Καρλ Νίλσεν: μια καντάτα - εγκώμιο στην Αγάπη...

 

Στη χώρα του θεωρείται εθνικό, μουσικό σύμβολο. Υπήρξε δε, ένας από τους σημαντικότερους συμφωνιστές της μεταρομαντικής εποχής.  Ο Δανός συνθέτης, βιολονίστας και μαέστρος, Καρλ Νίλσεν γεννήθηκε σαν σήμερα, 9 Ιουνίου 1865.

Ο ίδιος θεωρούσε την αγάπη και την κλίση του για τη μουσική, οικογενειακή κληρονομιά. Ένας θείος του υπήρξε ταλαντούχος μουσικός, ενώ θυμόταν τη μητέρα του να τού σιγοτραγουδάει με τη γλυκιά φωνή της νανουρίσματα και λαϊκά τραγούδια, απ' όταν ήταν παιδί...

Ο Νίλσεν έφηβος
ως μέλος της μπάντας

Ο πατέρας του επίσης έπαιζε βιολί και κορνέτα κι έτσι η μουσική ήταν κάτι συνηθισμένο κι απαραίτητο στην καθημερινότητά του.
Όταν ήταν έξι χρονών η μητέρα του τού αγόρασε δικό του βιολί κι άρχισε να παίζει συστηματικά, όταν αρρώστησε από ιλαρά και δεν πήγαινε σχολείο. Έτσι, ασχολήθηκε με το όργανο για να τού περνά η ώρα.
Λίγο αργότερα άρχισε και μαθήματα πιάνου, ενώ τις πρώτες συνθετικές προσπάθειες τις κάνει  σε ηλικία οκτώ - εννέα ετών. Στη συνέχεια έγινε μέλος της στρατιωτικής μπάντας.

Οι μουσικολόγοι υποστηρίζουν πως το έργο του χαρακτηρίζεται από μελωδική ευρηματικότητα κι αρμονική ζωτικότητα, είναι πλούσιο ενορχηστρωτικά και μάλιστα συγκρίνοντάς το με το έργο του επίσης σκανδιναβού Σιμπέλιους κρίνουν πως και οι δυο παρουσιάζουν την ίδια "σαρωτική ικανότητα", όμως οι συνθέσεις του Νίλσεν ηχούν περισσότερο δυναμικές και ταυτόχρονα χαριτωμένες, αναδύοντας οικουμενικό, αισιόδοξο και θετικό μήνυμα για τη ζωή.

Ο Νίλσεν συνάντησε τη μετέπειτα γυναίκα του, Άννα Μαρία Μπρόντερσεν, στο Παρίσι το 1891. Τούς έφερε κοντά το κοινό ενδιαφέρον και η αγάπη τους για την τέχνη. Ηταν και κείνη ανερχόμενη, ταλαντούχα γλύπτρια, μια γυναίκα αποφασιστική, δυναμική και σύγχρονων αντιλήψεων, όπως και ο Νίλσεν. Και οι δυο τους διακατέχονταν από µια ανώτερη ευαισθησία. Ήσαν καλλιτέχνες, που κινούνταν γύρω από δύο άξονες: την καλλιτεχνική καινοτοµία και την κοινωνική πράξη. 

Παντρεύτηκαν στην Φλωρεντία ελάχιστους μήνες μετά την πρώτη γνωριμία τους.  

Τιτσιάνο: "Το θαύμα του ζηλότυπου συζύγου",
Scuola di Sant'Antonio, Πάδοβα

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μέλιτος περιπλανήθηκαν σε διάφορες ιταλικές πόλεις, ανάμεσά τους και η Πάδοβα. Εκεί, θαύμασαν και εντυπωσιάστηκαν από το εικαστικό έργο του Τιτσιάνο: "Το θαύμα του ζηλότυπου συζύγου", μέρος των τοιχογραφιών του μεγάλου αναγεννησιακού καλλιτέχνη για τα θαύματα του Αγίου Αντωνίου της Πάδοβας στην Scuola di Sant'Antonio.

Σ'αυτό το εικαστικό, ο Τιτσιάνο μεταφέρει το σχετικό θρύλο για ένα από τα θαύματα του Αγίου. Με φόντο ένα ειδυλλιακό τοπίο απεικονίζει έναν άνδρα που μαχαιρώνει τη γυναίκα του, πιστεύοντας πως εκείνη τον έχει απατήσει. Όταν ανακαλύπτει την αλήθεια, ζητά συγχώρεση από τον Άγιο Αντώνιο, τον οποίο εκλιπαρεί να την αναστήσει(ο Τιτσιάνο τοποθετεί το επεισόδιο δεξιά πίσω από το βράχο), όπως και πράττει αναγνωρίζοντας την ειλικρινή μεταμέλειά του.

