Ημέρα Φαρμακοποιού: ένα πορτραίτο με μουσικές ενδείξεις...

 

"Πορτραίτο του Φαρμακοποιού, Dr. Ysbrand Ysbrandsz", του Cornelis de Man

Παγκόσμια Ημέρα Φαρμακοποιού, διαβάζω σήμερα, που καθιερώθηκε να γιορτάζεται στις 25 Σεπτεμβρίου για να αναγνωρίσει τη συμβολή των φαρμακοποιών στην παγκόσμια υγεία.

Η Ημέρα Φαρμακοποιού αναδεικνύει την ουσιαστική προσφορά αυτής της επαγγελματικής ειδικότητας στην κοινωνία, που αποτελεί και το πρώτο σημείο επαφής για συμβουλές και φροντίδα υγείας.

Ενας από τους πλέον ονομαστούς στην εποχή του φαρμακοποιός υπήρξε ο Ολλανδός Δρ. Ysbrand Ysbrandsz . 
Γεννήθηκε στο Ρότερνταμ, μέλος επιφανούς οικογένειας στην χώρα και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης γι' αυτό τον επέλεγαν τακτικά για να υπηρετήσει ως επικεφαλής της Συντεχνίας Φαρμακοποιών.

Παραπάνω θαυμάζουμε ένα πορτρέτο του σπουδαίου φαρμακοποιού από τον Cornelis de Man, που φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1667.Το έργο ανατέθηκε στο ζωγράφο από τον Ysbrandsz πιθανώς επειδή κι ο Cornelis de Man προερχόταν από οικογένεια κοινού επαγγέλματος( παππούς, ξαδέρφια και θείοι του De Man ήταν επίσης φαρμακοποιοί.)

Ο ζωγράφος συνήθιζε να απεικονίζει τα επιφανή μοντέλα του σε καθιστή θέση ώστε να εμφανίζονται σκεπτικά και αφοσιωμένα στο επάγγελμά τους...

"Circumspecte = με σχολαστική προσοχή"

Ετσι και ο Ολλανδός φαρμακοποιός σκιαγραφείται μπροστά από το τζάκι, ακουμπισμένος σε ένα μεγάλο τραπέζι με στραμμένο το βλέμμα προς τ' αριστερά, έχοντας διακόψει ό,τι έγραφε, προσηλωμένος και χαμένος στις σκέψεις του, τις οποίες προσπαθεί προφανώς να ταξινομήσει για να συνεχίσει το σύγγραμμά του...
Πίσω του στον τοίχο και δίπλα στα ράφια με τα σκεύη για φάρμακα, κρέμεται το οικόσημό του στο οποίο αναγράφεται το προσωπικό στίγμα του φαρμακοποιού: "Circumspecte = με σχολαστική προσοχή", εξόχως ευρηματικό και ακριβές για έναν φαρμακοποιό.

Το εύρος των επιστημονικών ενδιαφερόντων του Ysbrandsz υπογραμμίζεται από τα αντικείμενα πάνω στο τραπέζι, που ο ζωγράφος τοποθετεί... Π.χ. η υδρόγειος σφαίρα αποτελεί εικονογραφικό στοιχείο που δεικνύει την αγάπη του για την γεωγραφία...Το πολυσέλιδο βιβλίο ανοιχτό πάνω στο αναλόγιο μαρτυρά τη φιλομάθειά του και τη διάθεσή του για απόκτηση νέας γνώσης...Το κρανίο ανάμεσα σε διάφορα χαρτιά την αδιάκοπη μελέτη του εικονιζόμενου, την σχέση του με την ανατομία, καθώς επίσης τη διάθεσή του να προειδοποιήσει το θεατή για το πεπερασμένο της ζωής -άρα να φροντίζει για την καλή υγεία του- και να τον πείσει πως πρέπει να ζει στο έπακρο κάθε στιγμή της. Μια συμβουλή που μάλλον φαίνεται ότι έλαβε στα σοβαρά κι ο ίδιος με την απεικόνιση του βιολιού εστιάζοντας στο ρόλο της μουσικής και της τέχνης στη ζωή του ανθρωπου, μέσω της οποίας απολαμβάνει, ψυχαγωγείται και ευφραίνεται. 

Επικεντρωνόμαστε στο εξώφυλλο της παρτιτούρας δίπλα στο βιολί  που αναγράφει: 

"Il quarto libro delle canzoni da suonare à doi, & à tre
di Tarquinio Merula
Οpera XVII
All'Illustrissimo Signor Conte Nicolo Ponzoni"

δηλαδή:

"Tο τέταρτο βιβλίο τραγουδιών
για να εκτελεστεί από 2 ή 3 όργανα
του Tarquinio Merula
Έργο 17
Στον επιφανή κ. Κόμη Nicolo Ponzoni"

O συνθέτης, Tarquinio Merula

Η παρτιτούρα προσδιορίζει το "Opus XVII"  του σπουδαίου συνθέτη της μπαρόκ περιόδου, Tarquinio Merula. 
Έργο με τριάντα πέντε συνθέσεις για βιολί, βιόλα ή κοντίνουο, που αφιερώθηκε στον κόμη της Κρεμόνα, Niccolo Ponzoni. 

Ο Ταρκίνιο Μερούλα( 1595-1665) γεννημένος στο Μπουσετο υπήρξε ταλαντούχος οργανίστας και βιολονίστας και δραστηριοποιήθηκε στην Κρεμόνα. 

Το μουσικό ύφος του μαρτυρά επιδράσεις της Βενετσιάνικης μουσικής Σχολής, θαυμάστηκε για τον πρωτοποριακό τρόπο σύνθεσης υιοθετώντας το στυλ του Μοντεβέρντι, με τη γραφή του για έγχορδα -κυρίως για το βιολί- να χαρακτηρίζεται εξαιρετικά ιδιωματική, οι δε καντσόνες του ως "αγνά αριστουργήματα συγκλονιστικής ομορφιάς, που αποπνέουν τρυφερότητα και σπάνια συναισθηματική ένταση."

Tarquinio Merula: Il quarto libro delle canzoni, Οp. XVII / L'Canossa:

Μπελίνι, "α λα Μαλιμπράν..."

