Ernest Bloch: "Schelomo" , με συγκλονιστική πνευματικότητα και βαθιά διείσδυση στην ψυχολογία μιας φυλής...

pinterest

"Επί χρόνια έκανα σημειώσεις πάνω στο βιβλίο του "Εκκλησιαστή" που ήθελα να μελοποιήσω. Όμως η γαλλική γλώσσα, τα γερμανικά ή τα αγγλικά δεν προσαρμόζονταν στα ρυθμικά μου μοτίβα. Ούτε και είχα αρκετά καλή γνώση της εβραϊκής. Έτσι τα μουσικά μου σκίτσα μαζεύτηκαν και καταχωνιάστηκαν στο συρτάρι...
Όταν μετά από χρόνια γνώρισα το ζεύγος Alexandre - Katia Barjansky και άκουσα τον τσελίστα να παίζει, ενθουσιάστηκα... Μετά από κάποιες προτάσεις του αποφάσισα να ξαναπιάσω εκείνες τις παλιές σημειώσεις...Έτσι, χωρίς σχέδιο, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς να γνωρίζω πού πήγαινα, δούλευα μέρα με τη μέρα τη Ραψωδία μου.
Ο Εκκλησιαστής ολοκληρώθηκε σε λίγες εβδομάδες, και επειδή ο θρύλος αποδίδει το βιβλίο στον Βασιλιά Σολομώντα, το ονόμασα "Schelomo"...

("Ernest Bloch από: Sam Morgenstern, "Ernest Bloch, Composers on Music" )

Ο Ernest Bloch, την εποχή σύνθεσης του"Schelomo"

M' ένα διαμάντι σε βασιλικό στέμμα, ο σημερινός χαιρετισμός.

Ένα έργο μεγαλειώδες, επιβλητικό, πομπώδες όπως ταιριάζει σε ένα βασιλιά, μα συγχρόνως ήσυχο και κατευναστικό, όπως οι σοφοί στοχασμοί του!

Πρόκειται για τη Ραψωδία για τσέλο και ορχήστρα του Ernest Bloch: "Schelomo" από τον "Εβραϊκό κύκλο".

Έκανε πρεμιέρα στο Κάρνεγκι Χωλ, σαν σήμερα 3 Μαΐου του 1917.
Σύνθεση εμπνευσμένη από τον ιουδαϊσμό, που άσκησε βαθιά επίδραση στον Bloch.


"Schelomo", είναι η εβραϊκή εκδοχή του ονόματος Σολομών.

Ο Bloch, όπως προείπαμε, εμπνεύστηκε το έργο μελετώντας τον "Εκκλησιαστή", ένα εκ των σοφιολογικών κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή κειμένων που στηρίζονται σε ένα είδος πρακτικής σοφίας. Αποτελεί δηλαδή μια συλλογή εμπειρικών σκέψεων, σχετικά με την αξία της ζωής και τα υλικά αγαθά και αποδίδεται στον βασιλιά Σολομώντα. Ιδέες, ιδιαίτερα απαισιόδοξες, όπως:

"Σολομών", Γκυστάβ Ντορέ

"Ματαιότης ματαιοτήτων, τὰ πάντα ματαιότης.

τίς περισσεία τῷ ἀνθρώπῳ ἐν παντὶ μόχθῳ αὐτοῦ, ᾧ μοχθεῖ ὑπὸ τὸν ἥλιον;

γενεὰ πορεύεται καὶ γενεὰ ἔρχεται, καὶ ἡ γῆ εἰς τὸν αἰῶνα ἕστηκε.

καὶ ἀνατέλλει ὁ ἥλιος καὶ δύνει ὁ ἥλιος καὶ εἰς τὸν τόπον αὐτοῦ ἕλκει...

[...]

Ιδοὺ ἐγὼ ἐμεγαλύνθην καὶ προσέθηκα σοφίαν ...

καὶ καρδία μου εἶδε πολλά, σοφίαν καὶ γνῶσιν...

ἐν πλήθει σοφίας πλῆθος γνώσεως, καὶ ὁ προστιθεὶς γνῶσιν προσθήσει ἄλγημα".

Αυτά είναι τα περίφημα χωρία, που εμπνέουν τον Bloch.

Κι εδώ, φίλοι μου εκλεκτοί, έρχεται η εσωτερική σύγκρουση, που δημιουργεί το ερώτημα:
"μωρία ή σοφία";

Μια σύγκρουση που επιτυγχάνεται μουσικά με μια "επιθετικότητα" στην ορχήστρα, που αναγκάζει και το τσέλο να συμμετάσχει, επιταχύνοντας και χτίζοντας σιγά σιγά τη μουσική ιδέα ως τη μεγάλη κορύφωση (11:20-14:05).

musiques-regenerees

Η ορχήστρα σε μια αναταραχή! Το ίδιο και το τσέλο!
Είναι το σημείο που ο Σολομών δηλώνει: "Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης!"
Η ένταση υποχωρεί με το τελικό αντάντε σε πιανίσιμα δυναμικής, που κατά δήλωση του συνθέτη αποτυπώνουν τη σιωπή, την κατάρρευση του Σολομώντα και την πλήρη άρνηση, αφήνοντας εμάς ν' αναζητήσουμε την ελπίδα!

Ο "Schelomo" είναι το έργο, που καθιέρωσε τη φήμη του Bloch διεθνώς και παραμένει η πιο δημοφιλής δημιουργία του. Παρόλο που το μελωδικό και αρμονικό του προφίλ είναι πλημμυρισμένο από εβραϊκή λαϊκή μουσική-ψαλμωδίες και αντανακλά ιδιώματα και ρυθμούς της εβραϊκής γλώσσας, είναι εξ ολοκλήρου επινόηση του ίδιου του συνθέτη.

