"Ο θρύλος της Κυρά-Φροσύνης στην τέχνη"

 

"Ο θάνατος της Φροσύνης", Λιθογραφία Σωτ. Χρηστίδη
(in.gr)

Η Κυρά Φροσύνη των Ιωαννίνων και η ιστορία του τραγικού τέλους της μάς είναι γνωστά. Η καλλονή της Ηπείρου εκτός από ομορφιά διέθετε μόρφωση και καλλιέργεια.Ηταν παντρεμένη με έναν πλούσιο έμπορο, όμως ερωτοχτυπημένη σύναψε και σχέση με το γιο του Αλή πασά, που και κείνον όμως δεν τον άφηνε αδιάφορο ως γυναίκα.
Επίσης η Φροσύνη επηρέαζε σημαντικά τον Μουχτάρ και πολλοί υποστηρίζουν πως αυτή ήταν η κύρια αιτία του πνιγμού της, μαζί με άλλες "ανήθικες" γυναίκες των Ιωαννίνων μια μέρα σαν τη σημερινή 11 Γενάρη του 1801.

Αν η Φροσύνη είχε ενδώσει στον Αλή Πασά, ίσως να είχε γλυτώσει, όμως εκείνη παρέμεινε πιστη στον έρωτα της, θέλει η ρομαντική πτυχή του θρύλου.
Ενός θρύλου που ενέπνευσε την τέχνη, ποίηση, λογοτεχνία και μουσική.

Ανάμεσά τους το έξοχο ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη:

"Φυσάει Βορειάς, φυσάει Θρακιάς· τ’ είν’ το κακό που εγίνη

στα Γιάννινα στη λίμνη;

’Δέτε, κυράδες, θάλασσες, τ’ είν’ το κακό που εγίνη!

Επνίξανε τες Δεκαφτά με την Κυρά Φροσύνη.

Αχ! χαλασμός που εγίνη!

Άγρια πουλάκια κι ήμερα όλα να μαζωχτείτε,

ψηλά ψηλά ανεβείτε,

και τινάχτε τα φτερά σας για να πέση η ομορφιά σας,

και γιομίστε μαξιλάρες να πλαγιάσουν οι κυράδες

κι οχ το πούπουλο να γίνει στρώμα και για τη Φροσύνη,

κι απεκείθ’ η θαλασσούλα να κινεί τα κύματά της,

της αυγούλας το καμάρι, κι άμμον οχ το περιγιάλι

να κυλάει μια ψιχούλα, να σκεπάσει σα με φτυάρι

τα περήφανα σκουτιά της.

Μνήμα άφτιαστο σ’ ανθρώπους της Κυράς να συνταγίσει

και τα πάθεια και τους πόνους με τη θάλασσα να σβήσει.

Για σταυρό δεν έχει χρεία, γιατί εσταύρωσε τα χέρια·

είναι ήσυχη και κρύα. δεν την έφαγαν μαχαίρια.

Τα στήθια τα χιονάτα της γήλιος δε θα μαυρίσει.

Πλυμένα με τη θάλασσα και με τα δάκρυά της,

ολόλευκα κι ασπρότερα θα να φανούν στην Κρίση.

Το κύμα πλένει το κορμί, τα δάκρυα την καρδιά της,

η βαρυστέναχτη ψυχή θα λάβη τη γιατρειά της"

1. Πάνω στο ποίημα βάσισε ο μεγάλος Παύλος Καρρέρ, συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής το ομώνυμο μελόδραμα του.

Ο Καρρέρ, από τους ταλαντούχους συνθέτες-δημιουργούς, που 4 από τα εργα του εμπνέονται από τον απελευθερωτικό αγώνα (εκτός από τη "Φροσύνη" και ο "Μπότσαρης", "Μαραθών-Σαλαμίς", και "Δέσπω".Ολα αριστουργήματα!)

Με στοιχεία οριενταλικά και αισθησιασμού, ο συνθέτης πλάθει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του θρύλου της Φροσύνης σε λιμπρέτο από τον Ελισαβέτιο Μαρτινέγκο, βασισμένο στο αφηγηματικό ποίημα του Βαλαωρίτη.
Τα χαρακτηριστικά της μουσικής του προσεγγίζουν ένα κράμα νεοκλασικισμού με ιμπρεσιονισμό, πυκνό σε δημοτικά μελίσματα που ενισχύουν το τοπικό χρώμα.

Να θυμηθούμε πως ο Καρρέρ αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο της μουσικής μας Ιστορίας!Το ελληνικό κοινό τον λάτρεψε και έργα του ανέβαιναν τόσο στα Επτάνησα και στην ηπειρωτική Ελλάδα, όσο και σε όλες τις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού.

Ouverture από την όπερα "Φροσύνη" του Παύλου Καρρέρ 
από την Φιλαρμονική Ένωση Κέρκυρας "Καποδίστριας":

Παρακάτω ακούμε την όπερα ολοκληρωμένη σε δ/νση Β. Φιδετζή, που αδιαμφισβήτητα είναι σημαντική η συνεισφορά του στην αναγνώριση της αξίας και αναβίωση των έργων Ελλήνων συνθετών.
Παρατηρείστε προσεκτικά τις άριες, θεωρώ πως σε κάποια σημεία τους παραπέμπουν σε Βέρντι, ωστόσο η προσωπική σφραγίδα του Καρρέρ με το έντονο εθνικό χρώμα είναι εμφανής.

2. Ένα άλλο ποίημα- έμπνευση από την Κυρά Φροσύνη είναι του Σωτήρη Σκίπη:

"Κυρά-Φροσύνη", Θ.Ράλλης
(tuttartpitturas)

"Στη λίμνη το ρηγόπουλο στάσου και πρόσμενέ το,
μοσχοτραγούδησέ το.
Παλάτια χρυσοπλουμιστά, παλάτια μαγεμένα,
τα παρατάει για σένα.
Δούλος και σκλάβος γίνεται της πλάνας ομορφιάς σου
στάσου στη λίμνη, στάσου.
Να πέσει στην αγκάλη σου, να σε γλυκομεθύσει
κι εκεί να ξεψυχήσει",

από το οποίο εμπνεύστηκε την ομώνυμη όπερά του που έμεινε  όμως ημιτελής ο Θεόδωρος Σπάθης, ένας σπουδαίος συνθέτης της Εθνικής Σχολής, που σπούδασε και σταδιοδρόμησε στη Γαλλία τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα. Ήταν γιος του επίσης συνθέτη Σπ. Σπάθη, βιολιστής, αρχιμουσικός και διευθυντής χορωδίας.

Από την όπερα έχει ηχογραφηθεί το "Τραγούδι της Κυρά Φροσύνης" για πιάνο και φωνή, που το ακούμε από την υψίφωνο, Μάρθα Αράπη:

3. To 1921 ο Γεώργιος Σκλάβος συνέθεσε σκηνική μουσική για το δράμα "Κυρά Φροσύνη" του Γ. Ασπρέα.
Ο μουσουργός, μουσικοκριτικός, και παιδαγωγός, που είναι από τους βασικούς εκπροσώπους της Εθνικής Σχολής, με καταγωγή από την Κεφαλλονιά και γεννημένος στη Μπράιλα της Ρουμανίας υπήρξε μαθητής του περίφημου Μαρσίκ στο Ωδείο Αθηνών και στη συνέχεια δάσκαλος ο ίδιος μεγάλων συνθετών μας, όπως ο Αλέκος Ξένος και ο Γιάννης Μαρκόπουλος.

Από την ορχηστρική σουίτα ακούμε το Intermezzo: