«Αισωπικοί Μύθοι μετά μουσικής» 7. ΛΕΩΝ και ΜΥΣ

Λέων και Μυς, από την ισπανική έκδοση των Μύθων του Αισώπου(1521)

Ο Αίσωπος μπορεί να μην έγραψε κανέναν μύθο και απλά να τούς διηγόταν προφορικά, όμως είναι ο διασημότερος από τους αρχαίους μυθοποιούς. Οι μύθοι του είναι συμβολικοί και αλληγορικοί με ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα κι έχουν ως πρωταγωνιστές κατά το πλείστον ζώα, που μιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι.

Ο Αίσωπος όπως απεικονίζεται
στα Χρονικά της Νυρεμβέργης, 1493

Είναι οπωσδήποτε και χρήσιμοι μύθοι διότι περιέχουν «θεραπευτικές αρετές» μεν και δίνουν λογικές απαντήσεις σε ερωτήματα και υπαρξιακές ανησυχίες μας, δε. Παρότι οι Αισωπικοί μύθοι δεν καταλήγουν πάντα σε αισιόδοξο ηθικό μήνυμα, ασκούν τεράστια γοητεία! Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι διαβάζοντας τους μύθους, διαισθανόμαστε ότι ενώ δεν είναι «η πραγματικότητά μας», ταυτόχρονα απεικονίζουν μια πραγματικότητα. Αντιλαμβανόμαστε ότι τα δρώμενα και οι πράξεις του μύθου δεν μπορούν να συμβούν σήμερα, όμως κατανοούμε ότι συμβολίζουν τα στάδια και τις φάσεις εξέλιξης της ζωής και ότι τα συναισθήματα και τα πάθη είναι πραγματικά.


Σήμερα θα αφηγηθούμε ένα μύθο με συγκλονιστικό μήνυμα … Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας μας είναι, ότι συχνά υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούμε να διανοηθούμε πως σε κάποια δύσκολη στιγμή μπορεί να αποδειχθούν πολύ καλοί φίλοι. Μας διδάσκει να μην υποτιμάμε κανέναν και να μην διστάζουμε να βοηθάμε ο ένας τον άλλο και να μην ξεχνάμε ποτέ πως έρχεται καιρός που και οι πιο ισχυροί έχουν την ανάγκη των αδυνάτων.


Ο ΜΥΘΟΣ:

«Λέοντος κοιμωμένου μῦς τῷ σώματι ἐπέδραμεν. Ὁ δὲ ἐξαναστὰς καὶ συλλαβὼν αὐτὸν οἷός τε ἦν καταθοινήσασθαι. Τοῦ δὲ δεηθέντος μεθεῖναι αὐτὸν καὶ λέγοντος ὅτι σωθεὶς χάριτας αὐτῷ ἀποδώσει, γελάσας ἀπέλυσεν αὐτόν. Συνέβη δὲ αὐτὸν μετ’ οὑ πολὺ τῇ τοῦ μυὸς χάριτι περισωθῆναι· ἐπειδὴ γὰρ συλληφθεὶς ὑπό τινων κυνηγετῶν κάλῳ ἐδέθη τινὶ δένδρῳ, τὸ τηνικαῦτα ἀκούσας ὁ μῦς αὐτοῦ στένοντος ἐλθὼν τὸν κάλων περιέτρωγε καὶ λύσας αὐτὸν ἔφη· «Σὺ μὲν οὕτω μου τότε κατεγέλασας ὡς μὴ προσδεχόμενος παρ’ ἐμοῦ ἀμοιβὴν κομιεῖσθαι· νῦν δὲ εὖ ἴσθι ὅτι ἐστὶ καὶ παρὰ μυσὶ χάρις.»

Ὁ λόγος δηλοῖ ὅτι καιρῶν μεταβολαῖς οἱ σφόδρα δυνατοὶ τῶν ἀσθενεστέρων ἐνδεεῖς γίνονται.