Εκείνος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες-εκπροσώπους του μπελκάντο. Εκείνη μια από τις σημαντικότερες φωνές της όπερας του 19ου αιώνα, η πρώτη γυναίκα που τα έβαλε με τους ήρωες της όπερας της εποχής της, τους "καστράτι".

Η μέρα της αναχώρησης για τα ουράνια των Βιντσέτζο Μπελίνι και Μαρίας Μαλιμπράν είναι κοινή: η 23η Σεπτεμβρίου.

Το νήμα της ζωής των δυο καλλιτεχνών, που υπήρξαν φίλοι και συνεργάτες κόπηκε δυστυχώς νωρίς, την ίδια ημέρα με ένα χρόνο διαφορά...
Ο ιταλός συνθέτης ένα μήνα πριν συμπληρώσει τα 34 χρόνια του, ενώ η καλλίφωνη πριμαντόνα μόλις είχε πατήσει τα 28...


Πρωτοσυναντήθηκαν στο Λονδίνο το 1833, ο Βιντσέντζο λίγο μεγαλύτερος από τη Μαρία και και οι δύο στο απόγειο της δόξας τους. Η Μαλιμπράν, που ήδη είχε θριαμβεύσει σε ρόλους από όπερες του Μπελίνι, ξεχώριζε και θαύμαζε τη μουσική ευαισθησία του συνθέτη. Λέγεται πως μόλις η τραγουδίστρια είδε το μουσουργό τον αγκάλιασε ευθύς, τύλιξε σφιχτά τα χέρια της στο λαιμό του και τον φιλούσε ασταμάτητα. Έμειναν να κοιτάζει ο ένας τον άλλο για αρκετή ώρα σαν φίλοι από παλιά... Ο Μπελίνι παραδεχόταν αργότερα στους φίλους του πως "εκείνες τις στιγμές βρισκόταν στον παράδεισο."

Μεταξύ τους αναπτύχθηκε μια βαθιά, αγνή φιλία...

Bellini's portrait

Είστε ιδιοφυΐα, αγαπητέ μου...
Όμως θα πληρώσετε το τίμημα της δόξας και δημοφιλίας σας με πρόωρο θάνατο...
Όπως όλες οι μεγάλες ιδιοφυίες!
Θυμηθείτε τον Ραφαήλ ή τον Μότσαρτ... "

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον γερμανό ποιητή, Χάινριχ Χάινε. Είχε συναντήσει τον Μπελίνι την άνοιξη του 1875 στην έπαυλη μιας φιλότεχνης βαρώνης στα περίχωρα του Παρισιού...

Ήταν η εποχή που το άστρο του Μπελίνι μεσουρανούσε και ο συνθέτης απολάμβανε εκδηλώσεις λατρείας στη γαλλική πρωτεύουσα μετά την αίσθηση που εκείνο τον καιρό είχε προκαλέσει η όπερά του "Πουριτανοί". Το παρουσιαστικό του συνθέτη φαινόταν θλιμμένο και το πρόσωπό του ωχρό. Πολλοί το είχαν παρατηρήσει λέγοντας πως ο "ιταλός είναι γλυκός σαν άγγελος, νέος σαν την αυγή και μελαγχολικός ως ηλιοβασίλεμα".

Πράγματι, ο Χάινε αποδείχτηκε προφητικός και ο Μπελίνι λίγους μήνες αργότερα πεθαίνει από επιπλοκή του παχέος εντέρου πάνω στο άνθος της ηλικίας του, ακόμα μικρότερος κι από τον Μότσαρτ και το Ραφαήλ. Τριάντα τεσσάρων χρόνων, μόλις...





Η Μαλιμπράν γεννήθηκε στο Παρίσι σε μια εύρωστη οικονομικά οικογένεια ισπανικής καταγωγής. Φαίνεται πως κληρονόμησε τα γονίδια των γονιών της στη μουσική, καθώς η μητέρα διέπρεπε ως ηθοποιός και λυρική τραγουδίστρια, ενώ ο πατέρας της υπήρξε διάσημος τενόρος και δάσκαλος φωνητικής στην γαλλική πρωτεύουσα.

Η Μαλιμπράν στο ρόλο του Ρωμαίου

Οι συνθέτες της εποχής της εξήραν το ταμπεραμέντο της, τη φλογερή ιδιοσυγκρασία της, τις πάμπολλες γνώσεις της ...Κυρίως όμως μιλούσαν με θέρμη και εγκωμίαζαν τις φωνητικές αρετές της, τις άφθαστες δεξιοτεχνικές της ικανότητες, τη συναισθηματική και δραματική της εκφραστικότητα, μια φωνή εκθαμβωτικής δύναμης και χάρης.

Ροσίνι, Ντονιτσέτι, Λιστ, Σοπέν, Μέντελσον υπήρξαν θαυμαστές της.

Όπερες του Μπελίνι στις οποίες η Μαρία Μαλιμπράν ανέλαβε πρωταγωνιστικούς ρόλους κάνοντας το κοινό να παραληρεί με την υποκριτική και ερμηνευτική της δεινότητα, χαρίζοντας συγχρόνως στους δημιουργούς επιτυχία και δόξα ήταν οι:
"Νόρμα", "Υπνοβάτις", "Καπουλέτοι και Μοντέγοι". Στην τελευταία υποδύθηκε το ρόλο του Ρωμαίου (φωτό).

Πρόκειται για όπερα δύο πράξεων σε λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνι βασισμένη στην ιστορία των τραγικών εραστών της Βερόνας, Ρωμαίου και Ιουλιέτας, με τις λεπτομέρειες που αυτή παρουσιάζεται σε ιταλικές πηγές του 15ου-16ου αι. και όχι στο Σαιξπηρική τραγωδία. Κείμενο έντασης που πρόσωπα, καταστάσεις και μουσική αναδεικνύουν τον στιγματισμένο από το μίσος έρωτα των δυο νέων, το σκληρό τους θάνατο, γεγονός που τερματίζει και την έριδα των οικογενειών τους.



