Ντεμπισί - Ντ' Ανούντσιο: "Το Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού"

"Martyrdom of Saint Sebastian", Josse van der Baren

Τη μνήμη του Aγίου Σεβαστιανού γιορτάζουν οι Δυτικοί σήμερα, 20 Ιανουαρίου (από την Ορθόδοξη Εκκλησία τιμάται στις 18 Δεκεμβρίου) ενός από τους Μάρτυρες της Εκκλησίας που έζησε στο Μεδιόλανο στα χρόνια του Διοκλητιανού και θανατώθηκε με ξεχωριστά σκληρό τρόπο, ρίχνοντας βροχή τα βέλη πάνω στο γυμνό σώμα του...
Σύμφωνα με το θρύλο, ο Σεβαστιανός ακόμα και τότε διασώθηκε και θεραπεύθηκε από την Ειρήνη της Ρώμης. Λίγο αργότερα όμως χτυπήθηκε εκ νέου με ρόπαλα μέχρι θανάτου.

"Martyrdom of Saint Sebastian", 
Andrea Mantegna
Louvre

Στην τέχνη απεικονίζεται συνήθως δεμένος σε κίονες ή δέντρο και καρφωμένος με βέλη.

Ο Άγιος Σεβαστιανός είναι το θέμα τριών πινάκων του Ιταλού εικαστικού καλλιτέχνη της πρώιμης αναγέννησης, Andrea Mantegna.
Ο καλλιτέχνης έζησε σε μια περίοδο συχνών επιδημιών. Σύμφωνα με το βίο του Αγίου κάποτε στην Παβία που είχε πέσει θανατικό από πανούκλα και οι κάτοικοί της τον επικαλούνταν με προσευχή και αληθή δάκρυα εκείνος έπαυσε αμέσως τη φονική επιδημία. Έτσι, ο Άγιος Σεβαστιανός θεωρούνταν προστάτης κατά της πανώλης, λατρεύονταν με ιδιαίτερες τιμές και οι καλλιτέχνες συχνά απεικόνιζαν το Μαρτύριό του.

Ο Μαντένια έζησε για περισσότερα από σαράντα χρόνια στη Μάντοβα και το σπίτι του βρισκόταν κοντά στην εκκλησία του Σαν Σεμπαστιάν. Στα τρία εικαστικά του με θέμα το "Μαρτύριο του Σεβαστιανού" χρησιμοποίησε την προοπτική μαεστρικά, σκηνογραφώντας μια εξαιρετικής αληθοφάνειας, αναπαράσταση. Δικαίως οι σύγχρονοί του τον αποκάλεσαν "νέο Απελλή".

Στην εκδοχή του Λούβρου, που βλέπετε στη διπλανή εικόνα, το σώμα του Αγίου Σεβαστιανού από τη μέση και πάνω εμφανίζεται αλώβητο. Κανένα από τα βέλη δεν μοιάζει να τον έχει πραγματικά πληγώσει, ένα στοιχείο που θα το δούμε ως μέρος του λιμπρέτου και στο μουσικό έργο παρακάτω.



Από το Μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού είναι εμπνευσμένο το θρησκευτικό δράμα του Κλωντ Ντεμπισί: "Le Martyre de saint Sébastien".

Πρόκειται για "μυστήριο" πέντε πράξεων που ο γάλλος συνθέτης συνέθεσε το 1911 βασισμένος σε κείμενο του ιταλού συγγραφέα Γκαμπριέλε ντ'Ανούντσιο. Θεωρείται το πλέον αμφιλεγόμενο έργο του Ντεμπισί.

Η Ρουμπινστάιν στο ρόλο του Σεβαστιανού
(σχέδιο Leon Bakst)

Το μεγάλης κλίμακας έργο σκηνικής μουσικής σχεδιάστηκε για την Ίντα Ρουμπινστάιν.
Η διάσημη ρωσίδα χορεύτρια εκείνη την εποχή είχε συγκροτήσει το δικό της θίασο και στόχευε σε παρουσιάσεις έργων που συνδύαζαν μπαλέτο, παντομίμα και όπερα. Ο ντ' Ανούντσιο που από καιρό είχε κατά νου τη συγγραφή ενός έργου με θέμα τον Μάρτυρα Σεβαστιανό, όταν είδε επί σκηνής την Ίντα, συγκλονίστηκε από την επιβλητική της παρουσία, που έμοιαζε με άυλη, πνευματική φιγούρα.
Ετσι, συνέλαβε την ιδέα του σκηνικού μυστηρίου και για τη μουσική ήρθε σε επικοινωνία με τον Ντεμπισί. Τα σκηνικά και τα κοστούμια σχεδιάστηκαν από τον Λέον Μπακστ , ενώ η χορογραφία ήταν του Mισέλ Φοκίν.

Το έργο προκάλεσε σκάνδαλο καθώς ο Αρχιεπίσκοπος του Παρισιού ζήτησε από τους πιστούς καθολικούς να μην το παρακολουθήσουν επειδή τον ομώνυμο ρόλο κρατούσε η  Ίντα Ρουμπινστάιν, που εκτός από γυναίκα ήταν και Εβραία. Aπειλησε δε με αφορισμό οποιονδήποτε παρακολουθούσε την παράσταση, επειδή το έργο ανακάτευε το ιερό με το βέβηλο και τις παγανιστικές δυνάμεις με τον Χριστιανισμό.

