ERIK SATIE: "Πράγματα που βλέπουμε προς τα δεξιά και τ' αριστερά (χωρίς γυαλιά)"

"Je suis venu au monde très jeune... dans un temps très vieux

Ήρθα στον κόσμο πολύ νέος, σε καιρούς πολύ γερασμένους"...

Η φράση ανήκει στον γεννημένο σαν σήμερα, 17 Μαΐου 1866, Eρίκ Σατί.
Έναν συνθέτη εκκεντρικότατο και με πολλές ιδιορρυθμίες, όπως π.χ  επιθυμούσε να συστήνεται, όχι  ως "μουσικός", αλλά ως "phonometrican", δηλαδή εκείνος που μετρά τον ήχο...
Επίσης επέλεγε να φορά μονάχα γκριζόχρωμα κοστούμια ή επέμενε στην κατανάλωση αποκλειστικά λευκών τροφών ...

Γνωστός για την ελαφρότητά του και την αίσθηση του χιούμορ, ο Σατί, είναι ένας "αδέξιος αλλά ταλαντούχος εξερευνητής", όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο Ραβέλ, επικυρώνοντας έτσι τη σημασία του "νεωτερισμού" στο έργο του.
Οι συνθέσεις του ήταν πρωτότυπες, μινιμαλιστικές και συχνά παράξενες, ενώ η μουσική του χαρακτηρίζεται από έντονο ρεαλισμό, μακριά από ρομαντικές εξάρσεις.

Η εκκεντρικότητά του τον οδηγεί να διαλέγει συχνά για τα έργα του διάφορους παράξενους και  χιουμοριστικούς τίτλους όπως:

"Choses vues à droite et à gauche(sans lunettes)"  

δηλαδή: 

"Πράγματα που βλέπουμε προς τα δεξιά και τ' αριστερά (χωρίς γυαλιά)"

Πρόκειται για έργο μουσικής δωματίου (χώρος που σπάνια κινήθηκε ο συνθέτης), ένα ντουέτο για βιολί και πιάνο στον τύπο της σουίτας, που έγραψε το 1914, και αποτελεί τη μοναδική σύνθεση του Σατί για αυτό το συνδυασμό οργάνων.

Πολλοί αναλυτές χαρακτηρίζουν τη σύνθεση  ένα μουσικό χλευασμό για την Schola Cantorum  του Παρισιού, της οποίας υπήρξε σπουδαστής, και γενικότερα  ως μουσική παρωδία της Ακαδημαϊκής μουσικής εκπαίδευσης του καιρού του.

Η σουίτα αναπτύσσεται σε τρεις επιμέρους συνθέσεις, όπου ο Σατί αναδημιουργεί παλιές μουσικές φόρμες της μπαρόκ περιόδου (χορικό, φούγκα) με σύγχρονους όρους, αρμονικά και δομικά και παρουσιάζει:



1. Στο "Choral hypocrite" μετατρέπει τις Μπαχικές υποδείξεις για ένα χορικό σε μελωδία. Σατιρίζει τη στείρα, επιτηδευμένη γνώση. Με εύστοχες παρεμβάσεις-υποδείξεις στην παρτιτούρα εκφράζει  την  ανία, τη μονοτονία και  δυσαρέσκειά του για τον τρόπο διδασκαλίας και έκφρασης.

2. Μια χαλαρή σε ρυθμό, φούγκα είναι η δεύτερη σύνθεση(1:11) με τίτλο: "Fugue à tâtons", όπου  η είσοδος γίνεται από το πιάνο μέσα από ένα παιχνιδιάρικο μοτίβο που διαρκώς μετασχηματίζεται.
Το πληκτροφόρο ξεκινά ένα τρυφερό διάλογο με το βιολί υποδηλώνοντας τον  τρόπο που θα πρέπει να διδάσκεται μια φούγκα έναντι της στεγνής, κατά γράμμα και ανούσιας απόδοσης, που συνηθίζεται.

3. Με ειρωνικότατη διάθεση η τρίτη σύνθεση(3:07): "Fantaisie musculaire", που βιρτουοζικές κινήσεις υπογραμμίζουν την απαιτούμενη δεξιοτεχνία του βιολονίστα, καθώς τεχνικές από τρίλιες, πιτσικάτι ή γκλισάντι μαρτυρούν τον ενθουσιασμό της έναρξης των μαθημάτων, που σιγά-σιγά ξεθωριάζει σε μια ψυχρή, διεκπεραιωτική απόδοση των φθόγγων.

Ο  Σατί, αυτός ο παράξενος, παιχνιδιάρης Νορμανδός συνθέτης, συνδυάζει και εναρμονίζει τη ρομαντική ηχώ του 19ου αι. με τον φορμαλισμό του 20ού.
Είναι ένας  πειραματιστής, που με δραστικό τρόπο, δημιουργεί ένα έργο  ιδιαίτερο σε βάθος και ποιότητα.

Γίνεται διακριτικά λυρικός, ανεπαίσθητα ειρωνικός, με ήχο χιουμοριστικό, και ύφος που το διακρίνει μια λεπτή μελαγχολία, που αναδύεται ενίοτε μέσα από μικρές, κρυστάλλινες ατμόσφαιρες.
Κι άλλοτε με μουσικές νύξεις εκνευρισμού ή αύρες ενθουσιασμού, που δημιουργούνται από τα εμπνευσμένα μοτίβα και  τους ιδιόμορφους μελωδικούς σχηματισμούς  των δυο οργάνων.

Erik Satie: "Choses Vues à Droite et à Gauche (Sans Lunettes)"/ Rogé-Juillet

Ελπίζω να σάς άρεσε το ιδιαίτερο, αυτό έργο του Σατί, στο οποίο επιθυμεί να υψώσει ανάστημα, αρθρώνοντας μουσικό λόγο έναντι στο συντηρητικό, οστέινο σύστημα εκπαίδευσης στη Γαλλία της εποχής του. 

Μην ξεχνάμε πως ο Σατί υπήρξε  απείθαρχος και ατίθασος σπουδαστής, ένας ανεξάρτητος και πρωτοπόρος, που η μουσική αισθητική του αποτέλεσε πρόκληση!
Ταπεινή μου άποψη όμως, είναι πως  το θαυμαστό στο Σατί είναι πως  προσεγγίζει μουσικά τα θέματά του από μια διαφορετική οπτική, με μια εκκεντρικότητα μεν, που πολλοί είπαν παράνοια, εγώ την ονομάζω ανάγκη απομόνωσης, προσωπικής ενδοσκόπησης, μουσικού φιλτραρίσματος που μεταβάλλεται όταν ωριμάσει σε εκτόνωση και έκφραση μέσα από μια καινοτόμα, αρμονική γλώσσα.

"A Quiet Corner Where We Can Talk", Jeffrey Perry
Tandfonline
Καθημερινή, Ηλίας Μαγκλίνης
webtheatre.fr/Satie
nytimes