Ο Νίλσεν εστιάζοντας στην εικόνα του ζηλιάρη συζύγου, συγκλονίστηκε. Σκέψεις για το πού μπορεί να οδηγήσει η νοσηρή μορφή αγάπης, η απώλειά της ή η προδοσία, έδωσαν την ιδέα για  το πρώτο χορωδιακό του έργο. Μια  καντάτα που τιτλοφόρησε: "Hymnus amoris - Ύμνος στην Αγάπη", κι έκανε πρεμιέρα το 1897 στην Κοπεγχάγη με το συνθέτη στο πόντιουμ.
Η καντάτα είναι το Op.12 του συνθέτη και αναπτύσσεται σε 4 κινήσεις, ενώ πραγματεύεται το θέμα της αγάπης σε όλες τις πτυχές του.

O συνθέτης με τη σύζυγο και τις δυο κόρες τους

Σε αντίγραφο της παρτιτούρας ο Νίλσεν σημείωσε:

"Έγραψα την καντάτα για τη Μαρία μου! Αυτοί οι τονισμοί στο εγκώμιο της αγάπης δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την πραγματικότητα. Όσο θα μ' αγαπάς, τόσο θα πασχίζω να φτάσω στην απόλυτη έκφραση του Υψηλού και μαζί θ' ανεβαίνουμε όλο και ψηλότερα στοχεύοντας στην αγάπη. Αγάπη για τη ζωή και την τέχνη!"

Η αγάπη για τον Νίλσεν είναι το ύψιστο πανανθρώπινο συναίσθημα γι' αυτό και επιλέγει για το κείμενο της καντάτας τη "μνημειακή" Λατινική Γλώσσα.
Το λατινικό κείμενο πυροδοτεί τη φαντασία του και τον ωθεί να εφεύρει εκπληκτικές, ζωντανές μουσικές εικόνες.  Η σύνθεση διέπεται από μιαν απέριττη θρησκευτική μελωδικότητα και έναν ελεγειακό ή άλλοτε ευφρόσυνο λυρισμό.

1. To πρώτο μέρος "Παιδική ηλικία" αποτυπώνει έναν τρυφερό διάλογο αγάπης ανάμεσα σε παιδιά και μητέρες.

"Η αγάπη μού δίνει ζωή, με γεμίζει χαρά.

Ανθίζω με τη στοργή και την τρυφερότητα"

2. Στο δεύτερο μέρος "Νεότητα", οι δυο σολίστες, τενόρος και σοπράνο διατυπώνουν εναλλάξ με τη χορωδία τις απόψεις τους για το πρώτο ερωτικό σκίρτημα.

"Η αγάπη είναι η βαθιά επιθυμία μου.
Λάμπει σαν αστέρι.

Η παρουσία της στη ζωή μου με ολοκληρώνει"

3. Στο τρίτο μέρος "Ενήλικη ζωή" η συνομιλία γίνεται ανάμεσα στην χορωδία ανδρών και τη σοπράνο που εκπροσωπεί μια προδομένη από τον αγαπημένο της, γυναίκα.

(Άνδρες): 
Η αγάπη είναι η πηγή της δύναμής μου.

 

 (Η δυστυχισμένη γυναίκα):
Η αγάπη είναι η πηγή των δεινών μου.
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πληγή από αγάπης λαβωματιά"

4. Η αγάπη όπως βιώνεται στα "Γηρατειά" αποτυπώνεται στο τέταρτο μέρος της καντάτας, όπου οι 4 σολίστες, άνδρες και γυναίκες διαλογίζονται στοχαστικά με τη χορωδία. 

Η αγάπη είναι η γαλήνη μου, στη δύση της ζωής.

μου' δωσε πλούτη αρκετά για να μοιράσω...

Λατρεύω την ειρήνη!

Έκρηξη ουράνιας μουσικής

φως αναδύεται και ήχοι

που εγκωμιάζουν την αγάπη!

Τ' όνομα της αγάπης είναι ειρήνη!

Carl Nielsen: "Hymnus amoris, Op. 12":