Η Καμίλ κι ο θρύλος της ινδής Σακούνταλα ...

 

Camille Claudel: "Sakuntala" ή "Vertumnus et Pomona"

H Kλοντέλ εργαζόμενη
πάνω στο γλυπτό "Σακουντάλα"

"Η Καμίλλη περιμένει. Έκθεση των Ηλυσίων Πεδίων, 1888. Δεν αντέχει άλλο να περιμένει τα αποτελέσματα. Πηγαινοέρχεται. Περνάει μπροστά από την Έκθεση, απομακρύνεται, ξαναγυρίζει. Μέρες ολόκληρες δουλεύει συνέχεια. Εξαντλήθηκε. Δούλεψε και ξαναδούλεψε το ζευγάρι, δεκάδες φορές...[...]

Περπατάει, ζεσταίνεται, βλέπει από μακριά τον κόσμο.[...].

Θα'χουν κολλήσει τη μύτη τους πάνω στο ζευγάρι...Θα' θελε να τούς φωνάξει:

"Εδώ πρόκειται για την ψυχή μου, ό,τι πιο ιερό έχω!

Ακούστε, κύριοι: αυτές είναι ώρες δουλειάς, ώρες αναζήτησης, ώρες που η ψυχή μου φλέγεται!"

[...]

Θυμάται εκεί τη βραδιά με τον Ροντέν...[...] Εκείνος κρέμεται πάνω της με βλέμμα ικετευτικό, απελπισμένο.

Ένας άντρας στα γόνατα, παρατημένος, ένα πρόσωπο κατεστραμμένο. [...]

Αισθάνεται αμέσως την επιθυμία να καταπιαστεί με τη γλυπτική, να φτιάξει επιτέλους το ζευγάρι της. Πίνει τον καφέ της και ψάχνει τους ινδικούς θρύλους.

Να, ο θρύλος Σακούνταλα, ο βασιλιάς που ψάχνει σαν τρελός να ξαναβρεί τη χαμένη πολυαγαπημένη του, ανακτώντας τη μνήμη του σ' ένα λεπτό αιωνιότητας...

[...]

Τρυπώνει στην Έκθεση. Ακούει: "Σακούνταλα. Γύψος. Γλύπτης: Δεσποινίς Καμίλλη Κλοντέλ. Έπαινος"

(Ανν Ντελμπέ: "Μια Γυναίκα-Καμίλλη Κλοντέλ", εκδ. Εστία, μτφ.Σρουμπούλη Αγνή, σελ. 189-193)

H Κλοντέλ -όπως θα καταλάβατε- διοχέτευσε το δικό της πάθος για τον Ωγκίστ Ροντέν στο γλυπτό "Shakuntala", που φιλοτέχνησε σε διάφορες εκδοχές, από γύψο, χαλκό, αλλά και μάρμαρο.

Ο γονατιστός άντρας με διάχυτο τον πόθο και την αδημονία αγκαλιάζει τη γυναίκα που γέρνει προς το μέρος του. Η ταλαντούχα γλύπτρια εμφυσά πνοή στο έργο της, καθώς η έμπνευση έρχεται από τη φλογερή στιγμή: της επανένωσης της Σακούνταλα με το σύζυγό της μετά από τον μακροχρόνιο χωρισμό τους... 

Ο αδερφός της Καμίλ, Πωλ, θεωρούσε ύψιστης καλλιτεχνικής σύλληψης και δημιουργίας το γλυπτό αυτό επισημαίνοντας πως: 

"απεικονίζει την ιερότητα της σμίξης δυο ψυχών. Και οι δυο βουβοί. Η γυναίκα με κρεμασμένο το ένα χέρι -σαν κλαδί σπασμένο- υποκύπτει στη βαρύτητα-αγάπη. Το άλλο τοποθετημένο στο στήθος.
Ο άντρας την αγκαλιάζει με λαχτάρα προστατεύοντας αυτή την καρδιά, το υπέρτατο καταφύγιο αγνότητας. Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς κάτι πιο φλογερό και συνάμα σεμνό κι αμόλυντο..."

Η μαρμάρινη εκδοχή ολοκληρώθηκε το 1905 και έχει τον υπότιλο: "Vertumnus et Pomona"

Αναπαράσταση σκηνής από το θρύλο σε ταπισερί
από τον Ούγγρο Sandor Nagy
(pinterest)

Ο θρύλος της ινδής Σακούνταλα με θέμα εμπνευσμένο από τον αρχαίο επικό κύκλο της Μαχαμπαράτα, πλην της Κλοντέλ έδωσε ώθηση και σε αρκετούς μουσουργούς. Όλοι, έχουν στηριχτεί στην μυθιστορηματική αφήγηση του ινδού ποιητή, Καλιντάσα.

"Ο Καλιντάσα σε έμπνευση"

W. Douglas

Πρόκειται για το σπουδαιότερο και ωριμότερο έργο του, γραμμένο στα σανσκριτικά, ένα ρομαντικού χαρακτήρα δράμα σε πέντε πράξεις. 