• Η 1η σκηνή έχει τίτλο "Η αυλή των κρίνων" και παρουσιάζει δυο αδέρφια Χριστιανούς που βασανίζονται για την πίστη τους. Ο Σεβαστιανός παρακολουθεί και όταν οι στρατιώτες ρίχνουν ένα βέλος, αυτό εξαφανίζεται στον ουρανό. Όλοι θεωρούν θαύμα το γεγονός και υμνούν τη Δόξα του Θεού.
  
  

• Στη 2η σκηνή ο Σεβαστιανός με το πλήθος φτάνουν έξω από το "Μαγικό θάλαμο", όπως τιτλοφορείται το μέρος κι επιχειρεί να σπάσει την πανύψηλη πύλη του με ένα σφυρί όταν ακούγεται το ιερό άσμα της Παναγίας, με το οποίο ανοίγει η πόρτα και ένα Φως θαμπώνει τους πάντες.
  
  

• 

  Η Ρουμπινστάιν στο ρόλο του Σεβαστιανού
  (σχέδιο Leon Bakst)

  Η 3η σκηνή("Συμβούλιο των ψευδών θεοτήτων") διαδραματίζεται μέσα στην μαγική αίθουσα όπου οι ειδωλολάτρες αποτίουν τιμές στα παγανιστικά είδωλα. Ψάλλουν ύμνους προς το θεό Απόλλωνα και τον Άδωνι, ενώ ο αυτοκράτορας προσπαθεί να πείσει τον Σεβαστιανό να επανέλθει στην ειδωλολατρική πίστη προσφέροντάς του χρυσάφια, τα οποία εκείνος αρνείται εμμένοντας στην πίστη του Χριστού.
  
  

• Ακουλουθεί η σκηνή του Μαρτυρίου. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες κατόπιν αυτοκρατορικής εντολής έχουν φέρει τον Σεβαστιανό στο δάσος του Απόλλωνα. Τον δένουν στον κορμό του ιερού του δέντρου, μια δάφνης και αρχίζουν να ρίχνουν τα βέλη τους, όταν ο Σεβαστιανός οραματίζεται έναν βοσκό με τον αμνό του στους ώμους να τον καλεί κοντά του. Οι γυναίκες μοιρολογούν και παρατηρούν πως όλα τα βέλη είχαν καρφωθεί πάνω στον κορμό της δάφνης. Η τελευταία αυτή εικόνα δίνει και τον τίτλο στη σκηνή: "Η πληγωμένη δάφνη".
  
  

• Τέλος, στην 5η σκηνή που τιτλοφορείται "Παράδεισος", όλοι δοξάζουν το Θεό, ενώ παρουσία Αγγέλων η ψυχή του Μάρτυρα Σεβαστιανού ανατάσσεται στους Ουρανούς.

Σκηνικό για την Αίθουσα των ψευδών θεοτήτων της 3ης σκηνής
(Leon Bakst)

Η πρεμιέρα είχε χλιαρή υποδοχή, έως αρνητική. Όμως δεν ήταν η μουσική η αιτία της ψυχρής κριτικής, όσο η "χαοτική" εντόνων αντιθέσεων αισθητική του θρησκευτικού δράματος, αποτέλεσμα της σύμπραξης παντελώς διαφορετικών προσεγγίσεων τριών αμφιλεγόμενων καλλιτεχνών (Ντεμπισί, ντ' Ανούντσιο και Ίντα Ρουμπινστάιν).

Το όλο εγχείρημα από τους επαΐοντες χαρακτηρίστηκε ως "τέλεια συγχώνευση των τεχνών, όπου η ζωγραφική δονείται από τη χορευτική κίνηση, πάλλεται από το λόγο και τη μουσική". 
Για τα σκηνικά του Λέον Μπακστ έγινε ειδική μνεία καθώς ο καλλιτέχνης γνώριζε καλά τις ιδέες του Ρίχαρντ Βάγκνερ περί ολόπλευρης προσέγγισης της τέχνης, τις οποίες θεωρίες του εφάρμοσε στη σκηνή του "Μαρτυρίου του Αγίου Σεβαστιανού".

Από μουσικής άποψης, δεν θεωρείται "εύκολης ακρόασης" έργο και σίγουρα αποκλίνει από τις συνηθισμένες, πιο αναγνωρίσιμες συνθέσεις του Ντεμπισί, όμως το κείμενο του Ντ’ Ανούντσιο ήταν υπερβολικά εκτενές σε διάρκεια και έπνιγε τις Ντεμπισιανές μελωδίες… Έτσι, ύστερα από μερικές παραστάσεις το έργο κατέβηκε ....Όμως παρέμεινε η μουσική του Ντεμπισί με τις εκλεπτυσμένες και διακριτικές αποχρώσεις.

Γι' αυτό, το έργο σπάνια ακούγεται σε αυτή τη μορφή. Πιο συχνά εκτελείται μια ορχηστρική σουίτα τεσσάρων κινήσεων με μουσικά αποσπάσματα με τον υπότιτλο "Fragments Symphoniques".

Debussy: "Le Martyre de Saint Sébastien, Fragments Symphoniques":

(Διευθύνει ο Günter Wand)

Από την αρχική -σπάνια εκτελούμενη- εκδοχή του θρησκευτικού δράματος θα ακούσουμε την 4η Σκηνή του Μαρτυρίου με τίτλο: "Η πληγωμένη δάφνη". 

Debussy: "Le Martyre de Saint Sébastien, scene IV-Le Laurier Blessé"

(Διευθύνει ο Ernest Ansermet)