"Ο αιμοδιψής Ταμερλάνος...από την Ιστορία στην κλασική μουσική"

 

"…Τη Σαμαρκάνδη, λέει ο Ταμερλάνος,
 τώρα κοίταξε τριγύρω σου!

Δεν είναι ρήγισσα της γης; 

Με υπερηφάνεια ανώτερη όλων των πόλεων; 

Με τα πεπρωμένα τους όλα στο χέρι της; 

Μέσα σε όλες τις δόξες που είδε ο κόσμος

δε στέκει αυτή αρχοντική και μόνη;"

(Απόσπασμα από το πρώτο δημοσιευμένο ποίημα του Εντγκαρ Άλαν Πόε: "ΤΑΜΕΡΛΑΝΟΣ")

***

Καλημέρες ηλιοφώτεινες, γλυκιές και χαρμόσυνες με ιστορικές ουβερτούρες!

Σας καλημερίζω με 3 θαυμάσιες ουβερτούρες από τρία ιστορικά μελοδράματα που αφετηρία έμπνευσης έχουν έναν σκληρό κατακτητή της Μογγολικής αυτοκρατορίας, τον αιμοδιψή Ταμερλάνο, που γεννήθηκε σαν σήμερα 9 Απρίλη του 1337.

Ανηλεής και αμείλικτος, μεθυσμένος για εξουσία, είναι γνωστός και ως "Τιμούρ Λενκ", δηλαδή Τιμούρ ο κουτσός, μιας και γεννήθηκε με σωματική αναπηρία…

Μεγάλος κατακτητής και εισβολέας έχει μείνει στην Ιστορία ο πόλεμος, που έκανε το 1402 εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας και συνέτριψε τις δυνάμεις του Βαγιαζήτ.
Eξαιρετικός ιππέας παρόλη την σωματική δυσπλασία του, απίστευτα φιλόδοξος, παθιασμένος για εξουσία, γίνεται και εκδικητικός πολεμιστής σκορπίζοντας τον όλεθρο όπου περνούσε...

Oι περισσότερες από τις όπερες, ιδιαίτερα του δεκάτου ογδόου αιώνα, αντλούν τα θέματά τους από το μακρινό παρελθόν και τους θρύλους του και οι υποθέσεις τους χτίζονται γύρω από ιστορικούς, ψευδο-ιστορικούς ή μυθολογικούς χαρακτήρες.

Η ιστορία του Ταμερλάνου και ιδίως η μάχη της Άγκυρας του 1402, εναντίον των δυνάμεων του Οθωμανού σουλτάνου Βαγιαζήτ ήταν ελκυστική!
Προκειμένου να υπάρξει το υποχρεωτικό ερωτικό στοιχείο οι λιμπρετίστες έπλασαν το χαρακτήρα της Αστερίας, κόρης του σουλτάνου, την οποία ερωτεύεται ο μογγόλος κατακτητής.

"Ταμερλάνος και Βαγιαζήτ"

Τα μελοδράματα είναι του Handel, του Myslivecek και του Vivaldi, και παρουσιάζουν τις μηχανορραφίες του Ταμερλάνου, για να κερδίσει την αγάπη της Αστερίας, η οποία αγαπά τον έλληνα πρίγκιπα Ανδρόνικο. Οι όπερες έτυχαν μεγάλης επιτυχίας και ενθουσιαστικής υποδοχής από το κοινό, επιβεβαιώνοντας τη λεγόμενη "Turquerie", τη λατρεία για ό,τιδήποτε προερχόμενο εξ Ανατολής την εποχή εκείνη.

1. Handel: Tamerlano Ouverture

Η όπερα που ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από τρεις εβδομάδες από τον Χαίντελ, θεωρείται η πιο εντυπωσιακή όπερά του.Γράφτηκε για τη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής το 1724 και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο King's Theater του Λονδίνου το ίδιο έτος.
Είναι ένα από τα πιο "σκοτεινά" σε υπόθεση, έργα του Handel.
Στο λιμπρέτο υπάρχουν δεκάδες φορές οι λέξεις "θάνατος", και "νεκρός"...
"Ο μουσικός τόνος και η  ενορχηστρωτική παλέτα κινούνται στις αποχρώσεις του γκρι", όπως γράφτηκε επανειλειλημμένως για τις παραστάσεις της όπερας.

