Ιάννης Ξενάκης: ένα κρουστό έργο για τη Σαπφώ...

"Τι σημασία έχει η μουσική; τί σχέση έχει με τον άνθρωπο, τη λογική και τη διαίσθησή του;"

"Όλα αυτά τα ερωτήματα ενός δημιουργού μπαίνουν σε ορισμένα πλαίσια, τύπους, λέει ο Ιάννης Ξενάκης, που δεν γνωρίζω αν είναι πάντα "λογικοί" αυτοί οι τύποι σκέψεων ή καλύτερα όπως θα έλεγε ο Πλάτωνας τύποι ψυχικών κινήσεων, που μεταφράζονται αυτόματα σε ήχους οι οποίοι γίνονται "σύμβολα". Σύμβολα πραγμάτων, γεγονότων που πίσω τους έχουν όλες αυτές τος σκέψεις. 

Π.χ η δουλειά μου είναι όπως στα Μουσεία...Όπως βρίσκεις θραύσματα αρχαίων πολιτισμών και προσπαθείς από κείνα που έχουν διασωθεί να συμπληρώσεις όλο το αρχαίο έργο. Η Μουσική λοιπόν είναι εκείνα τα μέρη που είναι εμφανή και έτοιμα, ενώ όλα εκείνα τα στοιχεία που βρίσκονται σε αδιορατότητα είναι της σκέψης και συνήθως δεν μπορώ να τα αναλύσω...
Ή ένα άλλο παράδειγμα...
Είναι σαν τους παγετώνες που βρίσκεις μόνο το 1/8 πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και όλο το υπόλοιπο είναι από κάτω. Όμως το μη ορατό κρατά το σύνολο του παγετώνα. 
Ε, λοιπόν, η Μουσική είναι αυτό το 1/8..."

(Ιάννης Ξενάκης)

Εκείνο που τον καθοδηγεί είναι να έχει ενδιαφέρον η αναζήτηση, να μην ερευνά κάτι το εμφανές, αλλά κάτι που δεν ξέρει, κάτι που είναι πρωτότυπο και το βρίσκει κανείς παράξενο, περίεργο, ίσως και εκτός τόπου και ή το απορρίπτεις ως άτοπο -αν και το άτοπο έχει πάντα ενδιαφέρον -όπως λέει χαρακτηριστικά- ή προσπαθείς να δεις πώς αναλύεται και να δώσεις τη δική σου εκτίμηση στην όλη επεξεργασία.
Ο Ξενάκης προσπάθησε και τα κατάφερε, να φτιάξει μια διαφορετική γλώσσα...Μέσα από την επιστήμη και την τέχνη του να εκφραστεί. Να τις συνθέσει σε ήχο που τού έδινε τη δυνατότητα να σκέφτεται, να φιλοσοφεί και να αισθάνεται συγχρόνως...

Από τα πολύ όμορφα και ιδιαίτερα έργα του μεγάλου συνθέτη που εμπνέονται από τον αρχαιοελληνικό  κόσμο είναι η "Ψάπφα" του, έργο του 1975 για σολίστα κρουστών.

Έργο - αναφορά στη Λέσβια ποιήτρια Σαπφώ, τη "θνητή Μούσα" ή "δεκάτη των Μουσών", όπως την αποκάλεσαν αυτή την ξεχωριστή διανοούμενη, το θηλυκό Σωκράτη, που γύρω της μάζευε τα κορίτσια της Μυτιλήνης και τα δίδασκε τον ιδανικό, ανώτερο, πνευματικό Έρωτα!
Μέχρι κι ο  Σόλων είχε εκφράσει την επιθυμία να μην πεθάνει αν δεν κατόρθωνε να διδαχθεί ένα της ποίημα!


"ΨΑΠΦΑ ΕΡΩΤΙΟΥ ΧΑΙΡΕ!"

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της αρχαίας λυρικής ποιήτριας εμπνέουν τον Ξενάκη τα οποία προσπαθεί να εκφράσει με το δικό του ιδιαίτερο μουσικό τρόπο.
Πλάθει το πορτραίτο της με συνειδητή εσωτερικότητα, όπως ένας σύγχρονος  καλλιτέχνης συγκροτεί με χρωματιστές ψηφίδες ένα αριστουργηματικό ψηφιδωτό.

Η "Ψάπφα" θεωρείται από τις σημαντικότερες συνθέσεις για κρουστά του μεγάλου έλληνα δημιουργού και είναι άκρως απαιτητική, βιρτουόζικη και υψηλών τεχνικών δυσκολιών. Αξιοσημείωτο είναι το ότι αφήνει τον εκτελεστή ελεύθερο να  επιλέξει εκείνος το σετ των οργάνων που θα χρησιμοποιήσει. Δηλαδη τον "εμπλέκει" στο αποτέλεσμα, καθώς τιμά τον ρυθμό έναντι των ηχοχρωμάτων. Ο ρυθμός της σύνθεσης αποτελεί έμμεση αναφορά στο ρυθμό των ποιημάτων της Σαπφούς, με τον πρωτοποριακό συνθέτη να δίνει έμφαση στα ρυθμικά σχήματα με πολλούς τονισμούς, θέλοντας να μιμηθεί τον Σαπφικό προσωδιακό ρυθμό (εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών).
Η "Ψάπφα" του Ξενάκη δοξάζει έμμεσα την ποιήτρια Σαπφώ και τις μετρικές καινοτομίες της ποίησής της.

Το έργο αφιερώθηκε στον δημοφιλή κρουστό εκτελεστή, Σύλβιο Γκουάλντα, στενό συνεργάτη του Ξενάκη.

"Psappha", Iannis Xenakis:

Ο Ιάννης Ξενάκης γεννήθηκε 29 Μαΐου 1922 και πέθανε μετά από μακροχρόνιες περιπέτειες υγείας ξημερώματα της 4ης Φεβρουαρίου 2001. Η σορός του, όπως επιθυμούσε, αποτεφρώθηκε χωρίς θρησκευτική τελετή.
Ο Ξενάκης ήταν ένας από τους συνθέτες που υιοθέτησαν πρωτοποριακές μεθόδους, οι οποίες συσχέτιζαν τη μουσική με τη φυσική και τα μαθηματικά, αλλά και την επιστήμη που είχε σπουδάσει ο ελληνικής καταγωγής δημιουργός, την αρχιτεκτονική.