Κατά τον Γκαίτε, αυτό το έργο του "Σαίξπηρ της Ινδίας", όπως χαρακτηρίζεται ο Καλιντάσα, είναι "το τελειότερο επίτευγμα της κλασικής ινδικής λογοτεχνίας όλων των εποχών".  Τα ένθερμα λόγια του Γκαίτε για το επικό αριστούργημα μαρτυρά τον ανυπέρβλητο θαυμασμό του: "Η Σακούνταλα παντρεύτηκε την άνοιξη της νιότης με τους καρπούς που επιφέρει η δύση της", ενώ ο Ραμπουντανάθ Ταγκόρ συμπλήρωσε: "η Σακούνταλα εκφράζει την ανύψωση της αγάπης από το επίπεδο της παρερχόμενης φυσικής ομορφιάς στης σφαίρα της αιώνιας ομορφιάς των εσωτερικών αξιών".

Ο Καλιντάσα στις γεμάτες ρομαντισμό αράδες του ξεδιπλώνει την ιστορία της Σακούνταλα, που βρέθηκε μωρό στο δάσος δίπλα σε πουλιά. Μετά από χρόνια γνώρισε το βασιλιά Ντουσμαντά, που είχε βγεί σε κυνήγι ελαφιών. Ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν. Όμως ο Ντουσμαντά την εγκατέλειψε υπό την επιρροή της κατάρας του δυσαρεστημένου Μάγου. Η γυναίκα κατέφυγε στις ερημιές, όπου και ανέθρεψε το γιο τους, καρπό του έρωτά τους. Πολύ αργότερα η κατάρα υπερνικιέται και ο βασιλιάς τελικά ξανασμίγει με τη γυναίκα του στον ουρανό...

1. Δεδομένης της εξαιρετική πλοκής του δράματος του Καλιντάσα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο έμπειρος Αντόνιο Σαλιέρι ενθάρρυνε το μαθητή του, Φραντς Σούμπερτ να γράψει τη δική του εκδοχή πάνω στο ινδουιστικό θέμα. Έτσι,  το 1820 ο νεαρός Βιεννέζος συνθέτει την όπερα "Sakontala", η οποία όμως έμεινε ημιτελής.
Δομημένη σε τρεις Πράξεις, σώζονται μόνο θραύσματα. Το μόνο, ολοκληρωμένο από τον συνθέτη, μέρος είναι το τελικό χορωδιακό της 1ης Πράξης: "Sieg deinen Fahnen, König"(28:48). Ένας από τους συνθέτες, που εργάστηκαν στη συμπλήρωση και αναπροσαρμογή της όπερας του Σούμπερτ είναι κι ο Δανός, Karl Aage Rasmussen.

F. Schubert: "Sakontala"

2. Μία από τις γοητευτικότερες ουβερτούρες πάνω στο θρύλο της Σακούνταλα γράφτηκε από τον Ουγγροαυστριακό συνθέτη Karl Goldmark το 1865. Μια σύνθεση, που οι μουσικολόγοι χαρακτηρίζουν την πιο εντυπωσιακή έκφραση του ταλέντου του συνθέτη στην ορχηστρική μουσική. Με παραμυθική αύρα και με μικρές, μελαγχολικές ή ταραγμένες  φράσεις να υποδεικνύουν  τη διάθεση των ηρώων της ιστορίας, ο Γκόλντμαρκ αναδεικνύει έντονα τα ρομαντικά στοιχεία της μουσικής του, που μαρτυρούν επιρροές από Σούμαν, αλλά και Μπραμς...

Karl Goldmark:  "Sakuntala Overture, Op. 13":

3. Εκτός από τη μουσική, ο ιταλός συνθέτης Φράνκο Αλφάνο έγραψε και το λιμπρέτο, βασισμένο στο δράμα του Καλιντάσα για την ομώνυμη τρίπρακτη όπερά του: "Sakuntala", που θεωρείται το σπουδαιότερο έργο του.

Έκανε πρεμιέρα το 1921 με κοινό και κριτικούς να το υποδέχονται με ενθουσιασμό, όμως κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η παρτιτούρα καταστράφηκε, αναγκάζοντας το δημιουργό της σε αναπροσαρμογή και με νέο τίτλο:  "Ο θρύλος της Σακούνταλα". H παρτιτούρα του Aλφάνο απηχεί μουσικά ιδιώματα από τη σύγχρονη γαλλική μουσική, ιδιαίτερα Ντεμπισιανές και Ραβελικές αποχρώσεις.

