Ο Πεσσόα, το φάντο και η Πορτογαλική ψυχή...

 

Παράξενος, ιδιαίτερος, αινιγματικός, μυστηριώδης, όμως πάνω απ' όλα ένας ονειροπόλος ποιητής!
Αυτό ήταν ο Φερνάντο Πεσσόα, που κατάφερνε να ζει πολλές ζωές και να ξεφεύγει από την πραγματικότητα μέσω των ετερωνύμων του... Τη μια στιγμή σου χαμογελούσε ως ο Αλβάρο ντε Κάμπος, την επόμενη ως Αλμπέρτο Καέιρο και μετά γινόταν πάλι ο ονειροπόλος, μυστικιστής και λάτρης του εσωτερισμού ποιητής Πεσσόα...

Στην εποχή του Φερνάντο Πεσσόα, το μουσικό είδος του φάντο* δέχτηκε ισχυρές επιθέσεις, καθώς οι "αρμόδιοι" το έβλεπαν ως πηγή ηθικής διαφθοράς.
Έτσι, ο Πεσσόα έδωσε τον προσωπικό του ορισμό για το μουσικό είδος, ο οποίος δημοσιεύτηκε το 1929 σε εβδομαδιαίο περιοδικό της Πορτογαλίας:

"Toda a poesia - e a canção é uma poesia ajudada - reflete o que a alma não tem. Por isso a canção dos povos tristes é alegre e a canção dos povos alegres é triste..."

σε μετάφραση:

"Όλη η ποίηση (και το τραγούδι αποτελεί υποβοηθούμενη ποίηση) αντικατοπτρίζει αυτό που δεν έχει η ψυχή. Γι' αυτό τα τραγούδια των θλιμμένων ανθρώπων είναι χαρούμενα και τα τραγούδια των χαρούμενων ανθρώπων είναι λυπημένα.
Το φάντο όμως, δεν είναι ούτε χαρούμενο, ούτε λυπημένο. Είναι ένα επεισόδιο κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος. Έδωσε σχήμα στην πορτογαλική ψυχή όταν δεν υπήρχε ακόμα και λαχταρούσε τα πάντα χωρίς τη δύναμη να λαχταρήσει πραγματικά.
Οι δυνατές ψυχές αποδίδουν τα πάντα στο πεπρωμένο. Μόνο οι αδύναμοι πιστεύουν στη δική τους θέληση, γιατί δεν υπάρχει.
Το φάντο είναι η εξάντληση μιας δυνατής ψυχής, το βλέμμα περιφρόνησης της Πορτογαλίας προς τον Θεό στον οποίο πίστευε και τον οποίο στη συνέχεια εγκατέλειψε.
Στο φάντο οι θεοί επιστρέφουν"

( Φερνάντο Πεσσόα)

*Τα Φάντος αποτελούν λαϊκή μουσική κληρονομιά της Πορτογαλίας. Είναι τραγούδια που δημιουργήθηκαν στις φτωχογειτονιές της Λισαβόνας, στα κουτούκια των συνοικιών, όπου μαζεύονταν ναυτικοί, εργάτες και πόρνες. Η μουσική και οι στοίχοι των τραγουδιών είναι μελαγχολικοί και κάθε ένα τραγούδι αφηγείται μια ιστορία. Ιστορίες για τη ζωή των φτωχών, για ταξίδια των ναυτικών, για ανεκπλήρωτους πόθους και έρωτες.

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη και πιο αντιπροσωπευτική ονομασία από τη λέξη Φάντος, που στα πορτογαλικά σημαίνει μοίρα, πεπρωμένο.
Τα φάντος χαρακτηρίζονται από τη saudade, μια λέξη που δεν μπορεί να μεταφραστεί στην ουσία, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η αίσθηση νοσταλγίας και προσμονής αναμειγμένη με λύπη, χαρά και πόνο συνάμα (χαρμολύπη).

Ο Πεσσόα μεταφέροντας τις σκέψεις του για το φάντο στο παρακάτω ποίημά του με τίτλο: "Há uma música do povo-Υπάρχει ένα απλό τραγούδι",  θέλει ουσιαστικά να επισημάνει πως σε κάτι απλό και ταπεινό(όπως το φάντο) βρίσκει κανείς πραγματική αξία.
Κι ο ποιητής φαίνεται να "ζηλεύει" αυτό το θαυμαστό, που ανακάλυψε στο φάντο, την ικανότητα να αισθάνεται. Στο τέλος υπονοεί να είμαστε προσεκτικοί πριν προσπεράσουμε ή αφήσουμε στην άκρη τραγούδια σαν το φάντο.

"Υπάρχει ένα απλό τραγούδι,

δεν μπορώ καν να πω αν είναι φάντο.

Όταν το ακούω, είναι σαν ένα νέο αστείο

που φύλαγα μέσα μου.

Ακούγοντάς το, είμαι αυτός που θα ήμουν

αν αρκούσε μόνο η ευχή.

Είναι μια μελωδία απλή

όσων μαθαίνουν να ζουν.

Μα είναι τόσο παρηγορητικό,

αυτό το ασαφές και θλιβερό τραγούδι

που δεν κλαίει πια η ψυχή μου

Κι ας μην έχω καρδιά.

Βρίσκομαι σε μια συγκίνηση παράξενη 

σ'ένα όνειρο περιπλανώμενο που σβήνει

όταν το τραγουδάω έτσι
και καταλήγω να αισθάνομαι"

Mário Pacheco: "Há uma música do povo"

ποίηση: Fernando Pessoa

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειο (13 Ιουνίου 1888) του  Πορτογάλου ποιητή και συγγραφέα.
Παλαιότερα σχετικά άρθρα μπορείτε να διαβάσετε και αλλού στο μπλογκ. Περιηγηθείτε...