Στα Νέα Ελληνικά:

«Καθώς το λιοντάρι κοιμόταν, ένας ποντικός τρέχοντας έπεσε επάνω του και το ξύπνησε. Γραπώνει τότε το λιοντάρι τον ποντικό και θα τον έκανε μιά χαψιά. Το ποντίκι όμως ψύχραιμο παρακάλεσε:
«Άφησέ με να ζήσω! Για σένα ούτε μιά μπουκιά δεν είμαι! Και δεν ήθελα να σε ενοχλήσω, κατά λάθος τρέχοντας ήρθα επάνω σου. Αν με αφήσεις να ζήσω, δεν θα σου κάνω κανένα κακό, αντίθετα, θα σε ευγνωμωνώ και θα σου ανταποδώσω την ευεργεσία!»
Το λιοντάρι γέλασε:
«Τι ευεργεσία θα μου ανταποδώσεις εσύ; Αν είναι δυνατόν ποτέ ένα ποντίκι να ευεργετήσει ένα λιοντάρι! Άντε όμως, θα σε αφήσω, γιατί με έκανες και γέλασα, άλλωστε γιατί να σε φάω, δεν φτάνεις ούτε να γεμίσεις το κούφιο μου το δόντι!»
Αργότερα, κάποιοι κυνηγοί κατάφεραν να πιάσουν το λιοντάρι, και το δέσανε με σκοινιά σε ένα δέντρο. Καθώς βρυχόταν απελπισμένα, το άκουσε ο ποντικός, και πήγε μασουλούσε τα σκοινιά, έτσι τα έκοψε και ελευθέρωσε το λιοντάρι. Και είπε:
«Εσύ τότε γελούσες που είπα ότι θα σε ευεργετήσω. Τώρα όμως πρέπει να κατάλαβες ότι ακόμη και τα ποντίκια αξίζει να σε ευγνωμονούν, ακόμα κι ένας ποντικός μπορεί να σε σώσει.»

Lion and Mouse, Φρανς Σνάιντερς 

Με απλό και εύπεπτο τρόπο ο αρχαίος παραμυθάς συμβουλεύει πως ακόμα κι οι πιο αδύναμοι μπορούν να φανούν χρήσιμοι και στους πιο δυνατούς, διδάσκοντας πως δεν πρέπει να περιφρονούμε κανένα!


O μύθος απέκτησε δημοφιλία την περίοδο της Αναγέννησης, καθώς καταδίκαζε την κοινωνική φιλοδοξία, όπως επίσης στην Αίγυπτο και την Ανατολική Ασία υπάρχουν παραλλαγές της ιστορίας, που όλες διδάσκουν τη βοήθεια στο συνάνθρωπο, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή την κατάσταση.

Στην ινδική παραλλαγή ο μύθος αναφέρεται σε ποντίκια και ελέφαντες:
Ένα κοπάδι ελεφάντων ποδοπατάει κατά λάθος μια φυλή ποντικών. Ετσι, ποντικοεκπρόσωποι έρχονται στο βασιλιά ελέφαντα αιτουμενοι να αλλάξουν την πορεία τους στο μέλλον, όπως και πράττουν. Αργότερα,που οι ελέφαντες παγιδεύονται, τα ευγνώμονα ποντίκια ανταποδίδουν την ευεργεσία, βοηθώντας τους.

Στην Κίνα, που ο μύθος μεταφέρθηκε από βουδιστές μοναχούς, το ευεργετημένο ζώο είναι μια τίγρης.


Στη Λογοτεχνία επίσης έχει χρησιμοποιηθεί ως βάση ανάπτυξης μια ιστορίας, όπως στην περίπτωση του σκωτσέζου, Ρόμπερτ Χένρισον(1425-1506)

Το μεγαλύτερο, και από πολλές πλευρές το πιο πρωτότυπο και αποτελεσματικό του έργο, είναι το «Morall Fabillis of Esope», μια συλλογή από 13 ιστορίες του έλληνα παραμυθά και άλλων ανωνύμων, όπου ενσωματώνει και το μύθο του Λιονταριού με το ποντίκι, Συμβολίζοντας το βασιλιά με το λιοντάρι που μπλέκεται στο δίχτυ, κάνοντας ένα κριτικό σχόλιο για την κυβέρνηση της Σκωτίας:

«Αυτό το λιοντάρι της μεγάλης δύναμης

μπορεί να’ναι πρίγκιπας ή και βασιλιάς, ακόμα.

Κάποιος ισχυρός, ή κι ένας αυτοκράτορας,

που ενώ θα’πρεπε να κοπιάζει

για να κυβερνά το λαό του δίκαια

και να διατηρεί την τάξη,

ξοδεύει όλο τον χρόνο του σε απολαύσεις,

νωθρότητα, ύπνο και απραξία..»

Η έμμετρη επεξεργασία του μύθου από τον Ζαν ντε Λαφονταίν αφηγείται:

Να πείσουμε τον κόσμο, χρέος μας είναι τρανό

ότι συχνά χρειαζόμαστε και το πιο μικρό.

Δυο μύθοι δείχνουν την αλήθεια αυτή

πολύ καλά με αυτό που ακολουθεί.

Ανάμεσα στου λιονταριού τα πόδια μια φορά

ποντίκι ζαλισμένο πετάχτηκε απ΄ τη γη.

Ο βασιλιάς των Ζώων στην περίπτωση εκείνη δα

την αρχοντιά του δείχνει και του χαρίζει τη ζωή.

Και στα χαμένα δεν πήγε η χάρη αυτή.

Θα πίστευε ποτέ άτομο κανένα σε τούτη τη ζωή

ότι λιοντάρι με ποντίκι θα συναντηθεί;

Όμως έγινε στο δάσος το λιοντάρι μας να βγει

και στη φάκα ξαφνικά να πιαστεί.

Μάταιες οι φωνές του κι οι βρυχηθμοί.

Τότε ο κυρ-πόντικας κατέφτασε με δόντια κοφτερά

τη φάκα ροκανίζει και τελειώνει τη δουλειά.

Πιότερο αξίζουν ο χρόνος κι η υπομονή,

να ξέρεις, από τη δύναμη και την οργή.

(Μτφ: Βονιτσάνου-Guilloteau Θεοδώρα)

«The Fable», Gustav Klimt

Ο μύθος ήταν αγαπημένος εικαστικών καλλιτεχνών. 

1. Ο Φλαμανδός ζωγράφος Φρανς Σνάιντερς φιλοτέχνησε δύο εκδοχές του. Ο ένας πίνακας κρεμόταν στη Μεγάλη Σάλα στο εξοχικό σπίτι του πρωθυπουργού. 

Λέων και Μυς, Tom Otterness

2. Επίσης ο Gustav Klimt ενσωμάτωσε μια αναφορά του μύθου στο εικαστικό του 1883 με τίτλο: «The Fable». Μια γυμνή γυναίκα με χαμηλωμένο το βλέμμα απεικονίζεται στη φύση, ανάμεσα σε άγρια ζώα και φυτά, που παραπέμπουν με τον αλληγορικό χαρακτήρα τους σε σκηνές από τους Αισωπικούς μύθους.

Στην αριστερή πλευρά του πίνακα ο αυστριακός ζωγράφος τοποθέτησε ένα λιοντάρι που κοιμάται κάτω από έναν θάμνο, ενώ στα γυμνά κλαδιά πάνω απ’ το κεφάλι του, παίζουν ποντίκια…

3. Ή το επιχρυσωμένο γλυπτό του Αμερικανού Tom Otterness, που εκτίθεται στον εξωτερικό χώρο σε Ολλανδικό Μουσείο και παριστά το λιοντάρι ξαπλωμένο να συλλογίζεται, ενώ ένα ποντικάκι στέκει δίπλα του όρθιο με τα χέρια του πίσω από την πλάτη του, στάση που μαρτυρά την αυτοπεποίθησή του.

Λέων και Μυς,
Λιθογραφία του John Doyle(1844)

4. Στη Βρετανία του 19ου αιώνα, ο πολιτικός σκιτσογράφος Τζον Ντόιλ προσάρμοσε τον μύθο σε ημερολόγια. Ετσι για τον Φεβρουάριο του 1844 εικονογράφησε ένα ποντίκι να ροκανίζει το δίχτυ που είναι μπλεγμένο ένα λιοντάρι με ανθρωπόμορφο πρόσωπο.

Το ποντίκι είναι ο κόμης Ράσελ που εναντιώθηκε στην απόφαση της Βουλής των Λόρδων που είχε φυλακίσει τον Ντάνιελ Ο’Κόνελ(λιοντάρι), που πρωτοστάτησε στην πολιτική εκστρατεία κατάργησης της Πράξης της Ένωσης Βρετανίας-Ιρλανδίας, που ψηφίστηκε το 1800.

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ:

1. Ο γάλλος οργανίστας, τσεμπαλίστας, βιολονίστας και συνθέτης, Louis-Nicolas Clérambault (1676-1749) διακρίθηκε για τις κοσμικές συνθέσεις του για μία ή δυο φωνές εμπνευσμένες από ελληνορωμαϊκούς μύθους ομαδοποιημένους σε πέντε συλλογές.
Σ’αυτή την κατηγορία ανήκουν οι «Fables-Μύθοι», εμπνευσμένοι από μύθους του Αισώπου τους οποίους επεξεργάστηκε ο Λαφονταίν. Συνθέσεις ιδιαίτερης δυναμικής και ανάλαφρα ζωηρό ρυθμικό χαρακτήρα, όπου ο συνθέτης καταφέρνει να αφηγηθεί και υπογραμμίσει τον ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα τους.

Απολαμβάνουμε την μουσική αφήγηση του μύθου με το Λιοντάρι και το ποντίκι:

Louis-Nicolas Clérambault, Le lion et le rat:

2. Ο Γάλλος μαέστρος , συνθέτης και ενορχηστρωτής, Paul Bonneau διακρίθηκε στον τομέα της κινηματογραφικής μουσικής κυρίως και τιι ορχηστρικές διασκευές του κλασικών μελωδιών. Ξεχωριστή είναι η Σουΐτα «Μύθοι» όπου μελοποιεί δέκα μύθους του Λαφονταίν. Ανάμεσά τους και κείνον για το Λιοντάρι και το Ποντίκι, σύνθεση για γυναικεία φωνή και μικρό σύνολο, η μελωδική αίσθηση του οποίου μαρτυρά την ενασχόληση του δημιουργού με τη μουσική για τον κινηματογράφο, συγχρόνως δε, αποδίδει την λαμπρότητα του ύφους της γαλλικής μουσικής σχολής της εποχής του με το ζωηρό ρυθμό και το ανάλαφρο, εύθυμο ύφος.
Εμβατηριακός ρυθμός, με διακεκομμένες φράσεις που υπογραμμίζονται από τα χάλκινα πνευστά, όπως επίσης κουδουνάκια, τρίγωνα, πίκολι και πιτσικάτο νύξεις χρωματίζουν τη μελωδική γραμμή και διαμορφώνουν ευφάνταστα τη μουσική αφήγηση..

Le lion et le rat, Paul Bonneau:

3. Από τη σύγχρονη εποχή ο γάλλος τραγουδοποιός και συνθέτης, Grégoire (γεννημένος Grégoire Boissenot), μάς δίνει μια μελωδία αφηγηματικού ύφους με νοσταλγική χροιά που παραπέμπει στο παρελθόν της σοφίας του Αισώπου…

Grégoire Boissenot: Le lion et le rat: