Κρητών λόγος: "Ερωτόκριτος", Κορνάρου

 

"Ερωτόκριτος και Αρετούσα", Θεόφιλος

"ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ είν' ο ποιητής και στη γενιά ΚΟΡΝΑΡΟΣ,

που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.

Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη, 

εκεί 'καμε κ' εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει

Στο Kάστρον επαντρεύθηκε, σαν αρμηνεύγει η Φύση,

        το τέλος του έχει να γενεί, όπου ο Θεός ορίσει.  "

Τα παραπάνω είναι οι τελευταίοι στίχοι του "Ερωτόκριτου", όπου με αυτούς μάς παρουσιάζεται ο δημιουργός του, Βιτσέντζος Κορνάρος, αναφέροντας το βαφτιστικό του όνομα, το όνομα της οικογένειάς του, τον τόπο που γεννήθηκε και κει όπου παντρεύτηκε.

Ο Κορνάρος γεννήθηκε σαν σήμερα 29 Μαρτίου 1553 και είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας.
Η έμμετρη μυθιστορία "Ερωτόκριτος" του Κορνάρου σε ιαμβικό 15σύλλαβο, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας, στο οποίο η ορμή της νιότης και του ερωτικού πάθους συγκρούονται με τη φρόνηση. Υμνείται ο έρωτας δυο νέων, ο οποίος χρησιμεύει ως άξονας για να πλεχτούν εγκώμια στη φιλία, την ανδρεία, την τιμή και την αγάπη προς την πατρίδα...

Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,
και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν
και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,
μα στο Kαλό κ' εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν
και των Αρμάτω' οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,           
του Έρωτος οι μπόρεσες και τση Φιλιάς η χάρη·
αυτάνα μ' εκινήσασι τη σήμερον ημέραν,
ν' αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέραν
σ' μιά Κόρη κ' έναν ’γουρο, που μπερδευτήκα' ομάδι
σε μιά Φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.   
[...]
"Αφουκραστείτε, το λοιπόν, κι ας πιάνει οπού'χει γνώση,
για να κατέχει κι αλλουνού απόκριση να δώσει.
Στους περαζόμενους καιρούς, που οι Έλληνες ορίζαν,
κι οπού δεν είχε η Πίστη τως θεμελιωμένη ρίζαν,
τότες μιά Aγάπη μπιστική στον Kόσμο εφανερώθη,
κ' εγράφτη μέσα στην καρδιά, κι ουδεποτέ τση ελιώθη.
Kαι με Kαιρό σε δυό κορμιά ο Πόθος είχε μείνει,
και κάμωμα πολλά ακριβόν έτοιους καιρούς εγίνη..."


Ένα ρομάντζο αγνό πλάθει ο Κορνάρος, με περίσσεια ποιητικής πνοής, με  επική ζέση και λυρικό παλμό ως ένας ιπποτικός Όμηρος!

...το πρόσωπο εφανέρωσε, κ' ήλαμψε η ομορφιά του.

Kαι τ' όνομά του ως το'γραψε, στήν αγαπά ξανοίγει,        

        κ' εκείνη εγρίκα την καρδιάν, το πως πετά να φύγει.

Ήτρεμε αυτή στη μιά μερά, κ' εκείνος εις την άλλη,

        μα εχώνασι το κάρβουνο κ' οι δυό τως στην αθάλη.

[...]

Όση ώρα τον Pωτόκριτον εθώρει η Aρετούσα,

        τα σωθικά τση κ' η καρδιά το δρόσος εγρικούσα

Oρέγετο τα κάλλη του, παρηγοριά τσ' εδίδα',

        εχαίρετο, ελαφρώνετο στην πελελήν ολπίδα.

Mα σαν εμίσεψε από 'κεί, και πλιά δεν τον εθώρει,

        κιαμιάς λογής ανάπαψη δεν ηύρισκεν η Kόρη.

ΜΟΥΣΙΚΗ:

Τσέμπαλο, κοντραμπάσο, τσέλο, λαούτο και κρητική λύρα...
Πέντε όργανα από διαφορετικά μονοπάτια συγκλίνουν μουσικά, για να αποδώσουν αυτό το αριστούργημα σε μια μπαλάντα με έντονη θεατρικότητα, που εύκολα μεταλλάχθηκε αργότερα και σε όπερα και σε μπαλέτο.

Συνθέτης ο Νίκος Μαμαγκάκης, που μελοποιεί το έξοχο αφηγηματικό ποίημα με πρωταγωνιστές τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα.

Ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει σχετικά στο ένθετο:

"Η μουσική μου δεν βασίζεται στο επαναληπτικό μοτίβο των 5/8, που έχει γεννήσει η αέναη εκφορά του δεκαπεντασύλλαβου του Ερωτόκριτου και που παίζεται και τραγουδιέται από τους παραδοσιακούς μουσικούς της Κρήτης. 
Είναι αμιγώς παραδοσιακό και δεν ανήκει σε επώνυμο δημιουργό.
Εγώ δανείστηκα μόνο το άρωμά του, δεν το έχω μεταχειριστεί ούτε μια φορά αυτούσια, αντίθετα έχω επινοήσει ένα πλήθος από νέα μοντέλα (παραλλαγές) πάνω στους δεκαπεντασύλλαβους στίχους.
Σ’ αυτή την εκδοχή που την θεωρώ και την πιο επιτυχή το έργο έχει ανανεωθεί εκ βάθρων. 
Ο Γ. Σεφέρης στα "Ημερολόγια του ʽ64" ονομάζει "όαση" μια Τετάρτη που άκουσε τον Ερωτόκριτο, για τρεις φωνές και πέντε όργανα και σε ένα μπιλιέτο που μου ʽστειλε μου λέει:
"Μαμαγκάκη, το έργο σου είναι γραμμένο με γνώση και με τρόπο".

(Νίκος Μαμαγκάκης)

Νίκος Μαμαγκάκης : "ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ, σουίτα για 5 όργανα":