Παρόλο το σκούρο της χρώμα και τη μελαγχολική διάθεση που τής δίνει η ντο ελάσσονα πάνω στην οποία στηρίζεται η μελωδική γραμμή της ουβερτούρας, η ενορχήστρωσή της παραμένει λαμπρότατη και μεγαλοπρεπής!
Χαρακτηριστική η χρήση ενός νέου τότε μουσικού οργάνου, τύπου κλαρινέτου, του chalumeau, που Χαίντελ και Ραμώ πρωτοχρησιμοποίησαν...

Αυθεντική, δυναμική ερμηνεία από το σύνολο Ιl pomo d'oro(η ουβερτούρα από 0:00-5:01):

2. Myslivecek: Il gran Tamerlano - Overture

Με μεγάλη επιτυχία παρουσιάστηκε το 1771 η ομοθεματική όπερα του τσέχου Myslivecek, με τίτλο: "Il gran Tamerlano".
Η επιβλητική ουβερτούρα προετοιμάζει το ακροατήριο για το γεμάτο λαμπρότητα μελόδραμα, που διακρίνεται για τα φωνητικά μέρη του με μια σειρά από ξεχωριστές άριες και ντουέτα.

Όμως εμείς σήμερα θα ακούσουμε την εισαγωγή της, στην οποία οι αναλυτές βρίσκουν πολλά Μοτσαρτικά στοιχεία, ιδιαίτερα με την 9η Συμφωνία του Μότσαρτ. 

Να θυμίσουμε πως ο Myslivecek γνώριζε την οικογένεια του Βόλφγκαγκ. Μάλιστα θαυμάστηκε από τον Μότσαρτ και τον πατέρα του ανοιχτά, κι αυτό έχει μέγιστη σημασία καθώς γνωριίζουμε πόσο -ιδιαίτερα ο Λεοπόλδος- φειδωλός ήταν σε εγκωμιαστικά σχόλια και επαίνους για συγχρόνους του γιου του.

Παρότι πολλοί θεωρούν υπερβολή, το χαρακτηρισμό που τού έχει αποδοθεί ως "θεϊκού Βοημού", λέγεται πως ο Μότσαρτ είχε υιοθετήσει πολλές από τις θεματικές ιδέες του Myslivecek στις δικές του όπερες.

Η ουβερτούρα:

https://vimeo.com/15462492

3. Vivaldi: "Bajazet"

Σας υπενθυμίζω πως ο ρόλος του Ταμερλάνου παρουσιάζεται και στην όπερα του Βιβάλντι: "Bajazet".

O χαρακτήρας του Ταμερλάνου εμφανίζεται νωρίτερα και στην όπερα του Βιβάλντι: "Bajazet", όπου απεικονίζεται η σύλληψη του σουλτάνου Βαγιαζήτ από τον Tαμερλάνο. 

Μια όπερα, που κατά τη μουσική ορολογία αποτελεί ένα "παστίτσιο", δηλαδή έργο διαμορφωμένο με υλικό διαφόρων συνθετών.

Την εποχή του Βιβάλντι ήταν κοινή πρακτική αυτός ο τύπος κατάρτισης ενός έργου.

Στη συγκεκριμένη όπερα, Bajazet, ο Βιβάλντι συνθέτει τις άριες για τους "καλούς", επί το πλείστον χαρακτήρες, ενώ οι δύστροποι και κακοί τραγουδούν άριες άλλων συναδέλφων του.

Εμείς όμως, όπως είπα, σήμερα παρουσιάζουμε ουβερτούρες κι έτσι την απολαμβάνουμε από το μπαρόκ σύνολο Modo Antiquo, αξιοσημείωτο πρωταγωνιστή στην αναβίωση Βιβαλντικών συνθέσεων της εποχής μας.

Vivaldi: "Bajazet":