Μουσικές εμπνεύσεις απο τον Άγιο Πολύευκτο...

 

"Το Μαρτύριο του Πολύευκτου", μινιατούρα Βιβλιοθήκη Βατικανού

Ο Άγιος Πολύευκτος της Μελιτηνής ήταν ελληνικής καταγωγής και τιμάται από τη Δυτική, αλλά και την Ανατολική Εκκλησία σήμερα  9 Ιανουαρίου. 

Ο Άγιος Πολύευκτος ήταν στρατιωτικός την εποχή του αυτοκράτορα Δεκίου. Υπηρετούσε στην περιοχή της Αρμενίας και κει -στη Μελιτηνή- μαρτύρησε για την πίστη του.

Ομολόγησε την πίστη του στο Θεό όταν δεν αποδέχτηκε να συμμετάσχει στο σκληρό διωγμό των Χριστιανών που είχε διατάξει ο αυτοκράτορας. Παρά τις συμβουλές και τις ικεσίες των δικών του, δεν άλλαξε στάση και παρέμεινε αλύγιστος ως το τέλος. Στη Ρωμαϊκή Μαρτυρολογία αναφέρεται πως κατά τη διάρκεια ειδωλολατρικής θυσίας, έσπασε τα είδωλα. Βασανίστηκε για την πράξη του και τέλος αποκεφαλίστηκε, λαμβάνοντας  το "αιδεσιμότατον βάπτισμα του αίματος".

Από το μαρτύριο του Αγίου Πολυεύκτου έχουν εμπνευστεί αρκετοί συνθέτες.

1. Ο Σαρλ Γκουνώ, γνωστός για την ένθερμη θρησκευτική πίστη του παρουσιάζει το βίο του Μάρτυρα στην όπερα του "Polyeucte" ενσωματώνοντας βέβαια και το ερωτικό στοιχείο, απαραίτητο στο ξεδίπλωμα της ιστορίας σύμφωνα με τα καλλιτεχνικά πρότυπα. Το λιμπρέτο βασίστηκε στην ομώνυμη τραγωδία του Πιερ Κορνέιγ.
Από τις πολύ δυνατές σκηνές εκείνες της φυλακής...

Ο Πολυεύκτης στη μοναξιά του, παίρνει θάρρος από την πίστη του και στην επόμενη, όπου η γυναίκα του εκλιπαρεί το Μάρτυρα, προσπαθεί να τον μεταπείσει προκειμένου να σωθεί, αλλά εκείνος παραμένει αποφασισμένος να αντιμετωπίσει τη μοίρα του.
Μια συγκλονιστική άρια τρομερής εκφραστικότητας...κι  ένας διάλογος έντονου συναισθηματικού βάθους, που ο Γκουνώ πετυχαίνει με την ευφάνταστη χρήση της δυναμικής!

Είναι όπερα με αξιοσημείωτα δραματικά και μουσικά στοιχεία, παρόλη την αποτυχία της πρεμιέρας της το 1878, τόσο που έκανε το δημιουργό της να τη χαρακτηρίσει ως "θλίψη της ζωής του", όταν οι κριτικοί έγραψαν πως "είναι επικίνδυνο στο θέατρο να κηρύττεις τον Χριστιανισμό και να βαπτίζεις ανθρώπους, ακόμα και όταν η μουσική είναι υπέροχη".
Ως το τέλος της ζωής του, ο Γκουνώ εξακολουθούσε να θεωρεί τον "Πολυεύκτη" του ως το "οπερατικό του αριστούργημα", κατατάσσοντάς το πολύ ψηλότερα ακόμα κι από τον "Φάουστ"!

Η συγκλονιστική άρια του Πολυεύκτη και πιο δημοφιλης στην εποχή μας: "Source délicieuse"

"Γλυκιά πηγή θαυμαστής δυστυχίας,

Δε θέλω απολαύσεις της σάρκας[...]

Το "ουράνιο" πήρε τη θέση της γυναίκας 

Η καρδιά ανήκει σε Κείνον

καίγεται από θεϊκή φλόγα!"

