Άρτεμις και Έρωτας: μια επώδυνη πάλη ανάμεσα στο "επιθυμώ" και το "πρέπει"

 

Diana and Cupid, Pompeo Batoni, Metropolitan Museum, N.Y

Pompeo Batoni selfportrait

Ο ιταλός ζωγράφος, Πομπέο Μπατόνι γεννήθηκε στη Λούκα στις 25 Ιανουαρίου 1708 και υπήρξε ένας από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες της εποχής του, κάτι που αποδεικνύει ο μεγάλος αριθμός αριστοκρατών από όλη την Ευρώπη που επιθυμούσαν να αποκτήσουν έργα του. 

Διακρίθηκε στις προσωπογραφίες, αλλά -όπως στην περίπτωση του εικαστικού, που θα εξετάσουμε- και στις αλληγορικές και μυθολογικές του εικόνες.

Θεωρείται πρόδρομος του νεοκλασικισμού, καθώς το στυλ του ενσωματώνει στοιχεία της κλασικής αρχαιότητας, του γαλλικού ροκοκό  και του κλασικισμού.

Η Άρτεμη είναι η θεά του κυνηγιού, η προστάτιδα των άγριων ζώων, των βουνών και των δασών. Κόρη του Δία και της Λητώς και δίδυμος αδελφός της ο θεός Απόλλωνας.
Υπήρξε μία από τις ομορφότερες θεές της αρχαιότητας, όμως ήταν ορκισμένη παρθένα και τιμωρούσε όποιον δεν την σέβονταν.
Από τις ιέρειες και ακόλουθές της, η θεά απαιτούσε να δείχνουν αφοσίωση στις αρχές της και ιδιαίτερα στην παρθενία, που αυτή πρώτη φύλαγε παραδειγματικά.
Αρκετές είναι οι περιπτώσεις που κάποια ακόλουθός της παρασυρόταν από κάποιον θεό ή θνητό και στην συνέχεια γνώριζε την οργή της Άρτεμης και θανατώνονταν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα διαφύλαξης της αγνότητάς της ήταν ο μύθος για τον κυνηγό Ακταίονα.
Όταν η θεά αντιλήφθηκε πως την είδε γυμνή, όταν λουζόταν, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι και έβαλε τα σκυλιά του να τον κατασπαράξουν.
Έτσι ο Ακταίων δεν μίλησε ποτέ σε κανέναν για όσα αντίκρυσαν τα μάτια του!
Ακόμα, είναι εκείνη που ευθύνεται για το θάνατο των Αλωαδών, των γιγάντων Ώτου και Εφιάλτη.
Η θεά για να τους εκδικηθεί για την αναίδειά τους να επιβουλεύονται την τιμή της, σ'ένα κυνήγι τους μεταμορφώθηκε σε ελάφι, πέρασε ανάμεσά τους και κείνοι προσπαθώντας να τη σκοτώσουν εξοντώθηκαν μεταξύ τους...

Παρότι ορκισμένη παρθένα, σήμερα αναλύουμε ένα εικαστικό έργο που την απεικονίζει με το φτερωτό Έρωτα.

Pompeo Batoni: Άρτεμις και Έρωτας

To έργο θεωρείται ένα από τα καλύτερα του καλλιτέχνη, με τη μορφή της θεάς να βασίζεται στο διάσημο αρχαίο γλυπτό της "Κοιμισμένης Αριάδνης" στο Βατικανό.

Πρόκειται για μια κομψή σύνθεση που τα στοιχεία της παρουσιάζονται σε πυραμίδα:
Στη βάση του ο φτερωτός Έρως ακουμπισμένος στα πόδια της...στο κέντρο η Άρτεμις...και στην κορυφή το τόξο στα χέρια της θεάς.

Το τοπίο στο βάθος "εκτείνεται" ως ύμνος στην απέραντη ομορφιά της φύσης, της οποίας κυρίαρχη είναι η Άρτεμις, σαν η ''Πότνια θηρών''.
Όλο το ενδιαφέρον όμως, τραβάει η κίνηση της θεάς, που αφαιρεί το τόξο από τα χέρια του Έρωτα και ...μάλλον ετοιμάζεται να το σπάσει...
Βέβαια, η έκφραση στα λεπτά της χαρακτηριστικά είναι ήρεμη μ'ένα χαμόγελο διακριτικό, σχεδόν αδιόρατο...
Για προσέξτε, όμως τον   μικρό ερωτιδέα...δείχνει αληθινά ανήσυχος ότι θα το κάνει.
Τη σκηνή παρακολουθεί με ενδιαφέρον ένα από τα δύο όμορφα κυνηγόσκυλα της Άρτεμης, ενώ το άλλο έχει αφεθεί σε γλυκό ύπνο.

Η σκηνή είναι ειδυλλιακή...Η 'Αρτεμις τυλιγμένη στο λευκό χιτώνα της, που εικονοποιεί την παρθενικότητά της, χτενισμένη σεμνά με μόνο διάκοσμο στο κεφάλι της το σύμβολό της, το μηνίσκο της Σελήνης.
Το κόκκινο όμως ύφασμα του μανδύα, που έχει κυλήσει στα πόδια της και τυλίγει με τις πλούσιες πτυχώσεις του το κάτω μέρος του σώματός της παραπέμπει και στον πόθο, τη λαγνεία, το κρυφό πάθος,  τη σαρκική πλευρά του έρωτα...υπονοώντας πως η θεά δεν είναι ελεύθερη από τις επιθυμίες της σάρκας, ίσως γι' αυτό ''απειλεί'' να σπάσει το τόξο.
Ισως πάλι, αναλογίζεται τον Ενδυμίωνα, το βοσκό που η θεά κάποτε αγάπησε...

Όλη η σύνθεση είναι ένα παιχνίδι, ανάμεσα σε δύο αντίθετα , το ερωτικό πάθος και τη σωματική αγνότητα, την ανάγκη που δημιουργεί το ερωτικό ένστικτο και την επιθυμία ελέγχου αυτού του ενστίκτου.
Ποιός κερδίζει  σε αυτό το παιχνίδι;..Το  ''επιθυμώ'' ή το ''πρέπει'', φίλοι μου εκλεκτοί;

Πριν απαντήσουμε, ας αναλογιστούμε πόσες φορές δεν ζήσαμε στιγμές που επιθυμούσαμε διακαώς γιατί φοβήθηκαμε τη δύναμη και τη μαγεία τους.
Στιγμές που αρνηθήκαμε, γιατί διστάσαμε να δούμε παραπέρα από το σύνορο, που νόμοι και κανόνες μάς κράτησαν φυλακισμένους...

Aκόμα και την ορκισμένη να αντιστέκεται θεά, μεταμορφώνει η Τέχνη!
Στην αλληγορική ουβερτούρα της όπερας του Ζαν Φιλίπ Ραμώ: "Ιππόλυτος και Αρικία", Άρτεμις και Έρως ενώνουν τις προσπάθειές τους για να εξασφαλίσουν αίσια έκβαση στη σχέση του ζευγαριού...
Μουσική που ξεδιαλύνει όποια τυχόν σκαιά, τυραννική σκέψη μας...

Aκούμε την ουβερτούρα από το σύνολο Les Arts Florissants, που διευθύνει o William Christie.

Μια εκφραστική προσέγγιση τoυ κορυφαίου παγκοσμίως μαέστρου, ιδιαίτερα σε έργα μπαρόκ ρεπερτορίου.