Παύλος Καρρέρ: "Δέσπω"...αχός βαρύς ακούγεται...

"Σουλιώτισσες στη μάχη", Γ. Μηνιάτη(από: lifo)

Ο Ζακύνθιος, Παύλος Καρρέρ είναι από τους στυλοβάτες της επτανησιακής μουσικής, ουσιαστικά ο πρώτος Έλληνας μουσουργός ο οποίος καταθέτει μία ολοκληρωμένη συλλογή από φωνητικά έργα με εθνικά θέματα, ελληνόγλωσσα λιμπρέτα και στίχους, καθώς και μελωδίες εμπνευσμένες από τη δημοτική παράδοση.

Η μονόπρακτη όπερά του: "Δέσπω, η ηρωίς του Σουλίου", είναι  -όπως ο ίδιος ο συνθέτης τη χαρακτήρισε- "το πρώτο ελληνικό μελόδραμα" γιατί πλην της ελληνικής θεματολογίας του, τονίζεται κι η μελοποίηση του κειμένου ελληνιστί (στα δυο προηγούμενα μελοδράματά του  τα ελληνικά ήταν διασκευή της ιταλικής μετάφρασης). 

Αφορμή για τη σύνθεσή της το 1875 αποτέλεσε η έναρξη λειτουργίας του Ωδείου Αθηνών και με τη "Δέσπω" ήθελε να συνδράμει στην ανάπτυξη του νεοϊδρυθέντος ιδρύματος.

Ο Καρρέρ επιλέγει τη δραματική πράξη "Ο ηρωικός θάνατος της Δέσπως και των νυφάδων της εις τον πύργον του Δημουλά", σε λιμπρέτο από τον Κερκυραίο συλλέκτη δημοτικών τραγουδιών, πολυσχιδή λόγιο και καθηγητή  υποκριτικής του Ωδείου, Αντώνιο Μανούσο.

Η δραματική σκηνή εξελίσσεται σ' ένα χωριό της Ηπείρου, τη Ρινιάσα, όπου έχει καταφύγει ένα μικρό απόσπασμα Σουλιωτών μετά την παράδοση του Σουλίου.  Ύστερα από ξαφνική έφοδο Τουρκαλβανών, η Δέσπω Μπότσαρη, αφού μαθαίνει ότι ο σύζυγός της σκοτώθηκε στη μάχη, ορκίζεται εκδίκηση.
Μετά από σθεναρή αντίσταση  και μη θέλοντας να πέσουν στα χέρια των Τούρκων, κλείνεται με τις δέκα κόρες, νύφες και εγγονές της στον πύργο του Δημουλά  κι ανατινάζονται, προτιμώντας  το θάνατο από τη σκλαβιά.

"Αχός βαρύς ακούεται, πολλά τουφέκια πέφτουν.

Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;

Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι,

η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ' αγγόνια.

Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά τον πύργο.

"Γιώργαινα, ρίξε τ' άρματα, δεν είν' εδώ το Σούλι.

Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων.

- Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψεν η Κιάφα,

η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκανε, δεν κάνει",

Δαυλί στο χέρι νάρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:

"Σκλάβες Τούρκων μη ζήσομε, παιδιά μ', μαζί μου ελάτε".

Και τα φυσέκια ανάψανε κι όλοι φωτιά γενήκαν".

"Oι Σουλιώτισσες", Ary Scheffer

Ο Καρρέρ χρησιμοποιεί μοτίβα από δημοτικά τραγούδια τα οποία γνώριζε καθώς μελετούσε και ενδιαφερόταν για την ελληνική μουσική παράδοση. Ως προς την ενορχήστρωση οι δημοτικοφανείς μελωδίες συνδυάζονται με  ηχοχρώματα οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας, που γειτνιάζουν στα λαϊκά όργανα, όπως κλαρινέτο, φλάουτο, όμποε σε  ηχοχρωματική μίξη με τα τοξοτά έγχορδα.

Η γενναία Σουλιώτισσα σφίγγει την καρδιά της στον πόνο από το χαμό του άντρα της, προσεύχεται για την ψυχή του, κι αφού εγκωμιάσει τον ηρωισμό του, ορκίζεται εκδίκηση:

"Γενναία ψυχή που χαίρεσαι το φως του παραδείσου

Την ορφανή πατρίδα σου κ’ εκεί ψηλά ενθυμήσου,

Στον Πλάστη που σ’ αγάπησε να δεηθείς γι’ αυτή.

Χρυσό στεφάνι, ω μάρτυρα, σου λάμπει στο κεφάλι!

Μοσχοβολίζει αστράφτοντας η αέρινη σου αγκάλη,

Αυτή που κατασπάραξε το τούρκικο σπαθί.

Μες στα σπλάχνα του Τούρκου, σπαθί μου

Αίμα πιε και ποτέ μη χορτάσεις,

Και συ χέρι, στο φόνο αν δειλιάσεις,

Μήτε ο τάφος να μη σε δεχθεί!

Στης πατρίδος μου το ένδοξο χώμα

Που το εμόλυνε η βάρβαρη Ασία,

Σταυρέ λάμψε, και συ λευθερία,

Μη δειλιάσεις, παλεύουν Γραικοί!

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη η έκφραση θρησκευτικών και πατριωτικών συναισθημάτων, που ενισχύεται με κυματοειδείς σχηματισμούς από τα ξύλινα πνευστά πάνω σε δημοτικοφανή μοτίβα.

Λίγο πριν ανατινάξουν τον πύργο του Δημουλά, οι ατρόμητες γυναίκες τραγουδούν όλες μαζί:
"Παρά σκλαβιά, τον θάνατο ο ήρως προτιμά" ...

Παύλου Καρρέρ: "Δέσπω, η ηρωίς του Σουλίου":

Πηγές: Α. Ξεπαπαδάκου: "Ο Παύλος Καρρέρ και το Μελοδραματικό του Έργο", Corfu Museum