Η όπερα παραγγέλθηκε στον ταλαντούχο συνθέτη από την Κατάνια για τις εκδηλώσεις του Καρναβαλιού στο τέλος του Γενάρη του 1830. Ο Μπελίνι είχε μόνο έξι εβδομάδες διορία για να ολοκληρώσει τη σύνθεση κι αυτό τον προβλημάτιζε. Δίσταζε να δεχτεί την παραγγελία και να μην καταφέρει να είναι συνεπής στο λόγο του. Βέβαια, το λιμπρέτο θα ετοιμαζόταν σύντομα καθώς ο Φελίτσε Ρομάνι που το είχε αναλάβει θα επανεπεξεργαζόταν την ίδια ιστορία που είχε γράψει λίγα χρόνια νωρίτερα για την όπερα του Nicola Vaccai "Ιουλιέτα και Ρωμαίος".

Αυτό διευκόλυνε τα πράγματα. Επίσης ο Μπελίνι σκέφτηκε πως στη νέα όπερα θα μπορούσε να διαμορφώσει τις μελωδίες από άριες και ντουέτα της όπερας "Ζαΐρα", προηγούμενης δουλειάς του που δεν είχε ενθουσιώδη αποδοχή...

Έτσι, δέχτηκε και άρχισε να δουλεύει μέσα σε πίεση χρόνου, που έκανε το εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο. Ξενυχτούσε, δεν έτρωγε και σχεδόν "οδηγήθηκε στην τρέλα από την επίπονη εργασία", όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο ίδιος σε επιστολή του της 30ης Ιανουαρίου του 1830.

Είχε στη διάθεση του μια σπουδαία φωνή, της προικισμένης ιταλίδας μετζοσοπράνο Τζουντίτα Γκρίζι και τον Λορέντζο Μπονφίλι, έναν -σύμφωνα με την κρίση του Μπελίνι- σχετικά αδύναμο τενόρο. Καθώς εκείνη την εποχή συνηθιζόταν αντρικοί ρόλοι να παίζονται από γυναίκες, δεν δίστασε να αναθέσει το ρόλο του Ρωμαίου στην Γκρίζι.


Η πρεμιέρα στο Βενετσιάνικο θέατρο Λα Φενίτσε λίγες εβδομάδες αργότερα είχε θριαμβευτική επιτυχία, με τη φήμη του Μπελίνι να εκτοξεύεται κατακόρυφα και οι προτάσεις από τα ευρωπαϊκά θέατρα να πέφτουν βροχή.

Δυο χρόνια αργότερα η όπερα παρουσιάστηκε στο Teatro Comunale της Μπολόνια. Η Μαρία Μαλιμπράν βρισκόταν στο απόγειο της φήμης της, ήταν μια από τις πλέον επιτυχημένες και αγαπητές πριμαντόνες. Ανέλαβε φυσικά το ρόλο του Ρωμαίου.
Το εντυπωσιακό είναι πως όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή κι από άλλες διασημότητες του λυρικού θεάτρου προσέγγισε την παρτιτούρα του Μπελίνι παρεμβάλλοντας άλλες μουσικές, εκεί όπου έκρινε πως αυτό ήταν απαραίτητο. Ετσι, στην τελευταία "σκηνή του τάφου", παρότι παραδέχτηκε πως ήταν υψηλής έμπνευσης ζήτησε να αφαιρεθεί και να αντικατασταθεί με την αντίστοιχη σκηνή από την παλαιότερη, αλλά ακόμα δημοφιλή, "Giulietta e Romeo" του Nicola Vaccai , όπερα την οποία είχε τραγουδήσει με τεράστια επιτυχία.
Έβρισκε το λιμπρέτο σ'αυτή τη σκηνή μεγαλύτερης συναισθηματικής έντασης, πιο οδυνηρό και τραγικό, καθώς ο Ρωμαίος νομίζοντας την Ιουλιέτα νεκρή, σπαράζει: "Αχ, αν κοιμάσαι, ξύπνα και σήκω".
Ήταν σκηνή περισσότερο εκτεταμένη σε διάρκεια κι έδινε -κατά τη γνώμη της- ευκαιρία στον ερμηνευτή να αναδείξει πλήρως τα φωνητικά και κυρίως υποκριτικά του ταλέντα με τη σπαραξικάρδια φύση της.


Μετά την Μπολόνια, η Μαλιμπράν ερμήνευσε το Ρωμαίο σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις, πάντα με θριαμβευτική επιτυχία και την αντικατάσταση της τελευταίας σκηνής με τη μουσική της όπερας του Vaccai.
Τακτική, που ακολουθήθηκε για πολλές δεκαετίες, με τις πριμαντόνες να καθιερώνουν το παράδειγμα της Μαλιμπράν, ώστε μέχρι σήμερα η όπερα του Μπελίνι -όπου παίζεται- να δηλώνεται η εκδοχή του φινάλε, αυθεντικού ή "α λα Μαλιμπράν..."

Τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη της ερμηνεία στη Μπολόνια στο ρόλο του Ρωμαίου, καλοκαίρι του 1836, η εικοσιοχτάχρονη Μαρία Μαλιμπράν, που ζούσε και εργαζόταν στην Αγγλία, έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε βαριά.
Αρνούνταν να επισκεφθεί γιατρό και συνέχιζε να συμμετέχει σε μουσικά ρεσιτάλ.
Τον Σεπτέμβριο , που βρέθηκε στο Μάντσεστερ για μια μουσική εκδήλωση, κατέρρευσε στη σκηνή...Μεταφέρθηκε στο σπίτι της και άφησε την τελευταία της πνοή μετά από μια εβδομάδα. Είναι θαμμένη στο Βέλγιο, έξω από τις Βρυξέλλες...

Ένα χρόνο πριν είχε πεθάνει -όπως προαναφέραμε- από επιπλοκή του παχέος εντέρου στα 34 του και ο Βιντσέντζο Μπελίνι. Από τέλος Αυγούστου τον ταλαιπωρούσε συνεχόμενη διάρροια, πήγαινε όμως καλύτερα με τα φάρμακα... Ξαφνικά στις 22 Σεπτεμβρίου η κατάσταση επιδεινώθηκε. Πέρασε μια πολύ ανήσυχη νύχτα με τρομακτικούς σπασμούς. Το απόγευμα της επομένης έσβησε σιωπηλά, αθόρυβα.

Ο Τζοακίνο Ροσίνι ανέλαβε την κηδεία και την ταφή του, όπως και να μεριμνήσει για την περιουσία του..Παρόλη την καταρρακτώδη βροχή που έπεφτε εκείνη την ημέρα, πλήθος κόσμου είχε έρθει να τον συνοδεύσει στο μεγάλο ταξίδι. Παρούσα όλη η αφρόκρεμα της Παρισινής κοινωνίας, άνθρωποι της τέχνης και των Γραμμάτων, ανάμεσά τους και ο καρδιακός φίλος και στενός συνεργάτης του, Φελίτσε Ρομάνι.
Ο λιμπρετίστας τόσων αριστουργημάτων του Μπελίνι συγκίνησε βαθιά όταν στον επικήδειο αναφώνησε:

"Κανένας άλλος συνθέτης όσο ο Μπελίνι δεν απέδωσε με τόση μαεστρία τη σύνδεση της μουσικής με το λόγο. Κανένας δεν εξέφρασε τόσο πιστά τη δραματική αλήθεια των κειμένων, τη γλώσσα των συναισθημάτων... Δεκαπέντε χρόνια αναζητούσα να βρω έναν Μπελίνι! Κι ήρθε μια μέρα, μια μόνο στιγμή και μου τον άρπαξε.."



Το 1836, ο Αλφρέ ντε Μυσσέ στην "Ωδή στη Μαρία Μαλιμπράν" που είχε επίσης μόλις πεθάνει, απέτισε φόρο τιμής στον συνθέτη που αν και πέθανε τόσο νέος, είχε καταφέρει στη σύντομη ζωή του να γίνει θρύλος:

"Ω! πόσο σύντομα έφυγε, γεμάτος ζωή!

Κάτω από τα γέρικα κυπαρίσσια, τόσες νέες ιτιές που κλαίνε!
(…)
Ο Μπελίνι πέφτει και πεθαίνει!
(…)
Το κατώφλι του αιώνα μας είναι στρωμένο τάφους".

O τάφος του Μπελίνι στον Καθεδρικό της Κατάνια

Tιμώντας τη μνήμη του Μπελίνι και της Μαλιμπράν θα ακούσουμε κατ' αρχήν την άρια του Ρωμαίου από τη "Σκηνή του τάφου".
Οι Καπουλέτοι θρηνούν το θάνατο της Ιουλιέτας, όταν καταφθάνει ο Ρωμαίος και ζητά να τον αφήσουν μόνο μαζί της ώστε να την αποχαιρετήσει:

"Deh! Tu, deh! Tu bell'anima,

Che al ciel, che al ciel ascendi,

A me, a me rivolgiti,
con te, con te mi prendi"

Ω! Εσύ, όμορφη ψυχή,

Ποιος στον ουρανό, ποιος στον ουρανό ανεβαίνει ;

Σε μένα, σε μένα γύρνα,

μαζί σου, πάρε με μαζί σου"

Bellini: "I Capuleti e i Montecchi / Scena della tomba

Romeo: Elina Garanca

Στη συνέχεια θα ακούσουμε από την Εlina Garanca επίσης, την εκδοχή "α λα Μαλιμπράν" στη Σκηνή του τάφου:

"Οh! mia Giulietta! Ah! se tu dormi

svegliati, Sorgi , mio ben, mia speme.

Vieni, fuggiamo insieme..."

"Ω! Ιουλιέτα μου! Αχ! αν κοιμάσαι

ξύπνα και σήκω, αγάπη μου, ελπίδα μου.

Ελα, να φύγουμε μαζί...".

Vaccai: Giulietta e Romeo / Οh! mia Giulietta! Ah! se tu dormi

Παλαιότερο κείμενο για τη Μαρία Μαλιμπράν μπορείτε να διαβάσετε εδώ, όπως επίσης κείμενα για τον Μπελίνι υπάρχουν πολλά στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!

Ένα "Σονέτο για την Ελένη" από τον "πρίγκηπα των ποιητών"....

 

Ο μεγάλος λυρικός της γαλλικής ποίησης του 16ου αι., Pierre de Ronsard γεννήθηκε σαν σήμερα, 11 Σεπτέμβρη 1524.

Η Βασιλική Αυλή τον αποκαλούσε τιμητικά αναγνωρίζοντας την ποιητική μαεστρία του "Πρίγκηπα των ποιητών".

Το έργο του χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια να δημιουργήσει ποίηση στη γαλλική γλώσσα άξια να συναγωνιστεί τους αρχαίους Έλληνες και Λατίνους.

Χάρη στον Ρονσάρ η γαλλική ποίηση απέκτησε μουσικότητα, ευγένεια και λεπτότητα.

Ο Ρονσάρ υπήρξε βαθύς γνώστης της λατινικής και ελληνικής λογοτεχνίας. Μιλούσε άπταιστα αρχαία ελληνικά, νεαρός μάλιστα είχε μεταφράσει Αριστοφάνη...

Φυσικό ήταν η ελληνομάθειά του να επιδράσει στην ποίησή του. Φανερά μιμούμενος τον Πίνδαρο έγραψε τις περίφημες "Ωδές" του, λάτρευε τον Όμηρο και αυτός ήταν ο λόγος που ξεκίνησε τη συγγραφή ενός επικού έργου, που όμως δεν τέλειωσε ποτέ, ενώ  η θεματογραφία των ποιημάτων του συχνά εμπνεόταν από την αρχαιοελληνική ιστορία και μυθολογία. 

Ήταν το 1578, όταν η Αικατερίνη των Μεδίκων παρήγγειλε στον Ρονσάρ να εμπνευστεί μια ποιητική συλλογή για την κουμπάρα της, Hélène de Fonsèque ως παρηγοριά για την απώλεια του αγαπημένου της στον πόλεμο. 

Ο Ρονσάρ με ερέθισμα από το όνομά της, της γράφει μια σειρά από σονέτα , στα οποία συγκρίνοντάς τη με την Ελένη της Τροίας, υμνεί το άφθαστο κάλλος της...

