"Μότσαρτ:Απαγωγή απ'το Σεράι"

 

"...Ο Μότσαρτ προσπαθούσε να βρίσκει την αναψυχή μακριά απ'το σπίτι του. 

Έπαιζε μπιλιάρδο στο καφενείο καθημερινά μετά το μεσημεριανό, και τα περισσότερα βράδια τον συναντούσες στην ταβέρνα. 

Τρελαινόταν για τις αυτοσχέδιες συντροφιές που με τις άμαξες κινούσαν για την εξοχή και καθώς ήταν έξοχος χορευτής, συχνά πυκνά τον έβρισκες σε χορούς και μασκαράτες.

Αυτές οι διασκεδάσεις πότε πολύχρωμες και παρδαλές, πότε σε πιο ήρεμη διάθεση ήταν απαραίτητες για την ανάπαυση του μυαλού του, ύστερα απ'την εντατική και παρατεταμένη δημιουργική προσπάθεια.

Άλλωστε τού μετέφεραν μεσ'από τα κρυφά μονοπάτια απ'τα οποία η μεγαλοφυία ασυνείδητα ενεργεί, όλες εκείνες τις γοργοφτέρουγες εντυπώσεις της ζωής που κέντρισαν την έμπνευσή του...

[...] 

Όπως στις απολαύσεις, έτσι και στο δημιουργικό του έργο, ο Μότσαρτ δεν γνώριζε όριο..

Ένα μεγάλο μέρος της νύχτας του ήταν αφιερωμένο στη σύνθεση και το πρωί, μένοντας ίσαμ' αργά στο κρεβάτι, θα διόρθωνε και θα δούλευε καλύτερα όσα είχε γράψει. 

Έπειτα γύρω στις 10, κινούσε με τα πόδια ή με τ' αμάξι, που έστελναν για να τον πάρουν, για τα προγραμματισμένα  του μαθήματα...

[...]

Οι βλαβερές συνέπειες αυτού του τρόπο ζωής ήταν ολοφάνερες...Οι ανόητες και ασύνετες σπατάλες του ήταν επίσης πολύ κοντά στην αλήθεια και συνδέονταν με μερικά από τα ευγενέστερα ένστικτα της ψυχής του.

Παράδειγμα, αν κάποιος απελπισμένος τον πλησίαζε για δάνειο, ποτέ ο Μότσαρτ δεν θα του έπαιρνε ενέχυρο κι αν του πρόσφεραν μια τέτοια εξασφάλιση, ποτέ δεν θα ερευνούσε γύρω απ' αυτήν.

Ήταν το ίδιο ανίκανος όσο κι ένα παιδί να ζητήσει κάτι τέτοιο. 

Προτιμούσε να κάνει κατευθείαν μια δωρεά, πάντα με γελαστή μεγαλοψυχία...

Βέβαια, τα οικονομικά μέσα που χρειάζονταν για τέτοια έξοδα ήταν πολύ πιο πάνω από το πραγματικό του εισόδημα. 

Τα έσοδά του από τα θέατρα, τις συναυλίες, τους εκδότες και τους μαθητές του μαζί με τη σύνταξη που τού είχε χορηγηθεί από τον Αυτοκράτορα δεν αρκούσαν, αφού τα γούστα του κοινού διόλου δεν είχα στραφεί προς τη μουσική του Μότσαρτ. 

Η αγνή της ομορφιά, ο πλούτος και η βαθύτητά της προβλημάτιζαν εξαιρετικά τους ακροατές ύστερα απ' την δημοφιλή και εύπεπτη τροφή που ήταν συνηθισμένοι. 

Είναι βέβαια γεγονός πως, χάρη στα λαϊκά στοιχεία που περιείχε το έργο εκείνο, το βιεννέζικο κοινό, κάποια εποχή, δεν χόρταινε ν' ακούει το "Μπελμόντε και Κονστάντσε"!"

(Αποσπάσματα από τη νουβέλα του Έ.Μέρικε: "Ο Μότσαρτ στο δρόμο για την Πράγα", σελ 19-22)

Αγαπητοί φίλοι, ο τίτλος  "Μπελμόντε και Κονστάντσε" είναι η περίφημη όπερα: "Απαγωγή απ'το Σεράι" του Μότσαρτ, που στην εποχή του συνθέτη ήταν γνωστή με τα ονόματα των δυο ηρώων της.

Η παραπάνω νουβέλα αποτελεί μυθοπλασία του Eduard Mοrike, που λάτρευε τη μουσική του Σαλτσβουργιανού, μια φανταστική αναδημιουργία του ταξιδιού που έκανε ο Μότσαρτ από τη Βιέννη στην Πράγα το 1787 για την πρώτη παράσταση του Don Giovanni.
Ο Μέρικε με φόντο τη Βοημική εξοχή ζωγραφίζει αριστουργηματικά τη δημιουργική ιδιοφυΐα του φαινομένου-Μότσαρτ.

Ο Μότσαρτ παρακολουθώντας την παράσταση της όπεράς του
"Απαγωγή απ' το Σεράι" στο Βερολίνο το 1789.

Το στιγμιότυπο αναφέρεται στην "Aπαγωγή από το Σεράι", γραμμένη το 1782.
Ιστορίες για χριστιανούς, αιχμαλώτους των μουσουλμάνων, ήταν διαδεδομένες σε όλη την Ευρώπη εδώ και αιώνες. Όμως, από τον 18ο αιώνα η τουρκική αυτοκρατορία είχε σταματήσει να είναι απειλή και οι στοχαστές του Διαφωτισμού σε αυτό το νέο πλαίσιο, έγραφαν ιστορίες σχετικά για Άραβες που επισκέπτονται την Ευρώπη ή Ευρωπαίους που μένουν σε μουσουλμανικά εδάφη ενισχύοντας έναν θετικό τρόπο παρουσίασης των Τούρκων, όπως έκανε ο Μοντεσκιέ στις Περσικές Επιστολές ή o Cadalso στις Μαροκινές Επιστολές του.
Η "Απαγωγή από το Σεράι" του Μότσαρτ κινείται στην ίδια ατμόσφαιρα και  προσανατολισμό.

Η πρεμιέρα της δόθηκε στο Burgtheater της Βιέννης κατόπιν επιθυμίας του αυτοκράτορα Ιωσήφ κι ενίσχυσε το ζίνγκσπιλ, (είδος γερμανικής μουσικής κωμωδίας), που μέχρι εκείνη την εποχή επισκιαζόταν από την "παντοκρατορία" της ιταλικής όπερας .
Έτσι, δίκαια το συγκεκριμένο έργο θεωρείται μεγάλης σημασίας για τη μετέπειτα εξέλιξη της γερμανικής όπερας γενικότερα.
Αυτοί οι δύο παράγοντες συνέκλιναν στο να παραχθεί αυτή η ξέγνοιαστη, ανοιχτόμυαλη όπερα την περίοδο του Διαφωτισμού, η οποία αποτέλεσε και ένα από τα πιο αγαπητά έργα του κοινού, αλλά και του ίδιου του συνθέτη. Κάλλιστα, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια αριστότεχνα  δυτικοποιημένη εκδοχή της τουρκικής μουσικής. Ένα μελόδραμα με αλληγορικούς συμβολισμούς, όπου αναδεικνύονται τα σύμβολα και οι ιδέες του Οριενταλισμού αλλά και το ανθρωπιστικό πνεύμα του Διαφωτισμού.

Κοστούμι για τον Πασά Σελήμ,
Charles Bianchini
pinimg

Η υπόθεση της όπερας είναι μια εξωτική περιπέτεια που ξετυλίγεται τον 16ο αιώνα σε ένα Τουρκικό χαρέμι.
Ένας ισπανός ευγενής, ο Μπελμόντε φτάνει στην Τουρκία αναζητώντας την αγαπημένη του Κονστάντσε. Η κοπέλα μαζί με τον υπηρέτη του Πεντρίγιο και την αγαπημένη του Μπλόντε έχουν πιαστεί αιχμάλωτοι στο σεράι του Πασά Σελήμ.
Ο Τούρκος αφέντης έχει ερωτευτεί την πανέμορφη Κονστάντσε. Ο Μπελμόντε εμφανίζεται στον πασά ως Ιταλός αρχιτέκτονας. Οι τέσσερεις φίλοι σχεδιάζουν την απόδρασή τους, όμως γίνονται αντιληπτοί και οδηγούνται στον Σελήμ. Εκείνος, συγκινείται από την τρυφερή ιστορία τους και τους ελευθερώνει.

Η "Απαγωγή από το Σεράι" γράφτηκε μια χρονιά, το 1782, από τις πιο ευτυχισμένες του Μότσαρτ, μιας και είναι η χρονιά που νυμφεύθηκε την Κωνστάντζα Βέμπερ και πολλοί λένε πως επέλεξε την ιστορία λόγω του ονόματος της ηρωίδας Κωνστάντσε με κείνο της γυναίκας του.

Κοστούμι για την Κονστάντσε,
Charles Bianchini
pinterest

Όταν ο Μότσαρτ έγραψε την "Απαγωγή απ'το Σεράι" ήταν νεαρότατος, μόλις 25 χρονών, όμως πέρα από την διασκεδαστική πλοκή του έργου βρήκε τον τρόπο ιδιοφυώς να θέσει και ερωτήματα πάνω σε υπαρξιακές εμπειρίες της ζωής όπως ο έρωτας, η ζήλεια, η απογοήτευση, η εξουσία και η απληστία. Η όπερά του αυτή διακρίνεται για την ωριμότητα της σύλληψης, καθώς ο δημιουργός εστιάζει στη συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών, στην ανοχή σε άλλες πολιτισμικές νοοτροπίες και αντιλήψεις και την ανθρωπιά.

