Αλκυονίδες μέρες: οι μύθοι και η Αλκυόνη του Μarais...

"Alcyone", Herbert Draper

"ΧΑΙΡΕΦΩΝ: Ποια φωνή μας ήλθεν, Σωκράτη, μακρυά από τα ακρογιάλια, εις εκείνο το ακρωτήριον; Πόσον ώμορφη είναι να την ακούη κανείς. Ποίον ζώον τάχα να είναι; Διότι είναι άφωνα, καθώς είναι γνωστόν, όσα ζουν εις το νερό.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Είναι κάποιο θαλασσινό πουλί, Χαιρεφών, που το ονομάζουν αλκυόνα, πολύθρηνον και πολύδακρυ, διά το οποίον κάποιος παλαιός θρυλείται μύθος μεταξύ των ανθρώπων. Λέγουν, πως κάποτε ήτο γυναίκα, κόρη του Αιόλου του Έλληνος, και ότι εθρηνούσεν από πολλήν αγάπην τον νεαρόν της άνδρα, που απέθανε, τον Κήυκα τον Τραχίνον, τον υιόν του Εωσφόρου του αστέρος, ώμορφο παιδί ωραίου πατέρα. Έπειτα δε πως έγεινε πτερωτή από κάποιαν θείαν θέλησιν και ότι παρόμοια με πουλί πετά επάνω από τα πελάγη, αποζητούσα εκείνον, που και αν σε όλην την γην επλανήθη, δεν ημπόρεσε να τον εύρη.

ΧΑΙΡΕΦΩΝ: Αυτό, διά το οποίον μου ομιλείς, είναι η αλκυών; Ποτέ ως τώρα δεν είχα ακούση την φωνήν της· αλλά σαν κάτι ξένον πραγματικά την άκουσα. Αληθινά, πόσον θρηνητικήν αφήνει φωνήν. Τίνος μεγέθους τάχα να είναι, Σωκράτη;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όχι μεγάλου. Μεγάλην όμως διά την αγάπην προς τον άνδρα της έλαβεν από τους θεούς τιμήν, διότι κατά την εποχήν, που κλωσίζουν, συμπίπτουν και αι Αλκυονίδες ημέραι, που μέσα εις τον χειμώνα είναι παρόμοιαι με καλοκαιρινάς. Τέτοια ημέρα είναι και η σημερινή περισσότερον από κάθε άλλην. Δεν βλέπεις πόσον καθαρός είναι ο ουρανός, ατάραχη δε και γαλήνιος, ωσάν καθρέπτης, όλη η θάλασσα;"

(Λουκιανός: "Αλκυών ή περί μεταμορφώσεως", μτφ. Α. Λιμπεροπούλου-archive)

"Ο Κύηκας αποχαιρετά την Αλκυόνη"
(μεσαιωνικό χειρόγραφο)

Μπορεί να έχει πολλή παγωνιά, όμως ο καιρός είναι θαυμάσιος αυτό το διάστημα!
Ηλιόλουστες είναι οι τελευταίες μέρες, χωρίς να φυσούν άνεμοι, καθάριος ο ουρανός και "ατάραχη, γαλήνια, σαν καθρέπτης, όλη η θάλασσα", όπως γράφει και ο Λουκιανός...

Αλκυονίδες μέρες, φίλοι μου!
Θεϊκό χάρισμα γαλήνης και νηνεμίας καταμεσής της χειμωνιάς, όπως κι ο Αριστοφάνης, αναφέρει:

Ποσειδώνας:

"...των θεών αν είστε φίλοι,

βροχής νερό θα βρίσκετε στους λάκκους

και μέρες αλκυονίδες θα περνάτε..."