Μετά τη συγκλονιστική πρεμιέρα, οι μουσικοκριτικοί ενθουσιασμένοι έγραψαν:

Το "Schelomo" είναι ένα θαυμάσιο έργο ενός από τους μεγαλύτερους εν ζωή συνθέτες. Όσο υπέροχο κι αν είναι σε λαμπρό χρωματισμό, το μεγαλείο του δεν έγκειται τόσο στις ζωηρές εικόνες, όσο στη φλεγόμενη ειλικρίνεια, τον πλούτο του πάθους, τη συγκλονιστική πνευματικότητα και τη βαθιά διείσδυση στην ψυχολογία μιας φυλής"...

O τσελίστας, Αλεξάντρ Μπαριάνσκι

Το έργο είναι αφιερωμένο στο βιολοτσελίστα Αλεξάντρ Μπαριάνσκι, φίλο του Bloch γιατί εκείνος τον έπεισε να γράψει το έργο για τσέλο και όχι για φωνή όπως αρχικά είχε σκεφτεί ο συνθέτης, αφού καμία ευρωπαϊκή γλώσσα δεν έμοιαζε να ταιριάζει στα μοτίβα του.

Το ζεύγος Barjansky είχε συγκινηθεί βαθιά με τις μουσικές ιδέες του Μπλοχ. Μάλιστα η Κάτια που ήταν γλύπτρια, όση ώρα ο συνθέτης ξεδίπλωνε όλα όσα είχε κατά νου για τη σύνθεση και την ανάπτυξη των μουσικών ιδεών του, με ένα μολύβι σχεδίαζε σ' ένα κομμάτι χαρτί  ένα μικρό άγαλμα του βασιλιά Σολομώντα και του το έδωσε ως μορφή "γλυπτικής ευχαριστίας», όπως η ίδια χαρακτήρισε την κίνηση.  Ήταν μια μεγάλη στιγμή για το συνθέτη, που επιτέλους, "στην τρομερή μοναξιά του, είχε βρει αληθινούς, ζεστούς φίλους και όπως εκμυστηρεύτηκε αργότερα ήταν εκείνοι που αναπτέρωσαν τις ελπίδες του κι έκαναν τον Μπλοχ να ξαναπιάσει το έργο για αυτό.

Πρωταγωνιστής, λοιπόν το τσέλο, που αντιπροσωπεύει τη φωνή του Σολομώντα, με την ορχήστρα να εκπροσωπεί τον κόσμο, που τον ακούει, αλλά και τις σοφίες του.
Το τσέλο μονολογεί, στοχάζεται ...και η ορχήστρα μεγεθύνει τις σκέψεις...

Δικαίως γράφτηκε ότι με το Schelomo ο Bloch "άγγιξε την τελειότητα της μουσικής του...
Το πληθωρικό βιολοντσέλο ηχεί άλλοτε λυρικό κι άλλοτε δραματικό καταφέρνοντας να ενσαρκώσει τον ένδοξο βασιλιά Σολομώντα. Η ενορχήστρωση σφριγηλή και διάφανη δίνει τη δυνατότητα στην ορχήστρα να ξετυλίξει όλα τα χρώματα του μουσικού ουράνιου τόξου, να αναδύσει ηχητικούς κυματισμούς από μυριάδες ιριδίζουσες σταγόνες"...

Λέγεται δε πως με τη σύνθεση αυτή για πολλούς ο Bloch συμπληρώνει την τετράδα των υψίστων "Β" δίπλα στην Άγια Τριάδα της μουσικής: Bach, Beethoven και Brahms...

Το προτείνω με την Εθνική Ορχήστρα της Γαλλίας, σολίστα τον Ροστροπόβιτς και στο πόντιουμ τον Μπερνστάιν, που προσεγγίζει απολύτως παθιασμένα την παρτιτούρα του Μπλοχ, ενώ ο αγαπημένος τσελίστας εστιάζει στη σκοτεινή πλευρά της σύνθεσης, όμως με μια μια γλυκόπικρη, ελεγειακή ποιότητα. Παρατηρείστε την πρωτόγνωρη φόρτιση στην οποία βρίσκεται ο Ροστροπόβιτς από το τέλος του 2ου μέρους. (Φαίνεται από το ιδρωμένο πρόσωπό του).

Ernest Bloch - "Schelomo", Rostropovich/Bernstein:

Το 1949 ο συνθέτης θέλησε να ηχογραφήσει το έργο με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λονδίνου και τον ίδιο στο πόντιουμ. Προσωπική επιλογή του για σολίστ ήταν η περίφημη τσελίστρια, ρωσοεβραϊκής καταγωγής, Zara Nelsova, η οποία ξαναηχογράφησε το έργο με την LPO και αργότερα υπό την σχολαστική διεύθυνση του Ernest Ansermet.
Πέρα από την ιστορικότητα της ηχογράφησης θα πρέπει να αναφερθεί πως η εσωστρεφής ανάγνωση του έργου από την Νέλσοβα σαγήνευσε το ακροατήριο και μέχρι σήμερα από πολλούς θεωρείται "κορωνίδα ερμηνείας".

Ernest Bloch - "Schelomo", Zara Nelsova / Ernest Ansermet:

Ernest Bloch Studies, A. Knapp-N. Solomon
Kennedy-center
Worldcat
OEΔΒ, Βιβλίο Θρησκευτικών