Gounod: "Polyeucte, Source délicieuse" / Roberto Alagna:

To ντουέτο Πολυεύκτη-Παυλίνας:

"Παυλίνα:

Υπάρχει ακόμα χρόνος να βγείς από τη φυλακή σου...

Ξέχασε την άσεμνη λατρεία και θα γλυτώσεις το θάνατο!

Μην απελπίζεις μια ψυχή που σε λατρεύει! 

Πολυεύκτη, σ 'αγαπώ και μπορώ να πεθάνω για σένα!

Μ'αυτή την ιερή αγάπη έχτισα την ύπαρξή μου...

Πολυεύκτης:

Ω, σεβαστες Γραφές

Φωτίστε το μυαλό μου!

Ενισχύστε το θάρρος μου!

Παυλίνα:

Αυτά είναι γελοία όνειρα των Χριστιανών!

Γοητευτικά ψέμματα για το Θεό τους!  

Πολυεύκτης:

Αυτός ο Θεός σε βλέπει και σ ακούει!

Είναι ο Θεός των Χριστιανών, ο δικός μου και δικός σου!

Γη και Ουρανός, άλλον δεν γνωρίζουν!"

Στην 5η Πράξη ο όχλος απαιτεί την παραδειγματική θανάτωση του Πολύευκτου και των ομοδόξων του.

Ο Μάρτυρας εισέρχεται σην αρένα ατρόμητος ψάλλοντας το "Πιστεύω"...Η Παυλίνα μπαίνει και κείνη. Ενώνει μαζί του τη φωνή της,  δηλώνοντας πως ασπάζεται τη Χριστιανική πίστη... Γονατίζουν και περιμένουν καρτερικά το θάνατο...

Gounod, "Polyeucte - Scene du Credo"
(από gallica.bnf.fr)

Πολυεύκτης: Τι θές;

Παυλίνα: Να' μαι μαζί σου, να σ' αγαπώ, να σ'  ακολουθώ!

Και να πεθάνω στην αγκαλιά σου, 

εκεί που ήθελα να περάσω τη ζωή μου!

Η θυσία σου μού άνοιξε τα μάτια!

Ο Θεός σου μού έδειξε τους Ουρανούς!

Βαφτίζομαι με ένα δάκρυ αγάπης! ...

Πολύευκτος: Έλα και προσευχήσου μαζί μου!

Πολύευκτος - Παυλίνα: 

Πιστεύω εις έναν Θεό
Πατέρα, Παντοκράτορα,

Ποιητή Ουρανού και Γης...

2. Ο Γκαετάνο Ντονιτσέτι γράφει την τετράπρακτη όπερα "Poliuto", που όμως η εκτέλεση της απαγορεύθηκε από τη λογοκρισία της Νάπολης,με απότελεσμα ο συνθετης  να τη μεταφέρει στα γαλλικά με τίτλο: "Les Martyrs".
Ο ιταλός δημιουργός αξιοποίησε ενόργανες και φωνητικές δυνάμεις, προκειμένου να δημιουργήσει σε επιλεγμένα σημεία του έργου φαντασμαγορικές ηχητικές εντυπώσεις. Υποτονικές αλλά και ακτινοβόλες -όπου χρειάζεται- αναφορές, προσδίδουν θέρμη, λυρισμό αλλά και αγωνιώδη ένταση.

Όσοι έχετε το χρόνο ακούστε τη συγκλονιστική παράσταση από τη Σκάλα το 1960 με Μαρία Κάλλας στο ρόλο της Παυλίνας και Φράνκο Κορέλι στο ρόλο του Μάρτυρα Πολυεύκτη.

3. Στην τραγωδία του Πιερ Κορνέιγ βασίστηκε και ο Paul Dukas για την Ουβερτούρα του:  "Polyeucte" το 1891.

Πλούσια σε εναλλαγές συναισθημάτων ουβερτούρα, όπου εναλλάσσεται μουσικά ο αγλαός παράδεισος με τη ζοφώδη κόλαση.