("Όρνιθες", Αριστοφάνη)

Richard Wilson: "Ceyx and Alcyone"

Σήμερα μπορεί να είναι πουλί, ένα πανέμορφο ψαροπούλι, όμως κάποτε, λέει ο πανάρχαιος μύθος, η Αλκυόνη ήτανε γυναίκα. Κόρη του Αίολου, θεού των ανέμων, και σύζυγος του Κύηκα. Το ζευγάρι καυχιόνταν πως ήταν ισάξιοι με το Δία και την Ήρα, κάτι που εξόργισε τους θεούς, που για την ασέβειά τους μεταμόρφωσαν τον Κύηκα σε πτηνό.
Απελπισμένη η Αλκυόνη έτρεχε δεξιά-αριστερά να βρει τον αγαπημένο της. Οπότε, οι Ολύμπιοι θεοί την λυπήθηκαν και την μεταμόρφωσαν και αυτήν σε πουλί, τη γνωστή μας αλκυόνα. Από τότε ζούσε σαν πουλί, που όμως δεν μπορούσε να αναπαραχθεί καθώς γεννούσε τα αυγά της το χειμώνα και τα κύματα της θάλασσας παρέσερναν τη φωλιά της. Ο Δίας, αποφάσισε να την βοηθήσει αλλάζοντας για χάρη της τα καιρικά φαινόμενα...Για δυο εβδομάδες μέσα στο καταχείμωνο, για όσες ημέρες δηλαδή η αλκυόνα κλωσά τ' αυγά της, η θάλασσα γαληνεύει και οι άνεμοι κοπάζουν. Είναι οι "Αλκυονίδες μέρες", που με όλο το συμβολισμό τους αναφέρει στο ωραίο του δίστιχο ο ποιητής μας:

"Και στης ζωής τους πιο βαρείς χειμώνες

αλκυονίδες μέρες καρτερούν"

(Γεώργιος Δροσίνης)

Σαν πουλί, η Αλκυόνη είναι πολύ εντυπωσιακή με τα ζωηρά, ιδιαίτερα χρώματα στο φτέρωμά της. Το έντονο μπλε της ράχης της με την κοκκινωπή απόχρωση στο στήθος, δημιουργούν μια υπέροχη χρωματική αντίθεση, που συναρπάζει.

Σχετικά, οι Βόρειοι λαοί στο μεσαίωνα αφηγούνταν ένα θρύλο που ήθελε γκριζωπό το αρχικό χρώμα της Αλκυόνης. 
Όταν έγινε ο Βιβλικός κατακλυσμός, το όμορφο πουλί πέταξε στον ουρανό για να παρατηρήσει τα νερά από ψηλά. Έφτασε τόσο κοντά στον ήλιο, που το στήθος της τσουρουφλίστηκε από τις φλογερές του ακτίνες και η ράχη της πήρε το βαθυγάλανο από το χρώμα του ουρανού...

***

Από τον τρόπο που ο Οβίδιος μεταφέρει το μύθο της Αλκυόνης και του Κύηκα στις "Μεταμορφώσεις" του εμπνέεται ο Μαρέν Μαραί τη μουσική του τραγωδία: "Alcyone".

"Η Αλκυόνη βρίσκει το ξεβρασμένο πτώμα του Κύηκα"
(ανάγλυφο στο Lotherton Hall)

 

Ο γάλλος συνθέτης παρουσίασε την όπερα το χειμώνα του 1706 στο Βασιλικό Θέατρο των Παρισίων. Η ανταπόκριση του κοινού ήταν ενθουσιώδης με την "Αλκυόνη" να θεωρείται ως σήμερα ο μεγαλύτερος θρίαμβος του Mαραί. Ο συνθέτης ήταν πενήντα ετών και βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του. Μόλις είχε αναλάβει τη θέση του αρχιμουσικού στην όπερα τη Γαλλικής πρωτεύουσας και η σύνθεση γράφτηκε για να τιμηθεί για τη νέα του θέση. Ο Μαραί ακολουθεί την παράδοση του Λυλλί με τους καθιερωμένους χορούς, ζίγκα, σαραμπάντ, μινουέτο....
Το λιμπρέτο εστιάζει στο αγαπημένο ζευγάρι, που προκάλεσε φθόνο στον Φόρβα, εχθρού του Αίολου. Με μαγικά ξόρκια και κατά τη διάρκεια θαλασσινού ταξιδιού προκάλεσε τρικυμία με αποτέλεσμα να πνιγεί ο Κύηκας. Όταν η Αλκυόνη είδε το ξεβρασμένο πτώμα του στην ακτή, αυτοκτόνησε. 

Η παρτιτούρα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις περιγραφικές σκηνές της.
Είναι γνωστή καταρχήν για το "Εμβατήριο των Ναυτών" μια ζωηρή, ρυθμικά χορευτική μελωδία, που ακούγεται στην τρίτη Πράξη.

Marin Marais: "Alcione, Act III - Marche pour les Matelots":

Επίσης η μουσική τραγωδία είναι δημοφιλής και για την περίφημη "Σκηνή της καταιγίδας" στην τέταρτη πράξη. 

H σκηνή της καταιγίδας
(british museum)

Ήταν τέτοια η επιτυχία, που για καιρό συζητιόταν ότι χωρίς αυτή τη σκηνή "η νέα όπερα θα είχε την ίδια μοίρα με το πλοίο"!
Υπερβολή, φυσικά, αλλά πρέπει να αναγνωριστεί ότι ο Mαραί επιστράτευσε νέους και ευφάνταστους συνδυασμούς οργάνων προκειμένου να πετύχει πιστή απεικόνιση του φυσικού φαινομένου.
Πρόσθεσε ένα κοντραμπάσο στην ορχήστρα του, το πρώτο που βρέθηκε σε παρτιτούρα γαλλικής όπερας.
Πήρε επίσης λεπτές χάλκινες επιφάνειες ώστε από την παλμική τους δόνηση να παράγεται συνεχής, πνιχτός ήχος που να προσομοιάζει με ανεμοθύελλα. Επίσης πρόσθεσε περιστρεφόμενο κύλινδρο με μανιβέλα, τύμπανα με χαλαρή μεμβράνη ώστε το ρολάρισμα να είναι διαρκές και να παρέχει έναν ήχο απειλητικό που συνδυαστικά με τους ήχους στις ψηλές περιοχές στα βιολιά και στα όμποε, να φέρνει επί σκηνής "όλη τη οργή των κυμάτων, τη θαλασσοταραχή και τον μανιασμένο άνεμο, που βρυχάται και σφυρίζει".

Marin Marais: "Alcione, Act IV-Tempest scene":

Η μουσική τραγωδία ολοκληρώνεται με μια παρέμβαση από πλευράς λιμπρετίστα προκειμένου να υπάρξει αίσιο τέλος στο μύθο:

Ο θεός της θάλασσας επαναφέρει στη ζωή τους ερωτευμένους και τους χρίζει υπεύθυνους για την ηρεμία των θαλασσών.
Η τελική σκηνή ξεκινά με την άρια του Ποσειδώνα: "Έρχομαι να σας ελευθερώσω από τη σκληρή μοίρα".
Ακολουθεί το τρίο Αλκυόνης-Κύηκα-θεού: "Ω, ξαναβλέπω τον Κύηκα/Αλκυόνη!".
Όλοι συμμετέχουν στη γιορτή: "Τραγουδήστε, θεότητες του κύματος".

Στα πρότυπα του Λυλλί και με μια ρυθμική σακόν κλείνει η μουσική τραγωδία.
 Ο Μαραί δημιουργεί έξυπνες μελωδικές παραλλαγές, με επεισόδια που άλλοτε εστιάζουν στη γαλήνη της ατμόσφαιρας και της ψυχής κι άλλοτε ηχούν απαλά με αύρα γλυκιάς μελαγχολίας.
Πάντα όμως με άφθαστη ποιητικότητα...

Marin Marais: "Alcione, Act V - Chaconne":

Η σύνθεση ολοκληρωμένη σε διεύθυνση του Jordi Savall: 

Καλημέρα σε όλους τους φίλους με θετική διάθεση και το αισιόδοξο μήνυμα, που μεταφέρουν οι Αλκυονίδες μέρες. Ακόμα και στα ζόρια, μέσα στη "βαρυχειμωνιά" των ταλαιπωριών υπάρχουν στοιχεία, καταστάσεις, άνθρωποι, που μας δίνουν θάρρος και δύναμη γι' απαντοχή...