Πόε: "Η Πτώση του Οίκου των Άσερ" , μουσικές εμπνεύσεις...

 

Διακόσια οκτώ χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση του Edgar Allan Poe, του μεγάλου αλλά αμφιλεγόμενου συγγραφέα-ποιητή, της κατηγορίας των "καταραμένων", καθώς τα κείμενά του είναι σκοτεινά, μυστηριακά και με διάχυτη τη χαρακτηριστική μεταφυσική ατμόσφαιρα.

Ένα από τα έργα, που σκιαγραφεί το μοναδικό, αξεπέραστο, αισθητικό και λογοτεχνικό κόσμο του Έντγκαρ Άλαν Πόε, και φωτίζει με τον καλύτερο τρόπο τη σκοτεινή ψυχή του είναι η "Πτώση του Οίκου των Άσερ".

Γραμμένο στα 1839, το διήγημα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε περιοδικό της Φιλαδέλφειας και λέγεται ότι ο μεγάλος συγγραφέας και ποιητής άντλησε έμπνευση από τον θρύλο που περιστρέφεται γύρω από την κατοικία του Hezekiah Usher, του πρώτου εκδότη και βιβλιοπώλη της βρετανικής Αμερικής, όπου σύμφωνα με τον μύθο θάφτηκαν ζωντανοί η νεαρή γυναίκα του ιδιοκτήτη και ο εραστής της. Όταν το σπίτι κατεδαφίστηκε, το 1830, δύο σώματα βρέθηκαν αγκαλιασμένα στο κελάρι.

Η ιστορία έχει  πλούσια γοτθική ατμόσφαιρα, είναι μυστηριώδης και μελαγχολική...
Ο Πόε στις αράδες του εναρμονίζει αριστοτεχνικά στοιχεία δεισιδαιμονίας με αναφορές σε αγγέλους και δαίμονες, την πνευματική και σωματική αρρώστια  με την αλλοίωση της αρχικής ταυτότητας, και τέλος, τον εν ζωή ενταφιασμό μιας γυναίκας που πεθαίνει και έπειτα παραβιάζει το μνήμα.  

Η ποιητική απόλαυση συνταιριάζεται με συναισθήματα αγωνίας και τρόμου, το φυσικό ανακατεύεται με το αφύσικο, το ίδιο η αλήθεια με την ψευδαίσθηση, κάνοντας τον αναγνώστη μάρτυρα μακάβριων γεγονότων.

Harry Clark: "The Fall of the House of Usher
(Illustration for Tales of Mystery by Edgar Allan Poe)

(Aπόσπασμα...)

"Ο ιδιοκτήτης του του θλιβερού αρχοντικού, ο Ρόντρικ Άσερ, ήταν παιδικός μου φίλος, αλλά είχαμε πολλά χρόνια να ιδωθούμε. [...]Ο φίλος μου μιλούσε για κάποια σοβαρή σωματική ασθένεια, που συνοδευόταν από μια διανοητική διαταραχή, και για το διακαή του πόθο να με δει – μιας και ήμουν ο καλύτερος και μάλλον ο μοναδικός στενός του φίλος, ελπίζοντας πως με την ευχάριστη συντροφιά μου θα ξεπερνούσε κάπως την αρρώστια του

[...]

Όταν σήκωσα τα μάτια μου απ’ τη λίμνη και κοίταξα το ίδιο το σπίτι, είχα μια παράξενη παραίσθηση, μια παραίσθηση τόσο γελοία, που πρέπει να την αναφέρω, για να δείξω πόσο πολύ είχα επηρεαστεί απ’ αυτό το συναίσθημα που με βάραινε. Η φαντασία μου είχε δουλέψει τόσο, ώστε να πιστέψω ότι ολόκληρη η έπαυλη και η περιοχή γύρω της τυλιγόταν σ’ ένα σύννεφο που δεν είχε καμιά σχέση με τον ουρανό, αλλά που αναδυόταν απ’ τα σαπισμένα δέντρα, απ’ τον γκρίζο τοίχο που περιέβαλε το σπίτι κι απ’ τη σιωπηλή λιμνούλα – ένας ατμός νοσηρός, βαρύς και μυστηριώδης, που μόλις και διακρινόταν από το μολυβένιο του χρώμα.