Ως προς τη φόρμα και το ύφος τους, τα σονέτα μαρτυρούν την επιρροή από κείνα του Πετράρχη για τη Λάουρα, όπου με ευγένεια και λεπτότητα ο ποιητής εκφράζει το θαυμασμό και την αγάπη που του ενέπνευσε η κομψή βαρώνη, η "Ελένη" που με τη χάρη, τη φινέτσα, τη θηλυκότητα και τη λάμψη της, δόνησε το συναισθηματικό του κόσμο με μια πρωτόφαντη ένταση...

Pierre de Ronsard: "Quand vous serez bien vieille - Από τα Σονέτα για την Ελένη":

"Στο τζάκι όταν θα κάθεσαι, βραδιές με το λυχνάρι,

γριούλα πια, ανεμίζοντας και κλώθοντας θα λες

ρίμες μου ψιθυρίζοντας τραγουδιστές παλιές:

"Είχε στα νιάτα μου ο Ρονσάρ την ομορφιά μου εξάρει."

Δεν θα βρεθεί δουλεύτρα σου, μισαποκοιμισμένη

από τη λάτρα του σπιτιού, να μην ξεπεταχτεί

στου ονόματός μου τ’ άκουσμα, κι εσένα ξακουστή

να μη σε πει κι ευλογητή και τρισμακαρισμένη.

Στο χώμα θ’ αναπαύομαι, που με είχαν αποθέσει,

φάντασμα δίχως κόκαλα στους ίσκιους μιας μυρτιάς

και γριά πια εσύ θ’ αναπολείς στην άκρη της εστιάς

τον έρωτά μου εκείνονε που ’χες καταφρονέσει.

Αν με πιστεύεις, τ’ αύριο μην περιμένεις, κόψε

Τα ωραία ρόδα της ζωής, χάρου τα απ’ απόψε."

(Αλέξανδρος Μπάρας: "Προσεγγίσεις στη γαλλική ποίηση / Μεταφράσεις",
εκδ. Πρόσπερος, σελ. 16.)

Το συγκεκριμένο ποίημα του Pierre de Ronsard ντύνει με μια κομψή κι ευγενική μελωδία ο Πρώσος, βελγικής καταγωγής, Louis Théodore Gouvy, ο οποίος πολλάκις ασχολήθηκε με την ποίηση και τη μελοποίησή της.
Αγαπημένος του ποιητής υπήρξε ο Ρονσάρ, καθώς τους συνέδεε η αγάπη και το έντονο ενδιαφέρον για τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό. 

Συνέθεσε 2 κύκλους τραγουδιών με ποιήματά του. Το συγκεκριμένο σονέτο είναι το έκτο στη σειρά του "op. 44"  με τίτλο: "Huit Poésies de Ronsard", που εκδόθηκε το 1876. 

Πρόκειται για ληντ, με το οποίο ο συνθέτης καταφέρνει να δηλώσει το τεράστιο ταλέντο του στην απεικόνιση του συναισθήματος με μόνους συμμάχους πιάνο και φωνή.Η πιανιστική συνοδεία υποστηρίζει την φωνή με πλατιές, κοφτές συγχορδίες δίνοντας έμφαση στο λυρισμό του ποιητικού κειμένου.Το δεύτερο 4στιχο στηρίζεται πάνω στην ίδια μελωδία, ενώ τα 3στιχα που ακολουθούν  διαπνέονται από ρομαντισμό και πάθος που εκδηλώνεται σε μια μελωδική πορεία επιζητώντας έντονα την κλιμάκωσή της.

Επειδή ο Gouvy θεωρήθηκε "καλλιτέχνης δύο πολιτισμών"(ανάμεσα σε Γαλλία και Γερμανία)  στο έργο του συναντάμε συνύπαρξη του γαλλικού λυρισμού και κομψότητας με το δυναμισμό και την αισθητική των Γερμανών. Εξάλλου, Μέντελσον, Σούμαν και Αντόλφ Αντάμ υπήρξαν πρότυπά του.
Ευρηματικός μελωδός με επιδέξια αίσθηση του ήχου, μάστορας της ασματικής φόρμας εκτιμήθηκε από τους Μπραμς, Ράινεκε, Γιόαχιμ, ενώ ο Μπερλιόζ σε μια ειρωνικής χροιάς κριτική του τον αποθέωσε για την άφθαστη μουσική του αξία, γράφοντας: 
"Πώς γίνεται ένας μουσικός της σπουδαιότητας του Gouvy να μην είναι ακόμη ευρέως γνωστός στο Παρίσι ενώ είναι άπειρες οι σκνίπες, που ενοχλούν το κοινό με το επίμονο βουητό τους;"

Παλαιότερο κείμενο για τον Pierre de Ronsard μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Φραντς Βέρφελ: "μπροστά στην Άλμα νιώθω διάφανος"...

Ο Φραντς Βέρφελ με την Άλμα στη Νέα Υόρκη το 1935

10 Σεπτεμβρίου του1890 γεννιέται ο Αυστρο-Βοημός θεατρικός συγγραφέας και ποιητής, Φραντς Βέρφελ, γνωστού στους μουσικόφιλους ως θαυμαστής, εραστής και τέλος σύζυγος της Άλμα Σίντλερ, χήρας του Γκούσταβ Μάλερ.

Γεννήθηκε στην Πράγα και από νωρίς ασχολήθηκε με την ποίηση ενώ ήρθε σε επαφή με την υψηλή διανόηση της εποχής του, Ρίλκε , Κάφκα κλπ....Μέσω του δοκιμιογράφου και μεταφραστή, Φραντς Μπλάι, γνώρισε και ερωτεύτηκε την Άλμα Μάλερ, τότε παντρεμένη με τον αρχιτέκτονα Βάλτερ Γκρόπιους. Η Άλμα είχε ενθουσιαστεί από την ποιητική και συγγραφική δεινότητα του Βέρφελ, παρότι νέος στο χώρο, νεότερος από κείνη κατά έντεκα χρόνια, αδιάφορος εμφανισιακά, και με εβραϊκά χαρακτηριστικά, άρα μη αναμενόμενη η έλξη καθως η γυναίκα είναι γνωστή για τις αντισημιτικές της διαθέσεις, αν και οι Μάλερ και ο πρώτος της εραστής, Τσεμλίνσκι, ήταν επίσης Εβραίοι.
Ομως στην τέχνη του συγκρινόταν -έλεγαν- με τον Τόμας Μαν.

"Αποτελεί τυπικό δείγμα Βιεννέζου, παρότι γεννήθηκε στην Πράγα.
Νωχελικός,φλύαρος, αγαπάει τις απολαύσεις, καπνίζει χωρίς σταματημό,
πίνει άφθονο κρασί, είναι γυναικάς, λατρεύει τη μουσική, ιδιαίτερα την όπερα και γενικότερα τις απολαύεις της ζωής.Είναι χαριτωμένος και ανεξάντλητος συζητητής.
Γνωρίζει το έργο του Βέρντι απ'έξω κι ανακατωτά και το τραγουδά συχνότατα με μια όμορφη φωνή τενόρου, εκτιμά τη μουσική του Μάλερ...
Αυτός είναι ο Φραντς Βέρφελ, αλλά...."Ιn cauda venenum", -αλίμονο- είναι Εβραίος," 

θα γράψει η Άλμα στο ημερολόγιό της.

Κι όμως, διάβασε ποιήματα του εβραϊκής καταγωγής, Βέρφελ και μάλιστα μελοποίησε κάποια απ' αυτά.
Ήταν σε μια συναυλία, όπου παιζόταν η "Τέταρτη Συμφωνία" του Μάλερ, που οι δυο τους έφυγαν διακριτικά στο διάλειμμα ....Ο Βέρφελ "πολιορκούσε" για χρόνια τη μοιραία γυναίκα μέχρι να δεχτεί να τον παντρευτεί.. Εκείνη έγινε ερωμένη του, απέκτησε μαζί του ένα γιο, που πέθανε ένα χρόνο μετά τη γέννησή του, ενώ ήταν ακόμη σε γάμο με τον Γκρόπιους. Ο τελευταίος συμφώνησε απρόθυμα και τους έδωσε διαζύγιο το 1920, όμως η Άλμα αρνιόταν πεισματικά 9 χρόνια να παντρευτεί τον Βέρφελ. Εκείνος, υπέμενε το καπρίτσιο της, θύμα της γοητείας και πνευματικής δυναμικής της.
Ωστόσο, η Αλμα περισσότερο από κάθε άλλον σύζυγο και εραστή της επηρέασε την καλλιτεχνική εξέλιξη του Βέρφελ, καθως ειχε το χάρισμα να αναγνωρίζει την ιδιοφυΐα και να διεγείρει το έργο των καλλιτεχνών.

"Βλέπει ξεκάθαρα, με γνωρίζει καλύτερα απ'όσο γνωρίζω εγώ τον εαυτό μου. Νιώθω διάφανος μπροστά της, έχει επιδράσει πάνω μου γιατί βρίσκεται εδώ σαν μια δυναμική ενέργεια, μια δημιουργική θέληση", 

θα σημειώσει για την Άλμα ο Βέρφελ...

(πηγή φωτο: gustav-mahler.eu)

Ο Βέρφελ βραβεύτηκε από την Αυστριακή Ακαδημία. Αξίζει να σημειωθεί πως το ταξίδι του Βέρφελ με τη σύζυγό του Άλμα το 1930 στην Παλαιστίνη και η συνάντησή του με την αρμενική κοινότητα προσφύγων στην Ιερουσαλήμ, ενέπνευσε το μυθιστόρημά του "Οι Σαράντα Μέρες του Μουζά Νταγκ ", που τράβηξε την παγκόσμια προσοχή στη Γενοκτονία των Αρμενίων . Η Άλμα σημείωσε στο ημερολόγιό της: 

"Ένα πράγμα έμεινε για πάντα στην ψυχή του Φραντς Βέρφελ: η συμφορά των Αρμενίων. Κατά τη διάρκεια κιόλας του ταξιδιού στην Παλαιστίνη και στη Συρία
σχεδίαζε το μυθιστόρημα..."

Λόγω του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ο Βέρφελ και η Άλμα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ευρώπη και να εγκατασταθούν στο Λος Άντζελες. Έζησαν στο Μπέβερλυ Χιλς μέχρι το θάνατο του Βέρφελ το 1945.
Ωστόσο, πολύ νωρίτερα η Άλμα σημείωνε στο ημερολόγιό της: 

"...είμαστε δύο άνθρωποι που, μετά από 20 χρόνια μαζί, μιλούν δύο διαφορετικές γλώσσες και των οποίων η φυλετική διαφορά δεν μπορεί να ξεπεραστεί..."

Σήμερα, τιμούμε τον Φραντς Βέρφελ, έναν από τους σπουδαιότερους εκφραστές της γερμανικής και αυστριακής λογοτεχνίας. με το ποίημά του "Ο Γνωρίζων":

(πηγή φωτο: gustav-mahler.eu)

"Υπάρχουν άνθρωποι που μας αγαπούν και λυπημένοι

σηκώνονται απ’ το τραπέζι και κλαίνε για χάρη μας.

Εμείς, σκυμμένοι πάνω από το τραπεζομάντιλο
μένουμε ψυχροί και τους αρνιόμαστε.

Ό,τι μας αγαπά το απωθούμε,

καμμιά θλίψη δεν λιώνει την παγωνιά μας.

Ό,τι αγαπάμε, αυτό σκορπίζει,

γίνεται δύσκολο και απόμακρο.

Η λέξη που κυριαρχεί είναι "Μόνος",

όταν ανίσχυροι πληγώνουμε ο ένας τον άλλον.

Ένα πράγμα ξέρω: τίποτα δεν θα είναι ποτέ δικό μου

Η περιουσία μου μόνο, που το αναγνωρίζω"

Η Aλμα Μάλερ συνέθεσε αρκετά λήντερ, ορχηστρικά κομμάτια και ένα ανολοκλήρωτο μέρος όπερας. Από τα έργα της σώζονται 17 λήντερ, ανάμεσά τους και κείνο σε ποίηση Βέρφελ, "Ο Γνωρίζων".
Ήταν το 1924, που η 'Αλμα δημοσίευσε λήντερ της με τίτλο: "Fünf Gesänge-Πέντε Τραγούδια", ανάμεσά τους και το "Der Erkennende-Ο Γνωρίζων", βασισμένο στο ομώνυμο ποίημα του Βέρφελ, που η Άλμα είχε διαβάσει και μελοποιήσει το 1915, δύο χρόνια πριν γνωριστούν. 

Σε μια επιστολή του Βέρφελ προς την Άλμα, φαίνεται ο ποιητής να ενθαρρύνει τη συνθέτιδα:

 "Θα ήταν υπέροχο αν, κατά την αναθεώρηση, μπορούσες να συνθέσεις κι άλλα τραγούδια ή να ξαναδουλέψεις κάποιο παλαιότερο, για να συμπληρωθεί η ενότητα. Όπως όμως και να' ναι, είμαι σίγουρος για την αντικειμενικά εξαίσια έκδοση."


Βέρφελ και Άλμα εξερευνούν το θέμα της αγάπης και της απώλειας με δραματικότητα όσο και η προσωπική τους ζωή. Αρμονικά τολμηρό ληντ με "πλατιές" συγχορδίες, μια σύντομη σύνθεση με ευαισθησία για πιάνο και φωνή, δείγμα της ύστερης ρομαντικής περιόδου.

Franz Werfel / Alma Mahler: "Der Erkennende":

Τα στοιχεία από το ημερολόγιο της Άλμας Μάλερ αντλήθηκαν από το βιβλίο της Φρασουάζ Ζιρού: "Άλμα Μάλερ, η τέχνη να σ'ερωτεύονται", εκδ. Ζαχαρόπουλος, σελ.223-224

Oι "παραξενιές" του Μπρούκνερ κι ένα φθινοπωρινό χορωδιακό του...

 

Ο Άντον Μπρούκνερ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της ρομαντικής περιόδου, που αναλυτές, μαέστροι και ερμηνευτές περιγράφουν τη μουσική του  ως "μεγαλειώδη, ανεπιτήδευτη, αμετακίνητη και μεγαλοπρεπή"!

Ως χαρακτήρας υπηρξε πράος, ειλικρινής, ταπεινός, εξαιρετικά εσωστρεφής, άτολμος και ανασφαλής. Όμως μέσα από τις αριστουργηματικές μουσικές του εμπνεύσεις έδειξε και την βαθιά στοχαστική του τάση...

Φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου μουσουργού και θα ξεκινήσουμε την αναφορά μας με τις παραξενιές και ιδιορρυθμίες του.

Ι. Καταρχήν αξιομνημόνευτα είναι τα ημερολόγιά του.
Στις σελίδες τους κρατούσε λίστες με ονόματα δεσποινίδων που τον έλκυαν. Όλες στην περίοδο της εφηβείας τους, τις φλέρταρε με έναν περίεργο τρόπο, που μπορεί να συνέβαλε στο γεγονός ότι έμεινε άγαμος. Η έλξη αυτή προς τις νεαρές κοπέλλες συχνά οδηγούσε σε άμεσες προτάσεις γάμου και -όπως ήταν φυσικό-  άρνηση από μεριάς τους.

Ο ίδιος σημειώνει στο ημερολόγιο πως "στον Καθεδρικό ναό του Λιντς συνάντησε ένα όμορφο κορίτσι με βελούδινο δέρμα, την φράου Kαρολίνα Όπιτζ, που χαϊδευτικά τη φώναζαν Λίνα. Ηταν δεκαεπτά χρονών..."

 Τής ζήτησε ευθύς να τη συνοδεύσει μέχρι το σπίτι της. Στα μισά του δρόμου της πρότεινε να τον παντρευτεί και αν δεχόταν της υποσχέθηκε πως θα συνέθετε προς τιμήν της μια συμφωνία με τίτλο το όνομά της: "Lina Symphony".
Για κακή τύχη όμως του Μπρούκνερ, η Λίνα ήταν ήδη λογοδοσμένη.

Ακαταμάχητη ήταν επίσης η έλξη που ένιωθε για τις έφηβες μαθήτριές του στο ωδείο που δίδασκε, οι οποίες παραπονούνταν για την απρεπή συμπεριφορά του δασκάλου τους, που μπορεί να χαρακτηριζόταν μετριοπαθής και ντροπαλός, όμως μπροστά σε δυο ροδαλά μάγουλα και εκφραστικά μάτια υπερπηδούσε -ως φαίνεται- κάθε συστολή και δισταγμό. 
Η αναφορά στον ωδειάρχη έγινε γραπτώς και ο συνθέτης πέρασε από εσωτερικό πειθαρχικό απ' το οποίο ενώ αθωώθηκε, αποφάσισε στο εξής να διδάσκει μόνο σε αγόρια. 

Ήταν σχεδόν σαράντα χρονών όταν έκανε πρόταση γάμου στην κατά μια εικοσιπενταετία μικρότερη μαθήτριά του, Luise Bogner, που και κείνη τον απέρριψε ευγενικά, προκαλώντας του απροσμέτρητη θλίψη. Πολλοί υποστηρίζουν πως τα συναισθήματα εκείνης της περιόδου αντικατοπτρίζονται στην καντάτα του "Entsagen-Απόρριψη".

"Ω, Παρθένα!
Εσύ Δέσποινα ευγενική 
που μεγάλωσες χωρίς μητέρα,
που τίμησες το γιο σου
ως η πιο αφοσιωμένη μάνα
Δίδαξέ με τώρα να υπομένω
το θέλημα του Κυρίου μου,
υπακοή στην απάρνηση,
αστέρι της υπακοής,
καθρέφτη της ταπείνωσης, Παναγία!"

Anton Bruckner, "Entsagen, WAB 14":

ΙΙ. Μια άλλη ιδιοτροπία του τιμώμενου συνθέτη ήταν η εμμονή του με το θάνατο...

Η μητέρα του Μπρούκνερ στο νεκροκρέββατό της

Όταν πέθανε η μητέρα του, ο Mπρούκνερ παρήγγειλε μια φωτογραφία της στο νεκροκρεββατό της και την τοποθέτησε πάνω στο πιάνο του. Μια μακάβριου χαρακτήρα πράξη του, μια ιδιόρρυθμη αντιμετώπιση απέναντι στο τελείωμα της ανθρώπινης ύπαρξης... Ίσως όμως και βαθιά στοχαστική κίνηση, ένα είδος "Memento Mori", για να του υπενθυμίζει την θνησιμότητά του, ώστε να τον αποτρέπει από αμαρτίες και αλαζονικές συμπεριφορές..

Ενα άλλο δείγμα εμμονής με το θάνατο μαρτυρά το γεγονός πώς χάιδεψε και φίλησε παθιασμένα τα κρανία των Μπετόβεν και Σούμπερτ όταν τα λείψανά τους εκτάφηκαν για να μεταφερθούν σε διαφορετικό νεκροταφείο. 
Επίσης ο συνθέτης είχε "σκηνοθετήσει" το δικό του θάνατο. Ζήτησε να μουμιοποιηθεί το σώμα του, να ταφεί κάτω από το εκκλησιαστικό όργανο του St. Florian και στην κηδεία να ακουστούν από το όργανο αυτοσχεδιασμοί πάνω σε θέματα από τον "Πάρσιφαλ" του λατρεμένου του Βάγκνερ.

ΙΙΙ. Αξιοπερίεργη είναι και η μανία του με τους αριθμούς και το μέτρημα. Από νεαρή ηλικία καθώς περπατούσε στο δρόμο συνήθιζε να μετρά τα παράθυρα των κτιρίων και τα τούβλα στους τοίχους. Αργότερα διαγνώστηκε από "αριθμομανία και αγχωτική τακτικότητα", όταν εμμονικά μετρούσε από κόκκους άμμου μέχρι τ' αστέρια στον ουρανό, αλλά και τα μέτρα στα ογκώδη ορχηστρικά έργα του για να βεβαιωθεί ότι οι αναλογίες ήταν αριθμητικά σωστές.
Φυσικά, δεν είναι ασυνήθιστο για έναν συνθέτη να ασχολείται με ζητήματα ισορροπίας και συμμετρίας στη δομή των έργων του, αλλά η προσέγγιση και ο τρόπος του Μπρούκνερ χαρακτηρίστηκαν αφύσικοι, υπερβολικοί έως νοσηροί...

Ο Άντον Μπρούκνερ γεννήθηκε μια φθινοπωρινή ημέρα στις 4 του Σεπτέμβρη του 1824 σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Αυστρίας, το Άνσφελντεν.

Είναι γνωστός για τη συμφωνική και την εκκλησιαστική μουσική του, κυρίως, όμως σήμερα λόγω της φθινοπωρινής γενέθλιας 200ής επετείου του επιλέγω να ακούσουμε ένα από τα κοσμικά χορωδιακά του με αριθμό καταλόγου WAB73, που συνέθεσε σε ηλικία 40 χρονών για ανδρική τετράφωνη χορωδία και δυο υψίφωνες σολίστ με συνοδεία πιάνου. Έχει τίτλο "Herbstlied-Φθινοπωρινό τραγούδι", διέπεται από τρυφερότητα, λυρισμό και ευαισθησία, που δικαιώνει την απόφαση των αναλυτών να συμπεριληφθεί ο Μπρούκνερ στους κορυφαίους εκπροσώπους του ύστερου ρομαντισμού.

Το τραγούδι, που απεικονίζει μουσικά τη βόλτα του αφηγητή στη φθινοπωρινή φύση με το κελάηδημα του αηδονιού να του κρατά συντροφιά, βασίστηκε σε ποίημα του Friedrich von Sallet και αφιερώθηκε από το συνθέτη στο φίλο του Josef Haffe.

Περιγράφεται δε, ως "γλυκιά αναφορά στο ρομαντισμό της φθινοπωρινής φύσης".

"Χαρούμενα περπατώ στα δάση,
όταν τ'αγέρι λικνίζει τους κορμούς,
και το κροτάλισμα του τινάζει
τα χρυσόξανθα φύλλα.

Με τέτοιο ήχο ονειρεύεται
απαλές νότες εαρινές,
το τραγούδι του αηδονιού
και τη νέα χλόη πάνω στους θάμνους.

Χαρούμενα περπατω στα χωράφια,
όπου μαραμένα γαϊδουράγκαθα γνέφουν,
και σκέφτομαι το απαλό τριαντάφυλλο
με τα ολόδροσα πρωινά του πέταλα.

Μου αρέσει να κοιτάζω τον ουρανό
όταν τον σκεπάζουν μαύρα σύννεφα,
να σκέφτομαι τα αμέτρητα αστρα,
που κρύβονται πίσω τους"

Αφεθείτε στη μαγεία της μελωδίας και των φωνών... Ο Μπρούκνερ επιλέγει ευρηματικά να αναθέσει την ερμηνεία της πρώτης στροφής στην ανδρική χορωδία μόνο, με τις 2 σοπράνο να εισέρχονται στη δεύτερη στροφή υπονοώντας την γλυκόλαλη υψηλή φωνή του αηδονιού..

Τα απέριττα μοτίβα οδηγούν στο γαλήνιο φινάλε αναδυόμενα από θαυμαστή ηχητική αχλύ που ζωγραφίζει την φθινοπωρινή, μελαγχολική ατμόσφαιρα, χωρίς να στερείται εσωτερικής δύναμης.

Ο Μπρούκνερ μάς καλεί σε ένα μουσικό οδοιπορικό στο συναρπαστικό σύμπαν του, φίλοι μου! Σε μια ρομαντική βόλτα στη φθινοπωρινή φυση, όπου οι νότες του "συνθέτη του Θεού" -όπως αποκαλέστηκε ο μουσουργός  για τη βαθιά του πίστη- πλάθουν μοτίβα για να υμνηθεί η ανόθευτη ομορφιά της απλότητας σε όσα δημιούργησε ο παντοδύναμος Θεός...Λεπτεπίλεπτα χρώματα, εναλλαγές φωτός και έκφρασης του εσωτερικού προσωπικού του κόσμου....

Anton Bruckner, "Herbstlied, WAB73":