Λεσκόφ - Σοστακόβιτς: "Η λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ"

 

Εικονογράφηση του Μπορίς Κουστόντιεφ για την "Lady Macbeth of the Mtsensk District" του N. S. Leskov. 1923

"Σε προειδοποιώ, καρδιά μου, συγχώρεσέ με, αλλά αν μ’ εγκαταλείψεις για μια άλλη,
όποια και να ’ναι αυτή, εγώ, όσο ζω, δε θ’ αφήσω να μου ξεφύγεις".

("Η λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ", Νικολάι Λεσκόφ)

"Nikolai  Leskov's portrait", 

Valentin Serov, 1894

Ο Nikolai  Leskov(16 Φεβρουαρίου 1831-5 Μαρτίου 1895) είναι ένας από τους μεγαλύτερου Ρώσους μυθιστοριογράφους και θεατρικούς συγγραφείς.
Από μικρός διάβαζε πολύ και ξεκίνησε την καριέρα του ως δημοσιογράφος στο Κίεβο και αργότερα στην Αγία Πετρούπολη, όπου και εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα. Ακολούθησαν κι άλλα έργα και η γραφή του εκτιμήθηκε από τους Τολστόι και μεταγενέστερα από του Τσέχωφ και Μαξίμ Γκόρκι.
Επαινέθηκε για τους καινοτόμους πειραματισμούς στη φόρμα(χρησιμοποίησε σύντομες λογοτεχνικές μορφές) και στα έργα του παρουσίασε ολοκληρωμένα την εικόνα της σύγχρονης ρωσικής κοινωνίας. Εξαιρετικά ζωντανές είναι οι περιγραφές του των δύσκολων συνθηκών που  επικρατούσαν στις ιδιοκτησίες της τσαρικής Ρωσίας, τον ηδονισμό και την κραιπάλη που χαρακτήριζε τους αριστοκράτες, τα στερεότυπα και τις δεισιδαιμονίες του ρωσικού λαού.

Μετά το χωρισμό του από τη σύζυγό του γνώρισε και σύναψε σχέση χωρίς γάμο με την Κατερίνα Μπούμπνοβα, η οποία του ενέπνευσε το αριστούργημά του: "Η Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ", έργο που τον καταξίωσε.

H νουβέλα γράφτηκε το  1865 και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες σε περιοδικό. Τα θέματα που επεξεργάζεται είναι ο κατώτερος ρόλος των γυναικών στη κοινωνία του 19ου αι., η μοιχεία, η ζωή στην επαρχία και το σχέδιο δολοφονίας από μια γυναίκα, εξ ου και ο τίτλος εμπνευσμένος από τον σαιξπηρικό χαρακτήρα της Λαίδης Μάκβεθ ...

Η σκηνή του φόνου - Εικονογράφηση του Μπορίς Κουστόντιεφ
https://xn

Κεντρική ηρωίδα της νουβέλας είναι μια τολμηρή, ατρόμητη γυναίκα, ατίθαση και κινούμενη πέρα από κοινωνικές συμβάσεις. η Κατερίνα Ισμαήλοβα, που την χαρακτηρίζει επαναστατικό πνεύμα, ασυγκράτητο πάθος και ερωτισμός. Προσπαθεί να κερδίσει ανεξαρτησία, να απεγκλωβιστεί από κοινωνικές αντιλήψεις και στερεότυπα. Ο ασυμβίβαστος έρωτάς της το μαρτυρά και τον ζει στο έπακρο. Φτάνει γι' αυτόν στη δολοφονία. 

"H Kατερίνα χλώμιασε.
Σχεδόν δεν ανέπνεε καθόλου...
Στάθηκε πάνω από τον άντρα της που κείτονταν στο πάτωμα νεκρός. 
 Στο δεξί της χέρι κρατούσε ακόμη το βαρύ, σφυρήλατο κηροπήγιο,
το φονικό της όπλο..."

Κι όταν αισθανθεί την προδοσία, είναι η ίδια η Κατερίνα που θα δώσει φρικιαστική τροπή και τραγικό τέλος...Πέφτει στα παγωμένα νερά του Bόλγα, κυριευμένη από ζήλεια...

Η νουβέλα αυτή του Νικολάι Λεσκόφ αποτέλεσε τη βάση για την ομώνυμη όπερα του Ντμίτρι Σοστακόβιτς... Λέγεται πως τα χαρακτηριστικά της Κατερίνας έμοιαζαν στη χειραφετημένη Nina Varzar, (μετέπειτα γυναίκα του συνθέτη), με την οποία εκείνη την εποχή διατηρούσε δεσμό.

Το έργο ενσωματώνει στοιχεία εξπρεσιονιστικά με στοιχεία βερισμού και είχε ενθουσιάσει τον Προκόφιεφ που σχολίασε πως στη μουσική του Σοστακόβιτς:

"Κύματα λαγνείας πάνε κι έρχονται ασταμάτητα!"

Ο συνθέτης δημιουργεί μια ρεαλιστική όπερα με λυρικά στοιχεία, με σκοπό την μεταμόρφωση της ηρωίδας από μια απωθητική δολοφόνο, σε γυναίκα για την οποία ο ακροατής θα αισθανθεί συμπάθεια...Μια γυναίκα ατρόμητη μα καταπιεσμένη, θύμα του βίαιου κοινωνικού της περιβάλλοντος. 

Φυσικά οι αντιδράσεις ήταν πολύ έντονες με τον Σοστακόβιτς να έρχεται σε σοβαρή σύγκρουση με το καθεστώς. Λέγεται πως ο Στάλιν παρακολούθησε την παράσταση, όμως δυσαρεστήθηκε τόσο που η εφημερίδα Πράβντα, δημοσίευσε την επομένη άρθρο, που έκανε λόγο για "θολούρα αντί μουσικής, για κακοφωνία και μουσικό χάος" (φημολογείται πως ήταν άρθρο του Στάλιν).

Το έργο δεν ξεχωρίζει μονάχα για την ωμότητα και τη σκληρότητά του, αλλά είναι εξίσου βαθιά συγκινητικό, ιδιαίτερα στην τελική σκηνή του, η οποία συνοψίζει αιώνες πόνου και στέρησης στη Ρωσία.

Οι κατάδικοι σαν σε χορός σε αρχαιοελληνική τραγωδία αφήνουν το δικό τους σχόλιο πάνω σε μια κατευναστική μελωδία:

"Πορευόμαστε μέρα με τη μέρα στα δεσμά μας.

Μετρώντας κουρασμένοι τις αλυσίδες μας

σηκώνοντας γύρω μας παντού τη σκόνη!

Αχ, στέπες, είστε ατελείωτες,

κι οι μέρες και οι νύχτες απροσμέτρητες,

μόνο στις σκέψεις του μυαλού κατοικεί η χαρά
όμως είναι τόσο άκαρδοι οι φρουροί..."

Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν αναγνωρίστηκε η λογοτεχνική αξία του Νικολάι Λεσκόφ, πλην του Τολστόι, ο οποίος όταν πέθανε δήλωσε: "Η ώρα του Λεσκόφ δεν έχει έρθει ακόμη. Ο Λεσκόφ είναι ένας συγγραφέας του μέλλοντος"...

Αναλυτικότερα για την όπερα μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο εδώ.