Ρ.Στράους-Σαλώμη: Χορός των επτά πέπλων κι ο ερωτικός μονόλογος

 

Ο γεννημένος σαν σήμερα 11 Ιουνίου 1864, Ρίχαρντ Στράους επισκέφτηκε την Ελλάδα την άνοιξη του 1926, προκειμένου να διευθύνει συναυλίες του στο Θέατρον Κεντρικόν και στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Ο Στράους σε αρχαιολογικό χώρο/πηγή:Pireorama

Έφθασε από την Τεργέστη με ατμόπλοιο στον Πειραιά, όπου οι Αρχές τον υποδέχτηκαν με πρωτοφανή ενθουσιασμό, όπως γράφουν φυλλάδες της εποχής!
Συναντήθηκε με τον ποιητή μας Άγγελο Σικελιανό, που μαζί του επισκέφτηκε τους Δελφούς.

Όμως είχε θαμπωθεί και με την ελληνική πρωτεύουσα! Μαγεμένος από την αίγλη της, μα κυρίως από το εκτυφλωτικό φως του ελληνικού ήλιου και  το απέραντο γαλάζιο του αττικού ουρανού που δεν ξεχωρίζει από κείνο της θάλασσας, λέγεται πως δήλωσε εκστασιασμένος:

"Ποτέ στην ζωή μου δεν θα μπορέσω να ξανασυνθέσω χειμώνα!"

Στο πρόγραμμα των συναυλιών του περιλαμβάνονταν τα Συμφωνικά ποιήματα: "Δον Ζουάν", "Θάνατος και Εξαΰλωση", μα και απόσπασμα από την όπερα "ΣΑΛΩΜΗ", συγκεκριμένα το "Χορό των επτά πέπλων ".

Η "Σαλώμη" του Στράους λογοκρίθηκε στην εποχή του ως νοσηρό και εξωφρενικό έργο!
Όλοι όμως δέχονται πως αποτυπώνει την ακρότητα του πόθου σε όλο της το μεγαλείο!

Την έμπνευση στον Στράους έδωσε το μονόπρακτο και ομώνυμο θεατρικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ. 
Γράφτηκε το 1905 και με την όπερά του αυτή, ο Στράους πέρασε στην Ιστορία ως ο συνθέτης του πιο σκανδαλώδους θεάματος της γενιάς του.
Η παρακμή και ο παθιασμένος ερωτισμός που απέπνεε ξένισαν την αστική κοινωνία της εποχής. Αξιοσημείωτο είναι πως ανέβηκε στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης τη μία βραδιά, για να κατέβει την αμέσως επομένη κατόπιν οργισμένης αντίδρασης του κοινού.

Προκαλεί ιδιαίτερη αίσθηση σε κάθε ανέβασμά της και συχνά σκανδαλίζει με τολμηρές σκηνές όπως ο ερωτικός μονόλογος που τραγουδάει η ηρωίδα κρατώντας στα χέρια της το κομμένο κεφάλι του Ιωάννη και ο "Χορός των επτά πέπλων".

Aino Ackté, η "Μοναδική Σαλώμη",
 κατά Στράους (1907)

Στην πρεμιέρα της Δρέσδης η πρώτη ερμηνεύτρια του ρόλου αντιτάχθηκε στον περίφημο "Χορό των επτά πέπλων" αναφωνώντας: "Δεν πρόκειται να το κάνω. Είμαι μια αξιοπρεπής γυναίκα!".
Έτσι, συχνά αντικαθίστατο η πρωταγωνίστρια από χορεύτρια σε αυτή την τολμηρή σκηνή!
Εξαίρεση αποτέλεσε η φινλανδή υψίφωνος Aino Ackté, η οποία ερμήνευσε και χόρεψε στις πρεμιέρες της Λειψίας και του Λονδίνου, το 1907 και 1910, αντίστοιχα, κάνοντας τον Στράους να την ανακηρύξει ως τη "ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΓΝΗΣΙΑ ΣΑΛΩΜΗ"!

Η όπερα αυτη προκάλεσε τον έντονο θαυμασμό στους Πουτσίνι, Σαίνμπεργκ, Μπεργκ και Μάλερ, την οποία παρακολούθησαν στην Όπερα του Γκρατς, καθώς η λογοκρισία είχε απαγορεύσει το ανέβασμά της στη Βιέννη, όπως είχε γινει και με το θεατρικο του Ουάιλντ, που σκανδάλισε με την ευθύτητά του τη βικτωριανή κοινωνία της πειθάρχησης και της αυτοσυγκράτησης.

Η ΦΟΡΜΑ της "ΣΑΛΩΜΗΣ" και τα ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ της:

Ο συνθέτης χρησιμοποίησε λάιτμοτιφ για κάθε χαρακτήρα(Σαλώμη- Ηρώδη-Ιωάννης-Ηρωδιάς κλπ), αλλά και ιδιαίτερες συμβολιστικές χρήσεις ηχοχρωμάτων, όπως στην περίπτωση της Σαλώμης , ένα ντέφι που ακούγεται κάθε φορά που αναφέρεται στον σαγηνευτικό χορό της.

"Salome's dance", Gustave Moreau

Τον χορό με τα επτά πέπλα μπροστά στον Ηρώδη, που γεννά ύψιστους πόθους, τόσο ώστε να μην μπορεί να αντισταθεί στις επιθυμίες της, κι έτσι πήρε το κεφάλι του Ιωάννη.

Οι φωνητικές απαιτήσεις του πρωταγωνιστικού ρόλου είναι εφάμιλλες των Βαγκνερικών ηρωίδων, γιατί απαιτεί εκτός από το φωνητικό εύρος, τη δύναμη, τον όγκο και την αντοχή μιας δραματικής σοπράνο.

Συγχρόνως όμως απαιτείται και σωματική ευλυγισία σε επίπεδα επαγγελματία χορευτή για την εκτέλεση του περίφημου "Χορού των Επτά πέπλων".

Ο ερωτισμός του "Χορού" κωδικοποιείται στη δυναμική και στον αισθησιακό ορχηστρικό πλούτο με αναφορές σε μοτίβα Ανατολής(κυρίως από ξύλινα πνευστά, όμποε και φλάουτο)το crescendo και τη ρυθμική επιτάχυνσης, που υποδηλώνει τον αυξανόμενο ενθουσιασμό και πόθο.

Αν και ο ίδιος ο Στράους δήλωνε ότι ο χορός πρέπει να είναι "εντελώς αξιοπρεπής, σαν να χορεύεται πάνω σε χαλί προσευχής", πλημμυρίζει από ερωτισμό και λαγνεία, λες και η ηρωΐδα βρίσκεται σε κατάσταση μακάβριας έκστασης, τόσο που κάποιες φορές ορισμένοι στο ακροατήριο (ως επί το πλείστον κυρίες) να καλύπτουν από ντροπή τα μάτια τους με τις παλάμες ή τα προγράμματά τους.


Εκρηκτική η ανάγνωση της παρτιτούρας από τον Fritz Reiner, ενός μαέστρου θρυλικού σε Βάγκνερ και Στράους!
Οδηγεί την Συμφωνική του Σικάγο με κοφτή νευρικότητα, άφθαστη διάθεση εξωτισμού, βιαιότητα, πάθος αλλά και απαράμιλλο λυρισμό.

Richard Strauss : "Salome Op.54-Dance of the Seven Veils" / Fritz Reiner

"Σαλώμη:

Δε μ’ άφησες να φιλήσω το στόμα σου, Ιωάννη;Δεν το θέλησες; 

Καλά λοιπόν! Τώρα θα το φιλήσω. 

Θα το δαγκώσω με τα δόντια, όπως δαγκώνει κανείς τον ώριμο καρπό.

...γιατί δε με κοιτάς; Τα μάτια σου που ήσαν τόσο τρομερά, γεμάτα οργή και καταφρόνια, 

είναι κλεισμένα τώρα. 

Άνοιξε τα μάτια σου! Σήκωσε τα βλέφαρά σου!

Κι η γλώσσα σου, που ήταν σαν κόκκινο ερπετό που ακοντίζει δηλητήρια, δεν κουνιέται πια, δε λέει τίποτα τώρα, Ιωάννη, η κόκκινη αυτή οχιά που ξέρασε το φαρμάκι της απάνω μου. 

Δε με θέλησες,μ’ απόκρουσες. Μου είπες πράματα αποτρόπαια. 

Μου φέρθηκες σα να ήμουν εταίρα, σα να ήμουν πόρνη, εγώ, η Σαλώμη, η κόρη της Ηρωδιάδας!

[...]

Αχ! Γιατί δε με κοίταξες; Αν με είχες δει, θα μ’ είχες αγαπήσει. 

Ξέρω καλά πως θα μ’ είχες αγαπήσει, και το μυστήριο της αγάπης είναι πιο μεγάλο 

απ’ το μυστήριο του θανάτου. 

Μόνο την αγάπη πρέπει να κοιτάζει κανείς".

"Σαλώμη" , Όσκαρ Ουάιλντ-Μτφ: Στάθης Σπηλιωτόπουλος

"Η Σαλώμη με το κεφάλι του Ιωάννη",  Mariano Salvador Maella

Aπό τις συνταρακτικότερες είναι η τελευταία σκηνή, που και στο κείμενο του Ουάιλντ(όπως διαβάσαμε παραπάνω) συγκλονίζει τον αναγνώστη-θεατή!

Προκαλεί σεισμό αυτός ο ερωτικός μονόλογος της ηρωίδας, κρατώντας στα χέρια της το κομμένο κεφάλι του Βαπτιστή.
Αναμφισβήτητα η συναρπαστικότερη Σαλώμη, με μια ερμηνεία αισθησιακή, που γοήτευε κριτικούς και κοινό ήταν αυτή της Birgit Nilson!

Από την τελική σκηνή ο ερωτικός μονόλογος :

"Du wolltest mich nicht deinen Mund küssen lassen-Δεν με άφησες να φιλήσω το στόμα σου!"