[...]

Βρέθηκα σ’ ένα δωμάτιο ευρύχωρο και ψηλοτάβανο. Τα παράθυρα ήταν μακρόστενα με μυτερή κορυφή και απείχαν τόσο πολύ απ’ το μαύρο δρύινο πάτωμα, που ήταν αδύνατο να τα φτάσει κανείς από μέσα. Οι αδύναμες πορφυρές αχτίνες του σούρουπου τρύπωναν απ’ τις γρίλιες και φώτιζαν αρκετά τα πιο εμφανή αντικείμενα του χώρου· όμως, το μάτι δεν μπορούσε να διακρίνει τις πιο μακρινές γωνιές του δωματίου ή τις εσοχές της θολωτής, ξεθωριασμένης οροφής. Στους τοίχους κρέμονταν σκούρες κουρτίνες. Τα έπιπλα ήταν βαριά, άβολα, πολυκαιρισμένα και ξεφτισμένα. Τριγύρω ήταν σκορπισμένα πολλά βιβλία και μουσικά όργανα, που, όμως, δεν πρόσθεταν καμιά ζωντάνια στο σκηνικό. Ένιωθα σαν ν’ ανέπνεα έναν αέρα θλίψης. Όλο το δωμάτιο ήταν φορτισμένο με μια βαριά ατμόσφαιρα βαθιάς και αγιάτρευτης μελαγχολίας..."

(Ε. Α. Πόε: "Πτώση του Οίκου των Άσερ", μτφ. Ντενίζ Ρώντα, εκδ. Παπαδόπουλος)

1. Το έργο του Πόε είχε γοητεύσει και τον Κλωντ Ντεμπισί. Ο συνθέτης είχε μελετήσει αρκετά από τα γραπτά του συγγραφέα μέσω  των μεταφράσεων του Μπωντλαίρ. 

Μεταξύ των ετών  1908 - 1917 δούλεψε πάνω στο διήγημα  "Η Πτώση του Οίκου των Άσερ" γράφοντας ο ίδιος το λιμπρέτο για μια μονόπρακτη όπερα σε δυο σκηνές, που όμως έμεινε ανολοκλήρωτη. 

Τόσο πολύ ο Ντεμπισί είχε μπεί στην ατμόσφαιρα του Πόε, που δήλωνε πως "υπήρχαν στιγμές που έχανε  την αίσθηση του τόπου και του χρόνου και έλεγε πως δεν θα του προκαλούσε έκπληξη αν  η αδερφή του Ρόντρικ Άσερ ερχόταν σπίτι του και κάποια στιγμή φανερωνόταν μπροστά του..."

Τόσο αφοσιωμένος ήταν ο Ντεμπισί στη σύνθεση, που είχε ταυτιστεί με τον ήρωά του πιστεύοντας πως έχει υποστεί νευρασθένεια. Βέβαια τα παθολογικά προβλήματα που εμφανίζονταν είχαν να κάνουν με τον καρκίνο που τον είχε χτυπήσει και τελικά εξαιτίας του έχασε τη ζωή του το 1918 αφήνοντας την όπερα ημιτελή.

Στην εποχή μας υπήρξαν αρκετές προσπάθειες ανακατασκευής και συμπλήρωσης της όπερας από διάφορους συνθέτες.

Τα μέρη:

Prélude - Scène 1. Dans nos  vertes vallées

Scène  2. Madeline, Madeline - Tout à l’heure

Θα ακούσουμε την εκδοχή του χιλιανού, Juan Allende-Blin σε εκτέλεση από την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μόντε Κάρλο υπό την μπαγκέτα του Georges Prêtre:

Debussy: "La chute de la maison Usher"

2. Επίσης από το ίδιο διήγημα του Πόε εμπνεύστηκε ο Νικίτα Κόσκιν το ομώνυμο δημοφιλέστατο έργο του για κιθάρα: "Usher Waltz" γραμμένο για τον κιθαρίστα φίλο του, Vladislav Blaha. 

