"Στον Ορφέα"...Ρίτσος- Χάυντν

 

"Muerte de Orfeo", Αντόνιο Γκαρσία Βέγκα

O Ρίτσος στο Καρλόβασι της Σάμου
(isamos)

Καρλόβασι, 27.VI. 69

"Το καλοκαίρι εφέτος, κάτω απ’ τον αστερισμό της Λύρας, μένουμε συλλογισμένοι. 
Ποιό τ’ όφελος που μάγεψες με το τραγούδι σου τον Άδη και την Περσεφόνη και σου επιστρέψανε την Ευρυδίκη; 
Ο ίδιος εσύ, στη δύναμή σου δυσπιστώντας, στράφηκες να βεβαιωθείς, κι εχάθη πάλι το βασίλειο των ίσκιων κάτω απ’ τις λεύκες.
Τότε, απ’ το ακατόρθωτο σκυμμένος, κήρυξες στη λύρα τη μοναξιά σαν την ύστατη αλήθεια. 

Αυτό δε σου το συγχωρέσαν ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι.
Μαινάδες σού κομμάτιασαν το σώμα στις όχθες του Έβρου. Μόνο η λύρα σου κι η κεφαλή σου φτάσανε στη Λέσβο παρασυρμένες απ’ το ρεύμα. 
Ποιά η δικαίωση, λοιπόν, του τραγουδιού σου;
Μήπως η στιγμιαία (εικονική κι αυτή) συνοχή του φωτός και του σκότους;
Ή μήπως το που οι Μούσες κρέμασαν τη Λύρα σου καταμεσής στ’ αστέρια; 
Κάτω από τούτο τον αστερισμό, το καλοκαίρι εφέτος, μένουμε συλλογισμένοι"

(ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ: "Στον Ορφέα")

***

Η τελευταία όπερα του Γιόζεφ Χάυντν με λιμπρέτο σε ιταλική γλώσσα τιτλοφορείται:
"Η ψυχή του φιλοσόφου" και αντλεί τη θεματολογία του από το Μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης, όπως αυτός παρουσιάζεται στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.


Για να συσχετίσουμε με το παραπάνω κείμενο του Ρίτσου, που ο ποιητής μας συνέταξε στο Καρλόβασι μια μέρα σαν την σημερινή 26 Ιούνη του 1969, επικεντρωνόμαστε στην τελευταία από τις 4 πράξεις της όπερας, όπου μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του μυθικού τραγουδιστή να επαναφέρει στον Πάνω Κόσμο την αγαπημένη του Ευρυδίκη, ζει ολομόναχος μέσα στη θλίψη, περιφρονώντας οποιαδήποτε ερωτική νύξη των γυναικών της Θράκης.

Ο μύθος θέλει τις Μαινάδες να τον διαμελίζουν, ενώ το κεφάλι και τη λύρα του να ξεβράζουν τα κύματα στη Λέσβο...

Ο ρόλος του Ορφέα γράφτηκε από τον Χάυντν για τον κορυφαίο τενόρο της εποχής του, Giacomo Davide, καλλιτέχνη που εγκωμιάστηκε για την τεχνική ευελιξία και το απαράμιλλης ομορφιάς φαλτσέτο του.

Παρακολουθούμε την τελική σκηνή όπου μετά τη δολοφονία του Ορφέα έχει ξεσπάσει καταιγίδα ...μαίνεται σφοδρός άνεμος...αστραπές και βροντές ...
Ο χορός-Μαινάδες έντρομος αναφωνεί :
"Ω, τι φρίκη, ω, τι φόβος!...Βυθιζόμαστε!!"

Κοφτές και εκκρεμείς αρμονικά νότες, ηχούν βίαια χρωματικά, μετακινούμενες από τη μια συγχορδία στην άλλη, δίχως λύτρωση...

"Oh, che orrore! Oh che spavento!

Oh, che fulmini! Oh che tuoni!

Cento furie in sen mi sento;

Siam vicina a naufragar"

Η καταιγίδα σταδιακά υποχωρεί...Η σκηνή μένει άδεια και σκοτεινή...
Τα μέλη και η λύρα του Ορφέα παρασύρονται από τα νερά...

"Αυτό δε σου το συχωρέσαν ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι, Ορφέα... Ποιά η δικαίωση, λοιπόν, του τραγουδιού σου;..."

"The dead Orpheus", Jean Delville, 1893 
(i2.wp.com)

Academy of Ancient Music Chorus and Orchestra

Διευθύνει ο Christopher Hogwood, από τους σπουδαιότερους ερευνητές της πρώιμης κλασικής μουσικής με όργανα εποχής: