Το κείμενο περιλαμβάνει αποσπάσματα  από τους Διαλόγους του Πλάτωνα, όλα τα επιλεγμένα κείμενα που αναφέρονται στον Σωκράτη .
Η  σύνθεση ανατέθηκε από την Βιναρέτα Σίνγκερ, η οποία είχε την ιδέα να χρησιμοποιηθούν μόνο γυναικείες φωνές, που θα διάβαζαν μεγαλοφώνως κείμενα αρχαίων φιλοσόφων, σε αντίθεση απ’ ότι στην αρχαιότητα, που κάτι τέτοιο μπορούσαν να κάνουν μόνο άνδρες. 

Η ιδέα μιας σύνθεσης με στοιχεία μελοδράματος δεν άρεσε στον Σατί, οπότε εγκαταλείφθηκε. Όμως προέκυψε σύνθεση για μια γυναικεία φωνή με πιανιστική συνοδεία ή  μικρή ορχήστρα, ένα έργο απόλυτης ηχητικής ηρεμίας και λεπτής ομορφιάς.  Ο συνθέτης δομεί το έργο στο ύφος ενός κοσμικού ορατορίου σε τρία μέρη:

I. "Portrait de Socrate - Πορτρέτο του Σωκράτη", κείμενο που λήφθηκε από το Συμπόσιο του Πλάτωνα και το διάλογο ανάμεσα στον φιλόσοφο και τον Αλκιβιάδη.

II. "Les bords de l'Ilissus - Οι όχθες του Ιλισσού", κείμενο από τον Φαίδρο του Πλάτωνα και

III. "Mort de Socrate - Θάνατος του Σωκράτη", από το κείμενο του Πλάτωνα: "Φαίδων".

Η μουσική χαρακτηρίζεται από απλούς επαναλαμβανόμενους ρυθμούς, συνεχόμενες καντέντσες, και μακράς έκτασης, οστινάτι.

Eric Satie: "Socrate":

H βαθιά φιλία των δυο καλλιτεχνών εκφραζεται και σε άλλες συνεργασίες, όπως στην έκδοση της σύντομης λυρικής κωμωδίας του Ερίκ Σατί:  "The Ruse of Medusa",  όπου ο καλός του Ζωρζ Μπράκ συνέβαλε  με 3 έγχρωμες ξυλογραφίες, την πρώτη του είσοδο στην απεικόνιση βιβλίων:

(από: moma.collection)

Η "The Ruse of Medusa" είναι μια μονόπρακτη λυρική κωμωδία, της οποίας ο Σατί υπογράφει εκτός από τη μουσική (ένα σύνολο χορών, βαλς, μαζούρκα, πόλκα, κλπ) και το κείμενο.
Με στοιχεία από το θέατρο του παραλόγου, στήνει ένα μουσικό, σουρεαλιστικό σκηνικό με το χιούμορ που ως γνωστόν τον διακρίνει.

Με το έργο αυτό πρωτοεμφανίστηκε η μορφή του προετοιμασμένου πιάνου, καθώς ο συνθέτης στην πρεμιέρα είχε τοποθετήσει σελίδες χαρτιού ανάμεσα στις χορδές του πιάνου, αλλοιώνοντας τον φυσικό του ήχο. 

Aπολαμβάνουμε την ορχηστρική εκδοχή.

Satie: "The Ruse of Medusa":

Braque: "The Round Table"
(wikiart)

Αλλά και στο  εικαστικό του Μπρακ με τίτλο: "The Round Table" που ο ζωγράφος φιλοτέχνησε μετά το θάνατο του Σατί, το 1929, (διπλανή εικόνα) με αποχρώσεις του καφέ να κυριαρχούν, τοποθετούνται  ευρηματικά, ανάμεσα σε πολλά αντικείμενα, και κάποια μουσικού ενδιαφέροντος, που παραπέμπουν και πάλι στον αγαπημένο γάλλο φίλο του. 

Στο πλάνο και στη γωνία ενός δωματίου εντάσσει ένα τραπέζι. Ο  καλλιτέχνης χωρίζει τα αντικείμενα, τα αναλύει και τα ανασυνθέτει σε μια αφηρημένη μορφή. Έτσι, τοποθετεί πάνω στο τραπέζι ένα μαχαίρι, ένα μπουκάλι, μία κιθάρα και σελίδες παρτιτούρων από μια Εtude, όπως μαρτυρά το τίτλος στο εξώφυλλο.

Ήδη από νωρίτερα, ο Μπρακ είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί γράμματα στα κυβιστικά του έργα, καθώς -όπως ισχυριζόταν-: "βοηθούσαν στη διάκριση των αντικειμένων".
Μουσικά στοιχεία και σύμβολα  σ'ένα πνευματώδη διάλογο με τα άλλα αντικείμενα του χώρου.

Παρατηρείστε πως σε όλες τις ανοιχτές σελίδες εμφανίζονται τα γράμματα: E ATIE.

(Η ενσωμάτωση γραμμάτων στα έργα του αποτελεί στοιχείο που συνδέεται άμεσα με τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών) 

Πολλοί μελετητές εικάζουν πως η επιλογή τους υπαινίσσεται τον φίλο του, συνθέτη Erik Satie.

[Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του  Ζωρζ Μπρακ. Γεννήθηκε στις 13 Μαΐου του 1882 στο Argenteuil, μια μκρή πόλη πάνω στον Σηκουάνα και κοντά στο Παρίσι].

Παλαιότερο κείμενο για τον Μπρακ μπορείτε να διαβάσετε και εδώ.