Στραβίνσκυ: "Φανταστικό Σκέρτσο" ή το νέκταρ από τις "Μέλισσές" του...

 

Με αφορμή τα σημερινά γενέθλια του Ιγκόρ Στραβίνσκυ, προτείνω ακρόαση ενός έργου που δεν ακούμε συχνά...

"Εάν η μέλισσα εξαφανιστεί από προσώπου γης, 

ο άνθρωπος θα έχει μόνο τέσσερα χρόνια ζωής".

(Μωρίς Μαίτερλινκ)

Το καλοκαίρι του 1907 ο Στραβίνσκυ, μέσα από το βιβλίο : "Η ζωή των μελισσών", γνωρίζει τον μετέπειτα Νομπελίστα Βέλγο λογοτέχνη και δοκιμιογράφο, Μωρίς Μαίτερλινγκ.
Είναι η εποχή που ολοκληρώνει τη μαθητεία του δίπλα στον Ρίμσκυ Κόρσακωφ.
Από το βιβλίο αυτό εμπνέεται το "Scherzo Fantastique Op.3", την παρτιτούρα του οποίου στέλνει στο δάσκαλό του με τον τίτλο: "Μέλισσες".

Εκείνος, εκφράζεται θετικά για τη σύνθεση, που την επόμενη χρονιά παρουσιάζεται στην Αγία Πετρούπολη στα περίφημα "Siloti Concerts", με τον ίδιο τον Alexander Siloti στο πόντιουμ, στον οποίο και αφιερώνει τη σύνθεση.

Με μια αύρα εξωτισμού αυτό το έργο, στο οποίο οι μουσικολόγοι βρίσκουν επιρροές από τους Ντεμπισί, Τσαϊκόφσκυ, Ντυκά, αλλά και τον Κόρσακωφ και συγκεκριμένα το γνωστό κι αγαπημένο "Πέταγμα της μέλισσας".
Αν και ο συνθέτης ουδέποτε το δέχτηκε, οι ερευνητές, μάλλον επηρεασμένοι από την προλόγηση του εκδότη του έργου, που δίνει μια προγραμματική περιγραφή, κάνουν λόγο για απεικόνιση επεισοδίων από τη ζωή των μελισσών.


Το εναρκτήριο μουσικό θέμα δίνει την εντύπωση της πολύβουης και αδιάκοπης δραστηριότητας των μελισσών στην κυψέλη. Το μικρό σόλο της τρομπέτας, αρχικά και κατά διαστήματα, άκρως εντυπωσιακό, ενώ η μελωδία πάνω σε συνεχόμενα τρίηχα που ακολουθούν τα έγχορδα και τα πνευστά, χρωματίζουν περίτεχνα την μουσική ατμόσφαιρα.

(από: everynote)

Το σόλο ανατίθεται για λίγο στη βιόλα, προοιωνίζοντας το μεσαίο, αργό τμήμα, που απεικονίζει την τελετουργία ζευγαρώματος της βασίλισσας, τη γαμήλια πτήση και το θάνατο του κυφήνα.
Η μελωδική γραμμή ήσυχη, ηδονικής φύσης ο διάλογος ανάμεσα στο φλάουτο και το όμποε, ενώ το κόρνο ακούγεται απόκοσμα.
Το δεύτερο μοτίβο αναλαμβάνουν τα τοξοτά που αναπτύσσονται αριστοτεχνικά σε ένα κρεσέντο, που σβήνει γλυκά σε μια μίμηση της "μέλισσας" του Κόρσακωφ(6:27).

Το τελευταίο μέρος, μια επανάληψη δομικά του πρώτου σε παραλλαγή δείχνει πώς η δραστηριότητα στην κυψέλη συνεχίζεται αμείωτα, αφήνοντας στους ακροατές υπόνοιες σκέψεων περί του αιώνιου κύκλου της ζωής.

Γενικά παρατηρούμε πως τα έγχορδα "πεταρίζουν" και τα πνευστά προκαλούν ζάλη, σχεδόν παραλύουν με το μεθυστικό ηχόχρωμά τους σ' ένα ρόλο να αποτυπώσουν την αέναη κίνηση εντός της κυψέλης. Εκτελούνται με μεγάλη ευκινησία κι ακολουθούν ανάλαφρη μελωδική γραμμή. Κάποιες φορές όμως, εκεί που το φύσημα γίνεται δυνατά και αποφασιστικά, το ηχητικό τοπίο τους αλλάζει σε απειλητικό, απόκοσμο, θολό, μυστηριώδες και με αινιγματικές αποχρώσεις, πολύ ατμοσφαιρικό δε, εγείροντας υπόνοιες της φιλοσοφίας του δημιουργού περί του κύκλου ζωής με τα ζενίθ και τα ναδίρ της.

Προσωπικά, θεωρώ "κόσμημα" τη συγκεκριμένη σύνθεση κι ας ήταν ο δημιουργός της άπειρος σπουδαστής ακόμη!...Ο Στραβίνσκυ αγαπούσε πολύ τη μελέτη και ήταν φυσικό να επηρεάζεται από τα βιβλία που εντρυφούσε, ιδιαίτερα σε θέματα στοχαστικά, όπως αυτό του Μαίτερλινγκ, όπου ούτε λίγο ούτε πολύ ο δοκιμιογράφος αναφέρεται στο κομβικής σημασίας για τον οικολογικό κύκλο, έντομο, τονίζοντας πως οφείλουμε τον πολιτισμό μας στην μέλισσα...
Ο Στραβίνσκι μάλλον συνδύασε τη μέλισσα και το σημαντικό νέκταρ της, αλληγορικά με την τέχνη της Μουσικής, κατ' εμέ!

O Στραβίνσκυ αριστερά με το δάσκαλό του Κόρσακωφ, τη χρονιά σύνθεσης του έργου, 1908

Όλοι γνωρίζουμε πως ο Στραβίνσκυ είχε "αποκηρύξει" τα πρώιμα έργα του. Όμως το ότι δεν μίλησε ποτέ περιφρονητικά για το "Scherzo Fantastique Op.3", παρότι ήταν έργο αυτής της περιόδου, λέει σίγουρα κάτι...

Χρόνια αργότερα η σύνθεση διαμορφώθηκε σε μπαλέτο από τον Leo Staats με τον τίτλο: "Μέλισσες".

Το ακούμε σε διεύθυνση ορχήστρας του Pierre Boulez, που το όνομά του έχει συνδεθεί με εκείνων που κατανοούν και αποδίδουν εκπληκτικά και με μεγάλη ακρίβεια και σχολαστικότητα τα τεχνικά και υφολογικά ζητήματα των έργων του Στραβίνσκυ.

Μια σύνθεση "θαύμα", που μεις οι ακροατές καλούμαστε να τρυγήσουμε το νέκταρ της από το συνθετικό ΜΕΛισμα του αγαπημένου μας ρώσου συνθέτη...

Καλή ακρόαση!