"Σαπφώ-Φάωνας: Ο μύθος στο έργο του Gustave Moreau"

 

Gustave Moreau: ""Sappho On The Cliff" ,
Ιδιωτική συλλογή

G.Moreau, Αυτοπροσωπογραφία

Με αφορμή τα γενέθλια του  Γάλλου ζωγράφου, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος του συμβολισμού, Gustave Moreau, η σημερινή μας αναφορά θα κινηθεί γύρω από την "Λέσβια εκ Μυτιλήνης ψάλτρια", τη λυρική ποιήτρια Σαπφώ και ένα μύθο για το θάνατό της από ερωτική απογοήτευση.

Η τέχνη του Μορώ, λέγεται ότι δεν έχει προγόνους ή απογόνους. Θεωρήθηκε ο δάσκαλος ζωγράφων της πρωτοπορίας.

Είναι γνωστό πως ο Μορώ γοητευμένος από τη ελληνική μυθολογία έδωσε συχνά εικαστικά αριστουργήματα εμπνευσμένα από επεισόδιά της...
"Οιδίπους και Σφίγγα", "Προμηθέας",  "Δίας και Σεμέλη", " Ησίοδος και Μούσα", "Φοίβος Απόλλων", "Ορφέας"...


Σήμερα, επικεντρωνόμαστε στις εικαστικές του προτάσεις πάνω στο μύθο της Σαπφούς και του Φάωνα.

Gustave Moreau: ""Sappho On The Cliff" ,
Victoria and Albert Museum

Σε μια παραλλαγή του μύθου, όταν ο βαρκάρης Φάωνας μεταμορφώθηκε σε όμορφο νέο, γοήτευε πολλές γυναίκες με την ομορφιά του, ανάμεσά τους κι η Σαπφώ, που τον ερωτεύτηκε σφοδρά.
Έγιναν εραστές, αλλά ο Φάων δυσαρεστήθηκε μαζί της και την υποτίμησε.
Αποσπάσματα από ποιήματά της όπως :

"...σήκωσε το κεφάλι σου, κοίταξέ με ίσια στο πρόσωπο και αποκάλυψε αυτή την χάρη που κατοικεί στα μάτια σου...", 
"...μη με περιφρονείς..." , 
"...να σε σφίξω στην αγκαλιά μου, πολυαγαπημένε μου...", 

πιθανόν να ήταν γι αυτόν!

Η Σαπφώ, απογοητευμένη με την απόρριψή του, λέγεται πως αυτοκτόνησε πέφτοντας στη θάλασσα, από τον Λευκάδιο βράχο.

"Η πτώση της Σαπφώς",
Musee Gustave Moreau, Παρίσι

Η σκηνή της πτώσης απεικονίστηκε αριστοτεχνικά σε πολλά από τα εικαστικά του Gustave Moreau, όπου  ο καλλιτέχνης αποδίδει το θέμα με πλούσια χρώματα, βάθος, μυστικιστική - λυρική διάθεση, ενώ στοιχεία και λεπτομέρειες συνθέτουν τη  δραματική  ατμόσφαιρα της σκηνής.

1. "Η πτώση της Σαπφώς", λάδι σε καμβά- Musee Gustave Moreau, Παρίσι

2."Sappho On The Cliff" , 1872- Μολύβι και ακουαρέλα, Ιδιωτική συλλογή

3."Το Λευκάδιο πήδημα της Σαπφώς", 1893-λάδι σε καμβά, Ιδιωτική συλλογή

4. "Η Σαπφώ πηδώντας από το Λευκάδιο Βράχο", 1880- Ακουαρέλα, Ιδιωτική συλλογή και

5. "Sappho On The Cliff" , 1871-Victoria and Albert Museum, Λονδίνο




Από το μύθο αυτό εμπνεύστηκε την πρώτη του τρίπρακτη όπερα "Sappho" ο Charles Gounod σε λιμπρέτο του Emile Augier, με το ρόλο να ανατίθεται στη διάσημη μέτζο της εποχής του Γκουνό και με την παρότρυνση της οποίας συντέθηκε το έργο, Pauline Viardot.

