18η Απριλίου, Ημέρα Μνημείων: η Κνωσσός και ο Σατί...

Mε αφορμή την 18η Απριλίου, Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών, σας χαιρετώ με μιαν αναφορά σ' έναν υψίστης σημασίας αρχαιολογικό χώρο, παρότι -όσο κι αν ακούγεται παράξενο- δεν ανήκει στο Μνημεία της Ουνέσκο...

Περιγράφει ο Νίκος Καζαντζάκης:

"...την άλλη μέρα, Κυριακή, την ώρα που χτυπούσαν οι καμπάνες κι οι χριστιανοί πήγαιναν στον Αϊ-Μηνά να λειτουργηθούν, κίνησα για άλλο εγώ προσκύνημα, να χαιρετήσω την Άγια Κρήτη, που τα χρόνια εκείνα είχε ξεθαφτεί από τα παμπάλαια χώματα της Κνωσού. [...]
- Να η μεγάλη βασιλικιά αυλή, 60 μέτρα πλάτος, 29 μάκρος· να οι αποθήκες με τα θεόρατα ξομπλιαστά πιθάρια· εδώ μέσα έβαζε τις σοδειές του ο βασιλιάς και τάιζε το λαό του· βρήκαμε στα πιθάρια κατακάθια από λάδι και κρασί, κουκούτσια από ελιές, κουκάκια, ρεβίθια, σιτάρι, κριθάρι και φακές - όλα είχαν γίνει κάρβουνο από τις πυρκαγιές.
[...]

Καθίσαμε ανάμεσα σε δυο κολόνες· ο ουρανός ήταν πύρινος κι έλαμπε σαν ατσάλι· γύρα από το Παλάτι, μέσα από τον ελαιώνα, τα τζιτζίκια ξεκούφαιναν τον αέρα. Κανένας δε μιλούσε· νιώθαμε πως η στιγμή ετούτη είναι άγια, ο τόπος ετούτος είναι άγιος και μονάχα η σιωπή ταίριαζε.[...]
Ο νους ξεχείλιζε ρωτήματα· πέρασαν πάλι από τα μάτια οι εξαίσιες τοιχογραφίες -μάτια μεγάλα, μυγδαλάτα, μαύρες πλεξούδες κυματιστές... πουλιά, φασιανοί και πέρδικες, μαϊμούδες γαλάζιες, βασιλόπουλα με φτερά παγονιού στο κεφάλι, άγριοι άγιοι ταύροι, νιούτσικες ιέρειες με τα μπράτσα περιτυλιμένα με ιερά φίδια, ένας κόσμος όλο μυστήριο[...]
 Τι κόσμος είναι ετούτος, συλλογιζόμουν, πότε θ' ανοίξει τα χείλια του να μιλήσει; Τι άθλους να 'καμαν και τούτοι οι πρόγονοι, απάνω στο χώμα εδώ που πατούμε;"

Η πόλη της Κνωσσού δημιουργήθηκε κατά την νεολιθική περίοδο, ανάμεσα σε 7000-5000 π.Χ. Εδώ άκμασε ο μινωικός πολιτισμός και στο σημείο διασώζονται σήμερα απομεινάρια από μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα, έργα τέχνης και τα μινωικά συστήματα γραφής.Eδώ, σύμφωνα με τη μυθολογία ζούσε ο Μινώταυρος στο Λαβύρινθό του και η βασιλοπούλα Αριάδνη που βοήθησε το Θησέα με το μίτο της να βρει την έξοδο απ' αυτόν...

Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τον Ηρακλειώτη αρχαιολόγος Μίνωα Καλοκαιρινό το 1878 και ακολούθησαν ανασκαφές από τον Αρθουρ Έβανς.

***

Λέγεται, πως έμπνευση από την Κνωσσό, τον μύθο της Αριάδνης και του Μινώταυρου και τους αρχαίους "Κνώσιους χορούς" είναι η σύνθεση του Ερίκ Σατί "Gnossiennes", εκδοχή που ενισχύεται από κάποιους με το επιχείρημα πως πολλά αρχαιολογικά ευρήματα που σχετίζονται με το θέμα είχαν ανασκαφεί την εποχή σύνθεσης του έργου.
Eπίσης την περίοδο που συντέθηκαν οι "Γνωσσιανές", ο Σατί συμμετείχε σε παγανιστικές τελετές.

O τίτλος χρησιμοποιήθηκε από τον Σατί για να περιγράψει ένα νέο είδος μουσικής δημιουργίας καθώς αρκετές ήταν οι φορές, που συναντάμε πρωτότυπα ονόματα για τα έργα του. Όμως και πριν τον Σατί η λέξη "gnossienne" υπήρχε στη γαλλική λογοτεχνία και στα Γαλλικά λεξικά με αναφορά σε "τελετουργικό χορό του λαβύρινθου της Κνωσσού, που δημιούργησε ο Θησέας για να γιορτάσει τη νίκη του επί του Μινώταυρου".

Μια άλλη εκδοχή θέλει την προέλευση από την λέξη "Γνώση".

Πρόκειται για επτά πιανιστικές συνθέσεις με ελεύθερο μέτρο, ρυθμό και αρμονική δομή που μαρτυρά την πειραματική διάθεση του δημιουργού. Oι τρεις πρώτες Gnossiennes γράφτηκαν το διάστημα 1890-1892 και δημοσιεύτηκαν αμέσως μετά. Οι επόμενες δεν συμπεριλήφθησαν ποτέ από το συνθέτη στις Γνωσσιανές. Λόγω όμως της ομοιότητας στο ύφος ομαδοποιήθηκαν σε εναν ενιαίο κύκλο από τους αναλυτές και δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατο του συνθέτη.

Οι μελωδίες των Gnossiennes είναι γεμάτες από αποτζιατούρες, κρατημένες νότες και τρίτονα πλάθοντας την εκλεπτυσμένη ατμόσφαιρα της ελληνικής αρχαιότητας που τόσο αγαπούσε ο Σατί.

Οι αινιγματικές "Γνωσσιανές" είναι μουσικές δημιουργίες γεμάτες μυστήριο, ποιητικές φαντασίες απελευθερωμένες από συμβάσεις. Είναι ερμηνείες ονείρου και οραμάτων χωρίς ξεκάθαρη αρχή, ούτε λογικό τέλος, πέρα από το χρόνο, χαμένες στην αιωνιότητα των ιδεών και της αρχικής τους σύλληψης για να τονίζεται το μεγαλείο και η διαχρονική ποιότητά τους.

Με τις Gnossiennes ο Σατί ολοκλήρωσε την πρώτη του "περίοδο αναζήτησης". Είχε βρει έναν νέο, πρωτότυπο μα κυρίως προσωπικό τρόπο σύνθεσης. Η Γαλλίδα μουσικολόγος Anne Rey είχε χαρακτηριστικά γράψει: "Κανείς δεν είχε συνθέσει πριν με παρόμοιο τρόπο, ούτε κανείς θα το έκανε μετά από τον Σατί..."

Satie: "Gnossiennes 1-7"