Ο ρώσος δημιουργός, ένας συνθέτης με αστείρευτη πηγή έμπνευσης και κιθαριστικής τεχνοτροπίας και τεχνικής, είχε δωδεκάχρονος διαβάσει το διήγημα του Πόε που φαίνεται να τον επηρέασε βαθιά. Ιδιαίτερα τον συνεπήρε το απόσπασμα στο οποίο ο κύριος χαρακτήρας αυτοσχεδιάζει ένα βαλς πάνω σε ένα θέμα του Βέμπερ:

"Για αρκετές μέρες μετά, το όνομά της δεν αναφέρθηκε ούτε από τον Άσερ, ούτε από μένα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ασχολήθηκα σοβαρά να μετριάσω τη μελαγχολία του φίλου μου. Ζωγραφίζαμε και διαβάζαμε μαζί, ή άκουγα, σαν σε όνειρο, τους άγριους αυτοσχεδιασμούς του στην κιθάρα. Και όσο διείσδυα στο εσωτερικό των σκέψεων του, τόσο πιο πικρά αντιλαμβανόμουν τη ματαιότητα κάθε προσπάθειας να τον απεγκλωβίσω από τα όποια σκοτάδια του...[...]
Τα μακρά αυτοσχέδια μοτίβα του θα χτυπούν για πάντα στ' αυτιά μου[...]μοναδική διαστροφή μιας άγριας μελωδίας του τελευταίου βαλς του φον Βέμπερ."

Το ρομαντικό θέμα του Κόσκιν αντικατοπτρίζει τον παρανοϊκό τρόπο που ο Άσερ παίζει την κιθάρα του, αλλά και τη διάθεση της ιστορίας στο σύνολό της.
Η σύνθεση ολοκληρώνεται με μια ζοφερού ύφους coda.

Nikita Koshkin: "Usher Waltz"

3. Μία από τις λιγότερο γνωστές όπερες του Φίλιπ Γκλας είναι εμπνευσμένη από το διήγημα τρόμου του Πόε: "The Fall of the House of Usher", που συνέθεσε το 1987 σε λιμπρέτο του Αrthur Yorinks, ο οποίος εκτός των βασικών χαρακτήρων του πονήματος του Πόε προσθέτει και τον ίδιο τον Πόε σε ρόλο σχολιαστή των δρωμένων.

4. Tέλος μια οργανική σουίτα εμπνευσμένη από το διήγημα:  "Η Πτώση του Οίκου των Άσερ" του Πόε μάς δίνει το βρετανικό ροκ συγκρότημα The Alan Parsons Project στο άλμπουμ τους: "Tales of Mystery and Imagination" πάνω σε ιστορίες τρόμου και ποίησης του Πόε. Στο Prelude αφηγείται ο Όρσον Γουέλς.

Μπορείτε να διαβάσετε και άλλα άρθρα για τον Πόε. Περιηγηθείτε στο μπλογκ... 

Πόε και Άναμπελ Λη
Ο Πόε και το κοράκι του
Πόε-Ραχμάνινοφ και "Καμπάνες"
Πόε και Ίσραφελ
Πόε, έμπνευση για τον Γκωγκέν
Poe- Caplet: Φανταστικό παραμύθι για τη "Μάσκα του κόκκινου θανάτου"

Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)19 January 2021 at 09:24

Μυστηριώδη, τρομώδη με μεγάλη δόση αγωνίας τα έργα του Έντγκαρ Άλαν Πόε που τιμάς την γέννησή του σήμερα, Ελπίδα μου! Και τα τρία μουσικά έργα, εμπνευσμένα απ' το έργο του "Πτώση του Οίκου των Άσερ" μεταφέρουν στον ακροατή αυτά τα συναισθήματα τρόμου! Ο Πόε υπήρξε πηγή έμπνευσης και για πολλούς μυθιστοριογράφους του είδους μετά από αυτόν όπως τον Λάβκραφτ, τον Ντόυλ και άλλους. Ευχαριστούμε πολύ, γλυκιά μου Ελπίδα για την τόσο κατατοπιστική εξιστόριση της "Πτώσης του Οίκου των Άσερ" που δεν έχω διαβάσει και όλο το αναβάλλω διαβάζοντας άλλα βιβλία.
Καλό βράδυ αγαπημένη μου! ❤
ReplyDelete