Aπολαμβάνουμε την σύντομη πλην ονειρική Ουβερτούρα και την 1η Πράξη της όπερας:

4. Tην ίδια περίπου περίοδο με τον Αλφάνο παρουσιάζεται στη Ρωσία και το μπαλέτο "Shakuntala", έμπνευση του σούφι ποιητή, μουσικολόγου και φιλοσόφου, Hazrat Inayat Khan, από το νέο θέατρο του Alexander Tairov. Ο δάσκαλος Χαν χώρισε την εργασία του σε 4 μέρη που αντιστοιχούσαν στα τέσσερα στάδια στοχαστικής μελέτης βασισμένης στο θρύλο. Ο σκηνοθέτης Ταϊρόφ προσδοκούσε να στήσει ένα θέαμα πολλαπλών τεχνών. Έτσι, τον έλκυσε η ιδέα του Χαν για μια "ουράνια" μπαλετική παράσταση, όπου δεν θα ακολουθεί την κλασική χορευτική φόρμα, αλλά θα έχει πυρήνα δραματικές κινήσεις με μυστικιστική αίσθηση.

Το ακούμε στη διασκευή του για κουαρτέτο εγχόρδων.

Hazrat Inayat Khan: "Shakuntala":

5. Φαίνεται πως ο Δανός ποιητής και ζωγράφος  της Αποικίας του Σκάγκεν, Χόλγκερ Ντράχμαν παρακολουθώντας μια παράσταση του έργου του Καλιντάσα στο Μόναχο, εντυπωσιάστηκε τόσο από τους παραλληλισμούς μεταξύ των δικών του κατεστραμμένων γάμου και σχέσεων και αυτού της Σακούνταλα, που έγραψε το ομώνυμο ποίημα:

"Απ'τη λαχτάρα να κοιμηθώ δεν μπορούσα.

Με χάιδεψε στο πρόσωπο ένα ευωδιαστό αεράκι

που έμπαινε απ' το παράθυρό μου

σαν μυρωδάτο ποτάμι.

Άκουσα τους ψηλούς φοίνικες

να συρίζουν αχνά μια γλυκιά μουσική

Ψίθυρους απ'όπου πέρασες, απ'όπου περπάτησες:

Σακούνταλα, Σακούνταλα."

Δυο είναι οι περισσότερο γνωστές μελοποιήσεις του ποιήματος: του Christian Sinding και του Fr. Delius

Ι) Christian Sinding: "Sakuntala"

Από καλλιτεχνική οικογένεια ο νορβηγός συνθέτης, αδελφός του ζωγράφου Otto και του γλύπτη Stephan Sinding, διακοσμεί ένα μεγάλο μέρος της συνοδείας με αιθέρια αρπέζ, αντανακλάσεις του θροΐσματος, των ψιθύρων και της ερωτικής νοσταλγίας!
Κυματισμός από έξαρση συναισθήματος, παραλήρημα και μουσικό μουρμουρητό...

II)  Fr. Delius: "Sakuntala" :

Ο Φρέντερικ Ντήλιους έδειξε από μικρός τα μουσικά του χαρίσματα. Παρότι οι γονείς του αντιτάχθηκαν στο όνειρο του γιου τους να ασχοληθεί με τη μουσική, εκείνος πεισματικά ξεκίνησε σπουδές στο Ωδείο της Λειψίας, όπου γνωρίστηκε με τον Έντβαρντ Γκριγκ με τον οποίο συνδέθηκε με μια βαθιά φιλία, που κράτησε ως το τέλος της ζωής τους.
O  Γκριγκ χαρακτήριζε τον Ντήλιους : "ποιητή και ονειροπόλο". Δεν είχε άδικο, καθώς ακόμα κι ένας αδαής διακρίνει στις μελωδίες του χαρακτήρα μυστικιστικό, αριστοτεχνικό πλάσιμο μυστηριακής ατμόσφαιρας και λεπτής γοητείας, όπως ακριβώς και στην δική του "Σακούνταλα", συμβαίνει.

6. Τέλος, το 2012, ο αμερικανός συνθέτης, Jake Heggie επιλέγει να συμπεριλάβει το συγκεκριμένο γλυπτό της Κλοντέλ ως μέρος του Κύκλου τραγουδιών που συνέθεσε για μέτζο-σοπράνο και κουαρτέτο εγχόρδων βασισμένα στη ζωή και το έργο της Γαλλίδας γλύπτριας. Η σύνθεση που τιτλοφορείται "Camille Claudel: Into the fire" έγινε κατόπιν παραγγελίας από την San Francisco Performances, με τη διάσημη μεσόφωνο, Joyce DiDonato να αναλαμβάνει το απαιτητικότατο σολιστικό μέρος.

Jake Heggie: "Camille Claudel: Into the Fire: No. 3. Shakuntala"

Η προικισμένη γαλλίδα γλύπτρια, Καμίλ Κλοντέλ που έσβησε μέσα στη μοναξιά και την υπαρξιακή απορία, είχε ένα μοναδικά δημιουργικό μυαλό.
Γεννήθηκε σαν σήμερα, 8 Δεκέμβρη του 1864, επέτειος που έδωσε την αφορμή γι' αυτό το κείμενο-αναφορά στο αριστουργηματικό γλυπτό της-έμπνευση από την ινδική μυθολογία...