O ίδιος ο συνθέτης γράφει σχετικά σε επιστολή προς τον πατέρα του:

"Βιέννη, 1η Αυγούστου 1781

Mon très cher Père!

[...]Προχτές ο νεαρός Στέφανι μου έφερε ένα λιμπρέτο. Η υπόθεση διαδραματίζεται στην Τουρκία. Με διασκεδάζει τόσο η μελοποίηση αυτού του λιμπρέτου, το όλο κλίμα με εμπνέει σε τέτοιο βαθμό που τρέχω με λαχτάρα στο γραφείο και γράφω με ευχαρίστηση για ώρες![..]
Θα χρησιμοποιήσω τουρκικό μουσικό ύφος στην Ουβερτούρα, στο χορωδιακό της πρώτης πράξης και στο φινάλε. "

("Γράμματα του Β.Α.Μότσαρτ", εκδ. ΜΜΑ, σελ.298-299)

Και πράγματι στην Ουβερτούρα διακρίνει κανείς απόηχους "τουρκικής μουσικής", όπως την εννοούσαν τον 18ο αιώνα. Ο Μότσαρτ προσθέτει διάφορα όργανα, όπως κύμβαλα, μικρό τουρκικό τύμπανο, πίκολο φλάουτο και τρίγωνο στην ορχήστρα, που αντιστοιχούν στα όργανα της μουσικής των Γενίτσαρων.

Mozart: "Die Entführung aus dem Serail – Ouverture" :

Πρόκειται για εξαιρετική, ρομαντική όπερα με την  οποία ο 25χρονος Μότσαρτ αγγίζει το μυαλό και την καρδιά μας, εκπέμποντας ενέργεια, δύναμη και προκαλώντας όλα τα συναισθήματα που μπορεί να αισθάνεται ένας άνθρωπος στη ζωή: θλίψη, άγχος, μα και ελπίδα και κυρίως άκρατη ευτυχία.

Ο Μότσαρτ μάς διδάσκει!
Μάς θυμίζει πως ο κόσμος των συναισθημάτων είναι υπαρκτός ...
Με αυτό το έργο του, ο γεννημένος σαν σήμερα "αγαπητός του Θεού-Aμαντέους" ανακαλεί στη μνήμη μας το πώς είναι να γελάμε, να αισθανόμαστε βαθιά, να δινόμαστε ολοκληρωτικά, να ελπίζουμε, να αγαπάμε.

Γνωρίζοντας την εξαιρετική φήμη των ερμηνευτών για τους οποίους έγραφε ο Μότσαρτ την συγκεκριμένη όπερα, προσάρμοσε τις άριες στις δεξιοτεχνικές τους ικανότητες.

Η μουσική της όπερας περιλαμβάνει μερικές από τις πιο εντυπωσιακές και απαιτητικότατες σε εύρος άριες, όπως εκείνη της τρίτης πράξης ερμηνευμένη από την Κονστάντσε, η μακροσκελής και περίτεχνη "Martern aller Arten-Όλα τα μαρτύρια" , που αποτελεί πρόκληση για κάθε υψίφωνο.

Την απολαμβάνουμε από μια κατεξοχήν Μοτσάρτια ερμηνεύτρια, Edda Moser:

Mozart: "ΑΠΑΓΩΓΗ ΑΠ'ΤΟ ΣΕΡΑΪ, Martern aller Arten" Edda Moser 

Η Κάλλας ως Κονστάντσε,Σκάλα,1952
(από το βιβλίο του Νικολαΐδη, σελ.92)

Ενδιαφέρον παρουσιάζει πως η "Απαγωγή απ'το Σεράι" είναι η μοναδική Μοτσάρτια όπερα που τραγούδησε επί σκηνής η Μαρία Κάλλας.
Ήταν το 1952 στη Σκάλα του Μιλάνου σε μια παραγωγή στα ιταλικά που διηύθυνε ο ρουμάνος, Γιονέλ Περλέα.

Η πριμαντόνα δεν ένοιωθε να "ταυτίζεται" με τις ηρωίδες του συνθέτη, τον οποίο αναμφίβολα θεωρούσε μια εξαιρετική ιδιοφυΐα και όπως έλεγε:
"Δεν μπορώ να φανταστώ τον κόσμο χωρίς αυτόν, αλλά γενικά η οπερατική του μουσική δεν είναι ο κόσμος μου, δεν είναι της αισθητικής μου. Λατρεύω με πάθος το Μότσαρτ των κοντσέρτων για πιάνο..."

Θα ακούσουμε την Κάλλας στην ίδια άρια "Martern aller Arten" αλλά στην ιταλική της έκδοση:"Tutte le torture- Όλα τα μαρτύρια" 

Die Entführung aus dem Serail - "Tutte le torture" / Maria Callas :