Πορτραίτο του Γκουνώ σχεδιασμένο από την Pauline Viardot
(bruzanemedia)

H Bιαρντό εκτιμούσε πολύ το συνθετικό έργο και το ταλέντο του νεαρού Γκουνώ. Την είχε γοητεύσει η δυναμική και συγχρόνως κομψή και αέρινη μουσική του, η ισχυρή προσωπικότητά του και η υψηλή του έμπνευση, που αποκάλυπτε μια εξαιρετικά ευαίσθητη ψυχή. Έτσι, τού πρόσφερε το σπίτι της στην εξοχή ως ήρεμο καταφύγιο όπου ο Γκουνώ μπορούσε να επικεντρωθεί στη σύνθεσή του με θέμα την Λέσβια ποιήτρια.
Επί πλέον έπεισε τον Ρώσο ποιητή και στενό της φίλο, Ιβάν Τουργκένιεφ να παραμείνει στη Γαλλία, να συνδεθεί και να στηρίξει τον Γκουνώ εκθειάζοντας το ταλέντο του σε μια επιστολή της:

"Η μουσική του Γκουνώ είναι σαν ναός: δεν είναι ανοιχτή σε όλους. Όμως πιστεύω ότι από την πρώτη του εμφάνιση θα αποκτήσει ενθουσιώδεις θαυμαστές και μεγάλο κύρος ως μουσικός στο ευρύ κοινό. Οι μουσικές ιδέες του, τόσο πρωτότυπες στην απλότητά τους...Ο ακροατής δένεται με τη μελαγχολία της μουσικής του, που τα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της αφήνουν το ίχνος τους στην ψυχή του, διεγείροντας τη. Διαθέτει πλούσια ηχοχρωματική παλέτα και ό,τι γράφει, ακόμα και ένα απλό τραγουδάκι, φέρει την υψηλή σφραγίδα της ιδιοφυίας του. Εξιδανικεύει ό,τι αγγίζει..."

Τρεις καλλιτέχνες, Gounod-Augier-Viardot, γοητευμένοι (κάτι, που φαίνεται και από τις ειδικές σπουδές τους) από τον αρχαιοελληνικό κόσμο, δεν ήταν δυνατόν να μη δώσουν ένα αριστουργηματικό αποτέλεσμα!

Gustave Moreau: ""Sappho"
Ιδιωτική συλλογή

Η όπερα όμως δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία, καθώς η μουσική ήταν ασυνήθιστη για την εποχή της, το συνθέτη να εστιάζει στο ψυχολογικό δράμα της Σαπφώς και ορισμένοι κριτικοί παραπονέθηκαν για την απουσία μπαλέτου... Ωστόσο ο Εκτόρ Μπερλιόζ έπλεξε ένα περίτεχνο εγκώμιο στον νεαρό συνθέτη για την οπερατική δημιουργία του μετά την πρεμιέρα:

"Φαίνεται ότι έχω την ατυχία να μην είμαι ούτε της εποχής μου ούτε της χώρας μου. Για μένα, η δυστυχισμένη εμμονική αγάπη της Σαπφώς για την Γλυκέρα και τον Φάωνα... τα όνειρα για ελευθερία έκφρασης... η λατρεία της τέχνης από έναν ολόκληρο λαό.. η θαυμαστή τελευταία σκηνή στην οποία η Σαπφώ λίγο πριν πηδήξει στο βράχο και μέσα στη ζοφερή ερημιά της ακούει από τη μια πλευρά τον τελευταίο μακρινό αποχαιρετισμό του Φάωνα και από την άλλη το χαρούμενο τραγούδι ενός βοσκού που περιμένει την αγαπημένη του...την εικόνα της βαθυγάλαζης θάλασσας, στην οποία η ανεκπλήρωτη αγάπη θα βρει ιδανικό τάφο.. όλα αυτά, ομολογώ, με αγγίζουν βαθιά στην καρδιά..., εξυψώνουν το πνεύμα μου, με ενθουσιάζουν και αδυνατώ με λόγια να εκφράσω τη μαγεία που ασκούν πάνω μου..."

Η τελευταία σκηνή παρουσιάζει την "δέκατη Μούσα", στο λυρικό μονόλογο:
"Ο! ma lyre immortelle", λίγο πριν αφεθεί στην αγριότητα των κυμάτων...

(Σε μια δική μου ελεύθερη απόδοση...)

"Ω! Αθάνατη λύρα μου!

Παντοτινή παρηγοριά μου 

στον πόνο και τις θλιβερές μου μέρες!

Τον πόνο, την οδύνη δεν μπόρεσε

ο απαλός σου ψίθυρος, να γιάνει...

Μάταια!

Μονάχα ο θάνατος θα δώσει τέλος 

στον καημό μου!

Αντίο! στα κύματα πέφτω 

αιώνια ν' αναπαυθώ!"

Σπαρακτική η ερμηνεία της Regine Crespin, με άψογη τεχνική, βγάζει το συναίσθημα της αβάσταχτης πίκρας. Η φωνή βγαίνει με όγκο και δύναμη, αλλά συγχρόνως ανάλαφρη, σβησμένη αποτυπώνοντας την συντριβή της ψυχής απ'την οδύνη του έρωτα...

Gounod: "Ο! ma lyre immortelle"(2:16)