"Ανρί Ρουσσώ: Εύθυμοι γελωτοποιοί έξω απ'το κλουβί"

 

"Joyeux farceurs", Henri Rousseau

Όλοι αναγνωρίζουμε τις, ιδιαίτερης τεχνοτροπίας, δημιουργίες του.

Είναι ο πρωτογονισμός του, που μας ενθουσιάζει, όπως και τον Πικάσο που τον ανακάλυψε;
Δεν ξέρω, πάντως γοητευόμαστε οι περισσότεροι από το φαινομενικά αρχέγονο αλλά τολμηρό ύφος, την παιδική αφέλεια, την ονειρική φύση των απεικονίσεών του, εκείνη τη νοσταλγία της αθωότητας που κατοικοεδρεύει στην ψυχή του!

Όμως το γνωρίζατε πως ο ναΐφ ζωγράφος Ανρί Ρουσσώ, πριν ασχοληθεί με την εικαστική τέχνη, υπήρξε ποιητής και μουσικός;
Μάλιστα!
Ήταν αυτοδίδακτος βιολιστής και είχε υπάρξει μουσικός του δρόμου.

Πέρυσι τέτοια μέρα, σάς είχα παρουσιάσει το πολύ γνωστό του : "Όνειρο".
Σήμερα, ημέρα της γενέθλιας επετείου του (γεννήθηκε 21 Μαΐου 1844) θα αναφερθώ σε μια ελαιογραφία του, που όπως και στο "Όνειρο" απεικονίζει δάση πλούσιας βλάστησης, εξωτικές ζούγκλες, πυκνόφυτους κόσμους και άγρια θηρία!

Πολλοί, ανάμεσά τους και ο Απολλιναίρ, πίστευαν πως ο καλλιτέχνης εμπνεόταν από εξωτικά μέρη που ταξίδεψε.
Κι όμως, ο Ρουσσώ δεν είχε ταξιδέψει πουθενά!
Έμπνευσή του, οι πολύωρες επισκέψεις του στο Βοτανικό Κήπο, όπου μελετούσε τα βαλσαμωμένα ζώα και τα τροπικά φυτά.

Ο Ρουσώ στο ατελιέ του μπροστά από το εικαστικό του: "Joyeux Farceurs" 

Το έργο του "Joyeux farceurs-Εύθυμοι γελωτοποιοί", που εκτίθεται στο Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφεια αποτυπώνει την ονειρική πολυτέλεια της ζούγκλας, με πλούσια λαμπυρίζοντα φυλλώματα!
Τα αιχμάλωτα ζώα στα κλουβιά των ζωολογικών κήπων είναι κάτι που δεν αρέσει στον καλλιτέχνη, γι'αυτό και στους πίνακές του τα "αφήνει να κινούνται ελεύθερα"!

Στο κέντρο του πίνακα οι "εύθυμοι γελωτοποιοί", μια ομάδα πιθήκων.
Πιο πίσω με δυσκολία διακρίνουμε κι έναν άλλο κρυμμένο ανάμεσα στα ψηλά, πλατύφυλλα αειθαλή δέντρα, που κυριαρχούν, ενώ το τροπικό πουλί στέκει κοκαλωμένο στο κλαδί της φτέρης σαν κάτι να του έχει κινήσει την περιέργεια.
Στα χέρια των πιθήκων του κέντρου ένα αναποδογυρισμένο μπουκάλι και μικρές τσουγκράνες...Αντικείμενα, που μπολιάζουν το έργο σ' αινιγματικό γρίφο.
Γιατί;
Κρίνοντας από τα αντικείμενα αυτά, υποθέτουμε πως τα ζώα μάλλον έπαιζαν και αστειεύονταν μεταξύ τους...
Όμως το βλέμμα τους είναι κάπου προσηλωμένο. Μοιάζει  ακινητοποιημένο. Σχεδόν παγωμένο.
Κοιτούν έντρομα τους θεατές του πίνακα. Το ίδιο και το πουλί!

Τι είναι εκείνο, που τα τρόμαξε;
Κάποιος άγνωστος ήχος, ίσως;
Ποιος ξαφνικός θόρυβος διατάραξε το εύθυμο παιχνίδι τους;
Τι μπορεί να βλέπουν μπρος τους, που ακαριαία ακινητοποιεί το βλέμμα και το σώμα τους;
Ένα άγριο θηρίο έτοιμο να τους επιτεθεί;
Εγώ, ακόμα αναρωτιέμαι. 
Εσείς;

Οι "Εύθυμοι γελωτοποιοί" είναι έργο του 1906 απίστευτης λεπτομέρειας και ακρίβειας!
Όταν το θαύμασε η  σκωτσέζα λογοτέχνις Kathleen Jamie εμπνεύστηκε το ομώνυμο ποίημα: "Merry Jesters".


Το έργο αυτό, το γεμάτο μυστήριο κι αίνιγμα, το που θέτει ευθέως ερωτήματα στο θεατή του, δεν χάνει με τον ανεξήγητο  γρίφο τη φρεσκάδα, τη φαιδρότητα και την ονειρική φαντασία του δημιουργού του!

Ο καναδός Daniel Foley στο πλαίσιο του μουσικού μοντερνισμού και σε μια τρίλεπτη κίνηση σε ατονικά μονοπάτια, ακολουθεί σύγχρονες μουσικές δομές  κι  αποδίδει τους "Εύθυμους Γελωτοποιούς", τον ανεξήγητο τρόμο τους, αναζητώντας τη λύση του γρίφου με μοναδικότητα και πρωτοτυπία. Χρησιμοποιεί διαφωνίες, τονικές αποκλίσεις κι αλλοιωμένους φθόγγους στο θέμα, που μετατοπίζεται από το κλαρινέτο στο βιολί ενισχύοντας τον "αινιγματισμό".
Το πιάνο σε αρμονική αλυσίδα, κι άλλοτε σε αιθέρια τρίηχα, μια ακολουθία αδιευκρίνιστου, σχεδόν σιβυλλικού ύφους.
Η λύση του γρίφου δεν επιτυγχάνεται, παρότι τα τρία όργανα συνηχούν στην απόδοση του ανιόντος, σταδιακού, αργού αρπίσματος...με τον τελικό φθόγγο να εκτελείται από το ξύλινο πνευστό, παρατεταμένα.

Πριν σάς αφησω στην απόλαυση της ακρόασης να παρατηρήσω ότι το μοτίβο από 1:30 ως 1:36...μού θυμίζει το θέμα του Χατζιδάκι από τα "Παιδιά του Πειραιά"...Εσείς τι λέτε; Είναι ιδέα μου ή για μια ακόμη φορά έχουμε ένα παράδειγμα που υπερθεματίζει την άποψη της μη παρθενογένεσης στην τέχνη;

"Joyeux farceurs", από τη σειρά: "Hommage à Henri Rousseau" 

για βιολί, κλαρινέτο και πιάνο:

Κείμενα για τον Ανρί Ρουσσώ μπορείτε επίσης να διαβάσετε και εδώ.