"Τζων Τάβενερ, μια προσπάθεια προσέγγισης"

 

Δεν ξέρω αν σας έχει τύχει ποτέ ακούγοντας μια μελωδία να σας δημιουργείται μια ακατανόητη αγαλλίαση και ευφροσύνη...
Ένα τέτοιο άκουσμα, που αποπνέει  υπερκόσμια ομορφιά και ο εμπνευστής του, δίνει την αφορμή της σημερινής καλημέρας μου!

"Τζων Τάβενερ"

Εβδομήντα ένα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα 28 Ιανουαρίου από τη γέννηση του θερμού φιλέλληνα, του άγγλου συνθέτη Τζων Τάβενερ, που αγαπούσε και τιμούσε τη χώρα μας με τα έργα του.
Τη χώρα μας τη γνώρισε μέσω της πρώτης του γυναίκας που ήταν ελληνίδα.

"Ο ελληνικός τόπος  με βοηθά να βρίσκω δρόμους", 

έλεγε συχνά.

Η ιδιαίτερη μουσική του σχέση με την Ελλάδα ξεκινά από τα βυζαντινά μονοπάτια.

Το 1979 βασισμένος σε τροπάρια και ήχους της βυζαντινής μουσικής, αλλά και του δημοτικού μας τραγουδιού συνθέτει ένα έργο για φλάουτο και πιάνο με τίτλο "Greek interlude".
Βαθειά θρησκευτική η μουσική του, η σύνθεση διακρίνεται για την διαύγεια της μελωδικής γραμμής και την εσωτερική γαλήνη, που δημιουργεί.

Είχε μελοποιήσει και Άγγελο Σικελιανό, στο έργο "Άγραφον", το 1995, μια παραγγελία του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής, αλλά είχε επίσης εμπνευστεί από το Γιώργο Σεφέρη και τα "Χαϊκού" του στη σύνθεσή του "Αιωνιότητα".

H μουσική του διάφανη, απλή, με εκστατική λεπτότητα, όπως και το Σεφερικό ποίημα!

"Είτε βραδιάζει

είτε φέγγει

μένει λευκό το γιασεμί"

Έχω την αίσθηση πως ο Τάβενερ σ'αυτή του τη σύνθεση επιδιώκει να "τραγουδήσει" χωρίς επιτηδευμένη έκφραση, μα με απόκοσμη ηρεμία και καθαρότητα...

Tavener: "Eternal-The Yasmine"

Το 1969 συλλαμβάνει την ιδέα ενός σκοτεινού, ανατριχιαστικού τραγουδιού εμπνευσμένου από ένα παιδικό τραγούδι-παιχνίδι.

"Το Κέλτικο Ρέκβιεμ", παρά τον τίτλο του, δεν είναι στην ουσία νεκρώσιμη ακολουθία για κάποιον...
Το τραγούδι με το τραχύ ύφος έχει τις ρίζες του σε μια μνημόσυνη ιεροτελεστία της Σκωτίας του Μεσαίωνα.

Παιδιά σε ομάδες πιασμένα απ'τα χέρια και στημένα κυκλικά.
Από την ομάδα επιλέγεται ένα, που παίρνει το όνομα "Jenny Jones", χαρακτήρας, που κινείται αντίθετα με τη φορά, που ακολουθεί ο κυκλικός χορός και έχει στόχο να αποκρούσει τα κακά πνεύματα.

Είναι γραμμένο για σοπράνο, χορωδία και ορχήστρα παιδιών και αποτελείται από τρία μέρη, σύμφωνα με την παράδοση του ρέκβιεμ:

"Requiem aeternam", 

"Dies irae" και 

"Requiescat in pace".

Υποβλητικό άκουσμα που καθηλώνει, βασισμένο μεν σε στοιχεία κελτικά ανάμικτα με εκείνα της θρησκευτικής μουσικής που τόσο καλά ο Τάβενερ γνωρίζει, δίνοντας μια σύνθεση που διακρίνεται για την διαύγεια της μελωδικής γραμμής και την εσωτερική γαλήνη, που δημιουργεί, χωρίς επιτηδευμένη έκφραση, μα με απόκοσμη ηρεμία και καθαρότητα...

Ακούμε το τρίτο μέρος: "Requiescat in pace-Αναπαύσου εν ειρήνη". Από την έναρξή του η παιδική χορωδία αποδίδει το γνωστό παιδικό τραγούδι: "Mary Had A Little Lamb"(στα ελληνικά έχει μεταφερθεί με το στίχο "Επεράσαμ' όμορφα")πάνω σε ένα χαρακτηριστικό τελετουργικής φύσης οστινάτο από τη μικτή χορωδία κι ένα κρουστό να χτυπά εμφατικά ένα μονότονο ρυθμό. Η μελωδία είναι σε πεντατονική κλίμακα και σε μορφή ερώτησης -απάντησης. Ακολουθεί το μεσαίο, όλο κατάνυξη, προσευχητικό μέρος και ολοκληρώνεται με καμπανισμούς και απότομα, σαν ηχητικές εκρήξεις επιφωνήματα πάλι με ιδιαίτερα κρουστά να χτυπούν στο ρυθμό του παιδικού τραγουδιού, δημιουργώντας εσωτερική ηρεμία και γαλήνη.
Ένα μέρος, που ενεργοποιεί το ενδότερο, ψυχικό περιβάλλον, υποστηρίζει τη συνειδητότητά μας, και απεγκλωβίζει τη δύναμη της αθωότητας και αγάπης, που κρύβουμε μέσα μας...

Tavener: "The Celtic Requiem, Mov.III: "Requiescat in pace"

Φιλόσοφος της ζωής, με συνεχείς αναζητήσεις και διαρκή μελέτη, το σκαρί της καρδιάς και του νου τον βγάνουν στο λιμάνι του Κορανίου...

To 2004 παρουσιάζει τη σύνθεσή του "The Beautiful Names".
Το έργο, τραγουδισμένο στην αραβική γλώσσα, είναι μία απόδοση των 99 ονομάτων του Θεού, που βρίσκονται στο Κοράνιο.

Τα 99 ονόματα του Θεού, σαν απάνθισμα από το Κοράνι αποτέλεσαν τη βάση και την έμπνευσή  μου. Ενενήντα εννιά όμορφα ονόματα του αιώνιου Αρχέγονου Όντος.

Τα "όμορφα ονόματα" ήρθαν καταπάνω μου σαν όραμα. 

Ο ιερός ήχος της αραβικής γλώσσας γέννησε τη μουσική αυθόρμητα, μέσα μου, 

με σκοπό  το "παθητικό" (απτό) όραμα να ενταχθεί στο "εσωτερικό" (πνευματικό)!

Κι ίσως η μουσική με τη γλώσσα της συνεισφέρει λίγο σε μια εσωτερική θεραπεία 

της φοβερής διαμάχης που διαπερνά τον σύγχρονο κόσμο...

(Το κεντρικό νόημα μιας σημείωσης του συνθέτη για το έργο "99 ονόματα του Θεού")

 Έργο επιβλητικό, υπερκόσμιο, που κάλλιστα θα λέγαμε πως υπηρετεί στο έπακρο τον λεγόμενο "ιερό μινιμαλισμό". Ο Τάβενερ, αυτός ο απαράμιλλης ομορφιάς θρησκευτικός μελωδός συναρπάζει με τη μυστικιστική του αισθητική.  

Καθηλώνει με τη στοχαστική, αρμονική απλότητα των μελωδιών του.

Πολύ γνωστό είναι το "Ασμα για την Αθηνά", ένα τραγούδι για την ελληνικής καταγωγής  ηθοποιό, Αθηνά Χαριάδη, που ζούσε στο Λονδίνο κι ο Τάβενερ είχε ακούσει να απαγγέλει Σαίξπηρ στο Ουεστμίνστερ.

"Η ομορφιά της, εξωτερική και εσωτερική, 

αντικατοπτρίζει την αγάπη της για το θέατρο, την ποίηση, 

την μουσική και την ορθόδοξη εκκλησία!", 

έλεγε ο συνθέτης.

Το "Ασμα για την Αθηνά", γράφτηκε στη μνήμη της κοπέλας, όταν σκοτώθηκε σε ατύχημα με ποδήλατο.
Στο έργο αυτό, συνδύασε στίχους από τον ΑΜΛΕΤ, με αποσπάσματα από την ορθόδοξη λειτουργία.

Alleluia. May flights of angels sing thee to thy rest.(ΑΜΛΕΤ πράξη 5η)

Alleluia. Remember me, O Lord, when you come into your kingdom(Ευαγγ.Λουκά)

Alleluia. Give rest, O Lord, to your handmaid, who has fallen asleep.

Alleluia. The Choir of Saints have found the well-spring of life and door of Paradise.(Μνημόσυνη Δέηση)

Alleluia. Life: a shadow and a dream.(ΑΜΛΕΤ πράξη 2η)

Alleluia. Weeping at the grave creates the song: Alleluia. Come, enjoy rewards and crowns I have prepared for you.(Μνημόσυνη Δέηση)

Alleluia.

Πατάει πάνω στο μονοφωνικό "Αλληλούια" και, ακολουθώντας το παράδειγμα της παραδοσιακής βυζαντινής μουσικής, η σύνθεση αναπτύσσεται πάνω σ'ένα συνεχές ισοκράτημα.

Χαρακτηριστικό του  είναι ότι έχει μέρη, που σχεδόν δεν ακούγεται και ξεσπά ξαφνικά, σχεδόν εκκωφαντικά!
Διακρίνεται για την διαύγεια της μελωδικής της γραμμής και την εσωτερική γαλήνη, που δημιουργεί.

Ένας ελεγειακός φόρος τιμής σ'έναν άνθρωπο, που στο πρόσωπό του διέκρινε τη λεπτότητα και την ψυχική ευγένεια.
Το έργο εκτελέστηκε και στην κηδεία της πριγκίπισσας Νταϊάνα.

Tavener: Song for Athene / King's College Choir:

Eρευνητής, ανασκαφέας των  παραδόσεων των διαφόρων θρησκειών, δέχτηκε μεγάλη επιρροή από τις λειτουργικές παραδόσεις τους.
Εντυπωσιάζεται από το τελετουργικό, το βαθύτερο νόημα και τους συμβολισμούς του!

Σε κείμενα από διάφορες θρησκείες συνθέτει "Το πέπλο του ναού", γραμμένο για 4 χορωδίες, πολλούς σολίστες και ορχήστρες .
Το χαρακτηριστικό του είναι η διάρκειά του.Σχεδόν αγγίζει τις επτά ώρες!

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Τάβενερ:

"Αυτό  το έργο είναι το υπέρτατο επίτευγμα της ζωής μου ...

το πιο σημαντικό έργο που έχω γράψει ποτέ!"

Η μουσική βαθιά επηρεασμένη από την ορθόδοξη πίστη (την οποία ο Τάβενερ ασπάστηκε στα 33 του χρόνια), αλλά διαφαίνεται και μια εσωτερική ανάγκη του να πάει πέρα από το Χριστιανισμό...ν' αγκαλιάσει το Ισλάμ, τον Ινδουισμό, το Βουδισμό...
Η ανικανοποίητη εσωτερική αναζήτηση τον οδηγεί ως και στη θρησκεία των Ινδιάνων της Αμερικής...

Σαν μια γιγαντιαία ρόδα προσευχής, το "Πέπλο του ναού" αποτελείται από οκτώ κύκλους, έναν για κάθε θρησκεία.
Κάθε κύκλος είναι μια οντότητα από μόνη της, με έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, όπως οι βυζαντινοί ήχοι ή τα Ινδουιστικά ράγκα.Μεμονωμένα, ανεξάρτητα μα και συνδυαστικά με το σύνολο δίνουν στο έργο την απαιτούμενη ιερότητα.

Η ρόδα γυρίζει, ταξιδεύει, ώσπου στον τελευταίο κύκλο η μεγάλη διαπίστωση...

(Το πέπλο του Ναού-8ος κύκλος, απόσπασμα)

Οι κύκλοι κινούνται με το βυζαντινό δοξαστικό να ωθεί σε ψυχική ανάταση!

Το ταξίδι μακρύ, μα οι ήχοι των θιβετιανών γκονγκ σού υπενθυμίζουν πως βρίσκεσαι στην κορυφή μιας πνευματικής αγαλλίασης!
Νοιώθεις να εμφανίζεται ο κρυμμένος ήλιος κι έτσι σπάει...χάνεται...διαλύεται το πέπλο!
Δεν υπάρχει πια!Εχει γίνει φως!
Όλες οι θρησκείες είναι ΜΙΑ, ΕΝΙΑΙΑ, κάτι που καλύπτει η εξωτερική μορφή τους...

Το 2000, "για τις υπηρεσίες του στη μουσική",  τού απονεμήθηκε ο τίτλος του ιππότη!

Ο Τζων Τάβενερ έφυγε από κοντά μας πριν ένα χρόνο, το Νοέμβρη του 2013 σε ηλικία 69 χρονών.

Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr