Η "Badinage" του φουσκομάγουλου, Μαραί...

Portrait of Marin Marais, André Bouys

"Μια μέρα ένα ψηλό δεκαεφτάχρονο παιδί, με μάγουλα κόκκινα σαν το λειρί του γερο-κόκκορα, ήρθε να χτυπήσει την πόρτα τους και ρώτησε τη Μαντλέν αν μπορούσε να παρακαλέσει τον κύριο ντε Σαιντ- Κολόμπ να τον διδάξει βιόλα και σύνθεση. 

Η Μαντλέν τον βρήκε πολύ όμορφο και τον κάλεσε στο σαλόνι. Ο νεαρός με την περούκα στο χέρι ακούμπησε στο τραπέζι ένα γράμμα διπλωμένο στα δύο και σφραγισμένο με πράσινο κερί. Ο Σαιντ Κολόμπ κάθισε σιωπηλά, δεν άνοιξε το γράμμα κι έκανε νόημα ότι άκουγε.
[...]
Λεγόταν κύριος Μαρέν Μαραί. Ήταν φουσκομάγουλος. Είχε γεννηθεί στις 31 Μαϊου 1656 και επειδή είχε ωραία φωνή, σε ηλικία έξι ετών τον είχαν πάρει στη βασιλική χορωδία της εκκλησίας που βρίσκεται απέναντι απ΄ την είσοδο των ανακτόρων του Λούβρου.
Επί εννέα χρόνια φορούσε λευκό στιχάριο, κόκκινο ράσο, τετράγωνο μαύρο σκουφί κοιμόταν στον κοιτώνα του μοναστηριού και μάθαινε όχι μόνο γράμματα αλλά και να σημειώνει τις νότες, να τις διαβάζει και να παίζει βιόλα στο λίγο χρόνο που του έμενε διαθέσιμος ...
[...]

Ο κύριος ντε Σαιντ-Κολόμπ είπε:
"Δε νομίζω ότι θα σας δεχτώ για μαθητή μου".
Ακολούθησε μεγάλη σιωπή και το πρόσωπο του εφήβου άρχισε να τρέμει. Ξαφνικά, φώναξε με τη βραχνή φωνή του:
-"Τουλάχιστον πείτε μου γιατί!"
-"Παίζετε μουσική, κύριε. Δεν είστε μουσικός".

Το πρόσωπο του εφήβου πάγωσε, τα δάκρυα ανέβηκαν στα μάτια του. Όταν μίλησε, τραύλιζε από απόγνωση:
"Τουλάχιστον αφήστε με να..."

Ο Σαιντ Κολόμπ σηκώθηκε, γύρισε τη μεγάλη πολυθρόνα στο τζάκι. Η Τουανέτ είπε:

-"Περιμένετε πατέρα. Ο κύριος Μαραί ίσως να θυμάται κάποια μελωδία που έχει συνθέσει ο ίδιος".

Ο κύριος Μαραί κούνησε καταφατικά το κεφάλι και έσπευσε να υπακούσει. Έσκυψε αμέσως στη βιόλα του, για να την κουρδίσει πιο προσεκτικά απ΄ την πρώτη φορά, και έπαιξε το "Μπαντινάζ σε σι"...
-"Ωραίο είναι πατέρα! Πολύ ωραίο!", είπε η Τουανέτ.

[...]
Ο Σαιντ-Κολόμπ είχε μείνει όρθιος. Τη στιγμή που ετοιμάζονταν να διαβεί τη πόρτα, περιεργάστηκε σχολαστικά το παιδί και είπε:
-"Ελάτε πάλι σε ένα μήνα. Τότε θα σας πω αν έχετε αρκετή αξία για να σας κατατάξω ανάμεσα στους μαθητές μου".

Καμμιά φορά τού ερχόταν ξανά στο νου το Μπαντινάζ, που τού είχε παίξει το παιδί και η ανάμνηση τον συγκινούσε. Ήταν μια κομψή κι εύκολη μελωδία, που διέθετε τρυφερότητα."

(Πασκάλ Κινιάρ: "Όλα τα πρωινά του κόσμου",

εκδ. Καστανιώτη, μτφ. Ρένα Χατχούτ, σελ. 38, 39, 45, 46)

Όπως μας πληροφορεί ο Πασκάλ Κινιάρ στο περίφημο βιβλίο του, ο Γάλλος συνθέτης και βιρτουόζος εκτελεστής της βιόλα ντα γκάμπα, Μαρέν Μαραί γεννήθηκε στις 31 Μαΐου 1656 και ο φημισμένος Ζαν ντε Σαιν-Κολόμπ υπήρξε ο πρώτος δάσκαλός του.
Μαθήτευσε δίπλα του αφού πρώτα πείστηκε για την αξία του. Ο μικρός Μαραί  είχε μια ξεχωριστή, βελούδινη φωνή και έγινε χορωδός. Όταν όμως μεγαλώνοντας και απέναντι στην αήττητη μεταφώνηση έχασε τη φωνή του, ασχολήθηκε με τη βιόλα ντα γκάμπα*, ένα όργανο για το οποίο υποστήριζε την άμεση σχέση του με τη φωνή.

Portrait of Marais (webmuseo)

Η βιόλα ντα γκάμπα με τις υψηλής οξύτητας τραγουδιστές νότες της από τη μια και τον βαθύ, μπάσο ήχο της από την άλλη, ήταν για τον Μαραί το πλησιέστερο όργανο στην ανθρώπινη φωνή.

[*Η βιόλα ντα γκάμπα είναι τοξοτό έγχορδο της αναγεννησιακής και μπαρόκ περιόδου, που πήρε το όνομά του από την ιταλική λέξη: gamba = γάμπα, ενδεικτικό της στάσης παιξίματος, καθώς δεν στηρίζεται στο έδαφος, αλλά ανάμεσα στις γάμπες.]

  

Ο Μαραί αργότερα, μαθήτευσε και στο πλευρό του Ζαν Μπατίστ Λυλί. Ως βιρτουόζος της βιόλας ντα γκάμπα, αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους Γάλλους συνθέτες για το όργανο αυτό. Διετέλεσε μουσικός στο Παλάτι των Βερσαλλιών, όπου το 1679 διορίστηκε βασιλικός βιολίστας (ordinaire de la chambre du roy pour la viole), θέση που κράτησε μέχρι το 1725. Παρότι όμως εργάστηκε στη Βασιλική Αυλή, κράτησε χαμηλούς τόνους, αφιερώθηκε στη μουσική ολοκληρωτικά, πάντα με σεμνότητα, με σεβασμό και χωρίς επάρσεις . 

Έγραψε επίσης για βιόλα, τρίο-σονάτες και όπερες. Από τις πρώτες, χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις, μα τρυφερές συνθέσεις του είναι εκείνη που συγκίνησε και τον Σαιν-Κολόμπ, εκείνη που τού αποκάλυψε την αξία του ως συνθέτη και "μεσολάβησε" ώστε να τον δεχτεί ως μαθητή του.

Απολαμβάνουμε την περίφημη "Badinage" σε φα ελ. από το 4ο Βιβλίο του Μαραί, που δημοσιεύτηκε το 1717. Aπλή ως προς τη δομή, η λυρική σύνθεση στηρίζεται σε επαναλαμβανόμενες φράσεις μέσω των οποίων ο Μαραί επεξεργάζεται τις διάφορες τεχνικές της βιόλας, παρεμβάλλοντας στη μελωδική γραμμή κάποια ανεπαίσθητα επιδεικτικά μέρη, προκειμένου να δώσει τη δυνατότητα στον εκτελεστή να αναδείξει τη βιρτουοζιτέ του.

Σε αγνό, ανάλαφρο ύφος (απ' όπου και ο τίτλος), περιγράφει "το εκλεπτυσμένο, χαριτωμένο, ονειροπόλο θέλγητρο της μουσικής του. Υπό την φαινομενική του όμως ελαφρότητα υποκρύπτει διεισδυτικό αίσθημα μουσικής ωραιότητος".

Το ακούμε με συνοδεία θεόρβης, όπως αυτό εκτελέστηκε για τις ανάγκες της ταινίας "Όλα τα πρωινά του κόσμου", μεταφορά του βιβλίου του Πασκάλ Κινιάρ, απόσπασμα του οποίου διαβάσαμε παραπάνω. Η συμπόρευση της θεόρβης ρυθμικά ακριβής, ενδείκνυται για σταθερό βάσιμο. To "Tous les matins du monde" είναι η ταινία που ανέδειξε τον Jordi Savall ο οποίος έπαιξε και διηύθυνε τη μουσική της.

Marin Marais: "Le Badinage" / Jordi Savall:

"Όλα τα πρωινά του κόσμου φεύγουν και δεν ξαναγυρίζουν. Τα χρόνια πέρασαν.
[...]
Ο Μαρέν Μαραί στεκόταν κουλουριασμένος στο άνοιγμα. Ο κύριος ντε Σαιντ Κολόμπ έσκυψε μπροστά και είπε:

-Τι γυρεύετε να βρείτε κύριε στη μουσική;
-Γυρεύω τη μετάνοια και τα δάκρυα...
[...]
-Ανακαλύψατε, λοιπόν, ότι δεν είναι για το βασιλιά;
-Ανακάλυψα ότι είναι για το Θεό..."

(Πασκάλ Κινιάρ: "Όλα τα πρωινά του κόσμου",

εκδ. Καστανιώτη, μτφ. Ρένα Χατχούτ, σελ. 108, 113, 114)