Ο Μάλερ και το κήρυγμα του Αγίου Αντωνίου στα ψάρια...

"St Anthony Preaching to the Fish", Paolo Veronese- Γκαλερία Μποργκέζε

Από τους σπουδαιότερους Αγίους της Καθολικής Εκκλησίας είναι ο Άγιος Αντώνιος της Πάδοβας, που γιορτάζεται σήμερα, 13 Ιουνίου.
Γεννημένος στην Πορτογαλία, έδρασε στην Ιταλία,  αρχικά με το Τάγμα των Αυγουστίνων και στη συνέχεια  εντάχθηκε στο Τάγμα των Φραγκισκανών. Η διδασκαλία του παρότι απλή, ήταν ηχηρή για την καθολική πίστη. Ακόμα κι οι πιο αγράμματοι μπορούσαν να την καταλάβουν, γι' αυτό ο Πάπας Πίος ΧΙΙ έχρισε τον Αντώνιο  ιεροκήρυκα της Εκκλησίας. Τον αποκαλούσαν δε, "σφυρί των αιρετικών". Η μεγάλη του προστασία ενάντια στα ψέματα και τις απάτες τους ήταν να προφέρει, απλά και αθώα, το όνομα της Παναγίας.
Το ταλέντο του στη ρητορική και η αντοχή του στις δημόσιες αγορεύσεις ήταν σπουδαία!
Ο θρύλος θέλει να έκανε 10.000 κηρύγματα στη διάρκεια της ζωής του και πως κατάφερνε με το λόγο του να λιώνει τις καρδιές  και των πλέον αμαρτωλών.

Κάποτε βρέθηκε να κηρύττει στους αιρετικούς που δεν τον άκουγαν, ούτε τού έδιναν καθόλου σημασία. Τότε πήγε στην όχθη του ποταμού και άρχισε να ρητορεύει χωρίς να απευθύνεται σε κάποιον. Σύντομα όμως μαζεύτηκαν ψάρια, φιλοπερίεργα και ευγνώμονα όπως φαίνεται για όσα κήρυττε...

Ο Άγιος Αντώνιος της Πάδοβας ήταν αγαπημένος και προστάτης Άγιος του Γκυγιώμ Ντυφαί, αλλά και του Γκούσταβ Μάλερ. 
Τον ανακάλυψε 25χρονος όταν διάβασε την ποιητική συλλογή: " Des Knaben Wunderhorn - Το μαγικό κόρνο του αγοριού"...
Ανάμεσα στα λυρικά ποιήματα της ανθολογίας υπήρχε και κείνο που αναφέρεται στο θρύλο για το κήρυγμα του Αντωνίου στα ψάρια.

Σύμφωνα με τον μαέστρο Μπρούνο Βάλτερ:

"Όταν διάβασε τα ποιήματα, ένιωσε σαν να βρήκε το σπίτι του. Όλα όσα τον συγκίνησαν ήταν εκεί:  φύση,  αγάπη, ο κόσμος των πνευμάτων, η χαρά της νιότης, η ευθυμία, το χιούμορ, η ευσέβεια... Ο Μάλερ βρήκε στον ανάλαφρο και γεμάτο αθωότητα κόσμο αυτών των ποιημάτων μία εξαιρετική πηγή έμπνευσης".

Το έκτο τραγούδι της ανθολογίας τιτλοφορείται: "Το κήρυγμα του Αγίου Αντωνίου της Πάδοβας στα ψάρια" και αφηγείται το θρύλο...
Όταν τα ψάρια ακούνε το θαυμαστό λόγο του  πηδούν έξω από το νερό με ενθουσιασμό, αλλά όταν  το κήρυγμα ολοκληρώνεται επιστρέφουν στους παλιούς τους τρόπους.

 Αν και ο Μάλερ πρόσθεσε στην παρτιτούρα  την ένδειξη  "με χιούμορ", και πράγματι η ειρωνική του διάθεση είναι εμφανής, υποστήριξε πως υπήρχαν πιο σκοτεινές αποχρώσεις στη σύνθεση . Έκανε λόγο για χιούμορ που μοιάζει με πανικό, που προκαλεί περισσότερο την απογοήτευση παρά το γέλιο.

"Το κήρυγμα στα ψάρια", Arnold Bocklin
(wikiart)

Το τραγούδι δηλαδή  έχει διδακτική αξίωση. Ο Μάλερ είχε κατά νου τους "άνοους και απείθαρχους" ανθρώπους όπως αυτοί περιγράφονται από τον Νίτσε, κατάσταση που τού θύμισε το  κήρυγμα του Αγίου Αντωνίου στα ψάρια.
Έτσι "ζωγραφίζει" με ειρωνία μια μουσική εικόνα της αστάθειας της καθημερινής ζωής. Οι άνθρωποι, όπως τα ψάρια, περνούν την ζωή τους άσκοπα τριγυρνώντας εδώ κι εκεί, και ενώ προσωρινά επηρεάζονται από κηρύγματα καλοσύνης και αγάπης, τελικά επιστρέφουν στη γεμάτη κακία ζωή τους.

Στον  τοίχο του σπιτιού του Μάλερ κρεμόταν ένα χαρακτικό του Arnold Bocklin με μια ιδιαίτερων νοημάτων απεικόνιση του κηρύγματος του Αγίου Αντωνίου, όπου ο καρχαρίας ακούει ευλαβικά το κήρυγμα, αλλά στην κάτω σειρά επιστρέφει και κατασπαράσσει τα υπόλοιπα ψάρια. Λέγεται πως η έμπνευση του μουσουργού ενισχύθηκε πλην του ποιήματος κι από αυτό το εικαστικό έργο.

Το τραγούδι γράφτηκε για φωνή και πιάνο, ενώ λίγο αργότερα μεταγράφηκε και για ορχήστρα. Το γλυκό ηχόχρωμα του κλαρινέτου εκφράζει τον γλυκόλαλο Άγιο Αντώνιο...

"...Το κήρυγμα τελείωσε...

οι λούτσοι παραμένουν κλέφτες,

τα χέλια, υπέροχοι εραστές.

Ευχαριστήθηκαν το κήρυγμα ,

όμως ίδια όπως και πριν, εξακολουθούν..."

Το ακούμε από την Janet Baker:

Μahler: "Des Antonius von Padua Fischpredigt":

Τη σύνθεση ο Μάλερ ενσωμάτωσε αργότερα στη 2η Συμφωνία του(της Ανάστασης"), κι έγινε η βάση για το Σκέρτσο της Συμφωνίας.

Mahler - Symphony No. 2 - Mov. III / Georg Solti: