"Nannie, ένας μουσικός θρήνος του Μπραμς για τον Φόιερμπαχ..."

 

Άνσελμ Φόιερμπαχ, αυτοπροσωπογραφία

(στη μνήμη του ζωγράφου του νεοκλασικισμού του 19ου αι, Άνσελμ Φόιερμπαχ, που πέθανε σαν σήμερα 4 Ιανουαρίου 1880 στη Βενετία από εγκεφαλικό σε ηλικία 50 ετών.
Λέγεται ότι η κακή υποδοχή της εικαστικής του σύνθεσης "Sturz der Titanen-Πτώση των Τιτάνων" στην έκθεση του Μονάχου το 1879 επιτάχυνε τον θάνατό του.)

Βρίθει ομίχλες η απώλεια...

κι ο χαμός περιπαίζει την ύπαρξη, που προσδοκούσε την αιωνιότητα...

Χάνεται κι η ομορφιά ακόμα, κι οδεύει στο κοιμισμένο δάσος...

Friedrich Schiller: "Nannie"/Johannes Brahms - Hermann Goetz

Άνσελμ Φόιερμπαχ

Από τη λατινική λέξη "nenia ή naenia" για τον "επιτάφιο θρήνο-μοιρολόι" τιτλοφόρησε ο Γιόχαν Μπραμς τη σύνθεσή του για 4φωνη μικτή χορωδία και ορχήστρα, "Nanie".

Ένας θρήνος, ένας στοχασμός απέναντι στο αναπόφευκτο του θανάτου, που έγραψε ο συνθέτης στη μνήμη του κορυφαίου γερμανού ζωγράφου και φίλου του, Άνσελμ Φόιερμπαχ.

(Οι μουσικόφιλοι γνωρίζουμε τον εικαστικό καλλιτέχνη από τη στενή φιλική του σχέση με τον Μπραμς, αλλά και την Κλάρα Σούμαν...)


Ο Μπραμς θαύμαζε βαθύτατα το ταλέντο του Φόιερμπαχ και έδειξε έντονο ενδιαφέρον για το έργο του, ιδιαίτερα για τη "Μάχη των Αμαζόνων", μια εικαστική σύνθεση που ο ζωγράφος φιλοτέχνησε τη διετία 1871-1873 κατά τη διάρκεια μακράς παραμονής του στη Ρώμη και σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο Germanisches της Νυρεμβέργης.

"Die Amazonenschlacht", Anselm Feuerbach

Πρόκειται για ιστορικό πίνακα, γεμάτος φιγούρες, που απεικονίζει την καταστροφική μάχη των Αμαζόνων στην Τροία, όπου σύμφωνα με τον Όμηρο, η βασίλισσά τους Πενθεσίλεια πολεμά για τον Τρώα βασιλιά, Πρίαμο.
Στη μάχη, η Πενθεσίλεια

Πενθεσίλεια, λεπτομέρεια από τον πίνακα

σκοτώνεται από τον Αχιλλέα, ο οποίος την ερωτεύεται όταν τη βλέπει αφαιρώντας το κράνος της. Ο ζωγράφος σε αντίθεση με τις παραδοσιακές απεικονίσεις της ιστορικής μάχης τοποθετεί στο επίκεντρο της δράσης -όχι τους ήρωες- αλλά τους πεσόντες και νεκρούς υπογραμμίζοντας τις φρικιαστικές συνέπειες του πολέμου και της βίας.
Ο Φόιερμπαχ που θεωρούσε τη "Μάχη των Αμαζόνων" ένα από τα σημαντικότερα έργα του απεικονίζει την πανέμορφη Αμαζόνα σε πρώτο πλάνο και στο κέντρο του πίνακα με γυμνό στήθος και περίτεχνη κόμμωση. Απώτερος στόχος του είναι να πείσει το θεατή να εμβαθύνει στο τραγικό και όχι στο δραματικό περιεχόμενο.
Ο ίδιος ο ζωγράφος είχε δηλώσει πως βάση της έμπνευσής του αποτέλεσε το ποιητικό κείμενο του Φρίντριχ Σίλλερ με τίτλο: "Auch das Schöne muß sterben!-Πεθαίνει ακόμα και η ομορφιά" , το ίδιο που χρησιμοποίησε και ο Γιοχάνες Μπραμς για τη μουσική του σύνθεση "Nanie", στη μνήμη του φίλου του, Άνσελμ Φόιερμπαχ. 

"Βρίθει ομίχλες η απώλεια...

κι ο χαμός περιπαίζει την ύπαρξη, που προσδοκούσε την αιωνιότητα...

Χάνεται κι η ομορφιά ακόμα..."

Ο Μπραμς συνθέτει μια ελεγεία για την παροδικότητα της ζωής, με τη μουσική του να αντικατοπτρίζει την έννοια της θλίψης όπως εικονογραφείται στην ποίηση του Σίλλερ.

Έργο δύσκολο και τεχνικά απαιτητικό, με πλήθος εκφραστικών στοιχείων, καθώς αξιώνει έντονη εσωτερική φόρτιση από τους ίδιους τους χορωδούς, που πρέπει να είναι έμπειροι και με υψηλής κλάσης φωνητική δεινότητα!
Λυρικός, τρυφερός, ποιητικός ο Μπραμς...χαρακτηριστικά, που μας ελκύουν ακόμη περισσότερο να ακολουθήσουμε τη μελωδική γραμμή του!

Ακούμε την θρηνητική αυτή ελεγεία για το φίλο του ζωγράφο Άνσελμ Φόιερμπαχ, σε μια εξαιρετική εκτέλεση!
Φυσικά, δεν επιλέχτηκε τυχαία η Monteverdi Choir και ο sir John Eliot Gardiner , ένας από τoυς πιο καινοτόμους στον τρόπο δ/νσης, δυναμική και φωτισμένη παρουσία στο μουσικό κόσμο...

JOHANNES BRAHMS: "Nanie, Opus 82" / John Eliot Gardiner

Aπό το συγκεκριμένο ποίημα του Σίλλερ επτά χρόνια νωρίτερα από τον Μπραμς, είχε εμπνευστεί τη δική του σύνθεση "Νennia", ο Hermann Goetz. 

Μάλιστα από πολλούς αναλυτές θεωρείται "σχεδόν βέβαιο" ότι το έργο του Goetz θαυμάστηκε από τον Μπραμς και είναι εκείνο που τον οδήγησε στην παραπάνω σύνθεση.

Μπορεί το κίνητρο για τις συνθέσεις να εμπεριέχουν θλίψη, όμως ας κρατήσουμε την τρυφερότητα και την αγάπη για το πρόσωπο που γράφτηκαν, που είναι εμφανέστατες στα έργα...