«Αισωπικοί Μύθοι μετά μουσικής» 6. Αλώπηξ και βότρυς

Οι μύθοι του Αισώπου ήταν πάντοτε ένα από τα πιο αγαπημένα αναγνώσματα των Ελλήνων και των ξένων. Γι’αυτό το λόγο διασώθηκαν οι αρχικοί μύθοι του περίφημου δημιουργού και πλάστηκαν κι ένα σωρό άλλοι , που αποδίδονται σ’αυτόν.
Την περίοδο του Μεσαίωνα κυκλοφορούσε πολύ πλατιά λαϊκό ανάγνωσμα ο «Αισώπου Βίος», που αποδίδεται στο Μάξιμο Πλανούδιο. Σ’αυτό ο Αίσωπος παρουσιάζεται ότι λύνει και τα πιο δύσκολα αινίγματα. Το έργο προέρχεται από παλιά εβραϊκή μυθιστορία για το σοφό Ακιχάρ, που έλυνε αινίγματα. Η επιτυχία του ήταν τόσο μεγάλη, που μεταφράστηκε στα λατινικά και σε άλλες γλώσσες . Είναι πολύ πιθανό ότι οι λαϊκοί τύποι του Μπερτόλδο στην Ιταλία και του Νασδρεντίν Χότζα στην Τουρκία να δημιουργήθηκαν από μίμηση του έργου αυτού.

Εικονογράφηση του μύθου από τον François Chauveau 

Έχουμε επισημάνει πως τα αφηγήματα του Αισώπου έχουν ιδιαίτερη χάρη! Είναι σύντομα, τα χαρακτηρίζει θαυμαστή απλότητα κι οπωσδήποτε άφταστη διδακτικότητα. Είναι παρμένα από τη καθημερινή ζωή και μέσα τους διακρίνει κανείς το ευρύ, παρατηρητικό πνεύμα του Αισώπου και την ικανότητά του να διδάσκει καθώς πάντα η σύνοψη δίνει και το ηθικό δίδαγμα.



Η σημερινή ιστορία του παραμυθά πρόγονου μας υπογραμμίζει πως δεν είναι σωστό να προσποιούμαστε ότι φταίνε οι άλλοι για κάτι που δεν καταφέρνουμε εμείς…


Ο ΜΥΘΟΣ:

Ἀλώπηξ λιμώττουσα, ὡς ἐθεάσατο ἀπό τινος ἀναδενδράδος βότρυας κρεμαμένους, ἠβουλήθη αὐτῶν περιγενέσθαι καὶ οὐκ ἠδύνατο. Ἀπαλλαττομένη δὲ πρὸς ἑαυτὴν εἶπεν· «Ὄμφακές εἰσιν.»

Οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων ἔνιοι τῶν πραγμάτων ἐφικέσθαι μὴ δυνάμενοι δι’ ἀσθένειαν τοὺς καιροὺς αἰτιῶνται.

Ανάγλυφο σε κονσόλα του 18ου αι. με την απεικόνιση του μύθου

Στα Νέα Ελληνικά:

Μια αλεπού που πεινούσε πολύ, μόλις είδε κάτι ωραία τσαμπιά σταφύλια που κρέμονταν από μια κληματαριά, θέλησε να τα φάει, αλλά δεν μπορούσε να τα φτάσει.
Οπότε, φεύγοντας, μονολόγησε: "Μπα, αγουρίδες είναι! Δεν χρειάζομαι ξινά σταφύλια".

Έτσι και μερικοί άνθρωποι, καθώς δεν μπορούν να καταφέρουν κάποια πράγματα από δική τους αδυναμία, λένε ότι φταίνε οι συνθήκες που επικρατούν ή πως το διακύβευμα δεν αξίζει τον κόπο.

Εικονογράφηση της ολλανδικής μετάφρασης,
Gustave Fraipont 

Πρόκειται για έναν θαυμάσιο μύθο που υπογραμμίζει πως πολλοί άνθρωποι περιφρονούν κάτι που δεν μπορούν να αποκτήσουν και μάς διδάσκει πως πρέπει να παραδεχόμαστε τα λάθη μας και να μην είμαστε εγωιστές!

Από το μύθο έχει βγει η γνωστή ρήση «όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια», υπονοώντας πως όταν δεν μπορούμε να καταφέρουμε αυτό που επιδιώκουμε, από εγωισμό το υποτιμάμε, το υποβαθμίζουμε και προσποιούμαστε ότι δεν μας ενδιαφέρει…
Όπως επίσης και η έκφραση: «ξινά σταφύλια», που τη βρίσκουμε σε πολλές γλώσσες. Πχ. Στην αγγλική ως «sour grapes», που προέρχεται από την ίδια ιστορία και χρησιμοποιείται για να δηλώσει την απαξίωση κάποιου για κάτι. Παρόμοιες εκφράσεις υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες της Ευρώπης και της Ασίας, με αναφορές σε διαφορετικά φρούτα, καθώς τα σταφύλια δεν ευδοκιμούν σε όλες τι περιοχές της γης. Έτσι, στη σκανδιναβική εκδοχή του μύθου, η αλεπού κάνει το σχόλιό της για τα βατόμουρα…

Pierre Julien: Λαφονταίν με αλεπού

Ο Αισωπικός μύθος επεξεργάστηκε και από τον Λαφονταίν. Μάλιστα, έναν αιώνα μετά τη δημοσίευσή του(1782), ο γάλλος γλύπτης Pierre Julien επέλεξε τον συγκεκριμένο μύθο για να σμιλεύσει το άγαλμα του γάλλου παραμυθά, που σήμερα εκτίθεται στο Λούβρο και βλέπετε στη διπλανή εικόνα.
Ο Λαφονταίν αναπαρίσταται σε στάση στοχασμού. Λέγεται πως ένα πρωί τον είδε η  Δούκισσα του Μπουγιόν καθισμένο πάνω στον κορμό ενός δέντρου να διαλογίζεται. Όταν το βράδυ πέρασε από το ίδιο σημείο, εκείνος ήταν ακόμα εκεί να σκέφτεται ακόμη.
Ο γλύπτης τον απεικόνισε καθισμένο στο δέντρο, πάνω στο οποίο αναρριχάται μια κληματαριά με τσαμπιά σταφύλια. Στο γόνατό του ακουμπά ένα βιβλίο ανοιχτό στη σελίδα με το χειρόγραφο του μύθου και στα πόδια του μια αλεπού που τον κοιτάζει.

Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι ο μύθος απεικονίζει την κατάσταση που στην επιστήμη τους αποκαλείται «γνωστική ασυμφωνία».
Το ψυχολογικό φαινόμενο της δυσφορίας, άγχους και αρνητικών συναισθημάτων (ντροπή, έκπληξη, θυμός, ενοχή) που βιώνει ένας άνθρωπος, όταν τα γνωστικά στοιχεία (υπάρχουσες αξίες, πεποιθήσεις, στάση ζωής, σκέψεις, ιδέες κτλ) που γνωρίζει ως τώρα ανατρέπονται ή συγκρούονται με καινούργια γνωστικά στοιχεία (νέες πληροφορίες).

Ντάνιελ Σουλτς: Αλεπού και σταφύλια

MOYΣΙΚΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ:

1. Ο γάλλος βιολονίστας και συνθέτης, Μπενζαμέν Γκοντάρ, από τους βασικούς εκπρόσωπους του ύστερου ρομαντισμού συνέθεσε τον κύκλο τραγουδιών: «Fables de La Fontaine» στον οποίο αφηγείται μουσικά έξι από τους μύθους με μουσικό ύφος που πλησιάζει σε κείνο των Μέντελσον και Σούμαν ως προς την πιανιστική συνοδεία και με υψηλές εκφραστικές-μιμητικές απαιτήσεις από τον τραγουδιστή.
Η πέμπτη σύνθεση του κύκλου αποτελεί τη μουσική αφήγηση του μύθου της Αλεπούς με τα σταφύλια:

Benjamin Godard : «Six fables de La Fontaine: V. Le Renard et les Raisins»:

2. Ο αυστριακός συνθέτης, Andre Asriel μπορεί να απέκτησε φήμη με τα πολιτικά του τραγούδια και την κινηματογραφική μουσική του, όμως ασχολήθηκε με επιτυχία και με τα σανσόν, τις μπαλάντες, τη μουσική δωματίου -φωνητική και ενόργανη-, καθώς και τις χορωδιακές συνθέσεις. Στις τελευταίες ανήκουν και οι «Sechs Fabeln nach Aesop- Έξι Μύθοι μετά τον Αίσωπο» για μικτή χορωδία a capella, κύκλος στον οποίο περιλαμβάνεται και ο μύθος της Αλεπούς με τα σταφύλια:

Andre Asriel : «Fabeln nach Aesop: IV. Der Fuchs und die Trauben»:

3. Ο Μπομπ Τσίλκοτ, μέλος του βρετανικού φωνητικού συγκροτήματος The King's Singers για τους οποίους έκανε μια σειρά από δημοφιλείς διασκευές γνωστών τραγουδιών από όλα τα είδη έχει αναγνωριστεί κυρίως για τα χορωδιακής μουσικής, έργα του. Οι δημιουργίες του ταυτόχρονα μελωδικές και επικοινωνιακές, αντικατοπτρίζουν τον ευρύ ορίζοντά του στα μουσικά στυλ…
Από τους Αισωπικούς μύθους επιλέγει πέντε και τους αφηγείται στο χορωδιακό του: «Aesop's Fables», μέρος του οποίου είναι και ο μύθος που αναφερόμαστε σήμερα.

Bob Chilcott: ’Aesop's Fables - The Fox and the Grapes: