F. POULENC: "Concerto for 2 Pianos" / MΑRTHA ARGERICH

 

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του γάλλου συνθέτη Φρανσίς Πουλένκ. Πέθανε ξαφνικά σαν σήμερα, 30 Ιανουαρίου 1963 από καρδιακή προσβολή στο Παρίσι. 

O τάφος του Πουλένκ στο Περ Λασαίζ

Για κείνη τη μέρα είχε κανονίσει να γευματίσει με την αγαπημένη του σοπράνο, Denise Duval και να ηχογραφήσει μερικές ραδιοφωνικές εκπομπές. Ακύρωσε όμως τα ραντεβού του, επειδή είχε αρπάξει άσχημο κρυολόγημα. Άφησε την τελευταία του πνοή κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού ύπνου. 
Ο γάλλος συνθέτης τάφηκε σύμφωνα με τη θέλησή του, στο Κοιμητήριο Περ Λασαίζ, στον οικογενειακό του τάφο. Η κηδεία ήταν απλή, με μουσική υπόκρουση του Μπαχ.

Ο Πουλένκ ήταν ένας από την "Ομάδα των Έξι" συνθετών, γνωστοί ως "Les Six". Η μουσική του παρότι είναι μοντέρνα, διακρίνεται για την απλότητά της, στοιχείο που έκανε τους μουσικοκριτικούς να μην θεωρούν τον Πουλένκ σοβαρό συνθέτη.

Με την πάροδο του χρόνου όμως και την ενασχόληση του Πουλένκ με μουσική σε πολλές διαφορετικές μορφές(τραγούδι, μουσική δωματίου, ορατόριο, όπερα, μουσική μπαλέτου, ορχηστρική μουσική) άλλαξαν γνώμη και συνειδητοποίησαν τη σπουδαιότητα της μουσικής του. 

Ο Πουλένκ θεωρείται ο μεγαλύτερος δημιουργός γαλλικού τραγουδιού μετά τον Φωρέ και είναι ένας από τους πρώτους συνθέτες στους οποίους οφείλεται η αναβίωση του τσέμπαλου.

Το μουσικό είδος στο οποίο ο γάλλος συνθέτης διακρίθηκε περισσότερο και αποτελεί φόρμα την οποία ανανέωσε στην εποχή του, διαφοροποίησε και διεύρυνε είναι το κονσέρτο.

Σήμερα προτείνω να ακούσουμε το  "Concerto pour deux pianos" σε ρε ελ. μιας και στην αρχή του προηγούμενου καλοκαιριού είχα την τύχη να παρακολουθήσω την εκτέλεση του από τα μαγικά χέρια της Μάρτα Άργκεριχ στο Ηρώδειο μαζί με την μαθήτρια-προστατευομένη της Θεοδοσία Ντόκου και συνοδεία της ΚΟΑ υπό την μπαγκέτα του Στέφανου Τσιαλή.

Μαγεία, έκσταση και συγκίνηση είναι τα ελάχιστα που μπορούν να περιγράψουν εκείνη τη βραδιά με τον θρύλο των πλήκτρων Μάρτα, να κλέβει την παράσταση στα 77 της χρόνια!
Είναι αξιοθαύμαστο και εντυπωσιακότατο το "πώς" σε αυτή την ηλικία εκτελούσε με τεχνική, συναίσθημα, ταχύτητα, ευαισθησία αλλά συγχρόνως νεανικό σφρίγος και υπέρμετρη θεατρικότητα όπου χρειαζόταν!

Το κονσέρτο αυτό με έτος σύνθεσης το 1932 αποτελεί κορύφωση της πρώιμης περιόδου του Πουλένκ και ουσιαστικά με αυτό γίνεται η είσοδος του δημιουργού στην εποχή της λαμπρής, συνθετικής ωριμότητάς του.
Το έργο συνετέθη για μια γνωστή μας κυρία, προστάτιδα των τεχνών και των πρωτοποριακών καλλιτεχνών, στο σαλόνι της οποίας συγκεντρώνονταν γάλλοι δημιουργοί, που μάλιστα τής αφιέρωσαν και έργα τους, όπως οι Σατί, Ραβέλ, Στραβίνσκυ...
Πρόκειται για την πριγκίπισσα Έντμοντ ντε Πολίνιτς Βιναρέτα Σίνγκερ, κληρονόμο της επιχειρηματικής οικογένειας ραπτομηχανών Singer.

Το κονσέρτο αναπτύσσεται σε 3 κινήσεις:

1. Το δυναμικό και γεμάτο ενέργεια:Allegro ma non troppo
2. Το εκλεπτυσμένης αισθητικής και με βαθύ συναισθηματισμό: Larghetto
3. Το κεφάτης και χαριτωμένης ατμόσφαιρας: Allegro molto

artefact.org

Είναι παράδοξο το ότι ο Πουλένκ στην ενορχήστρωσή του δεν υποστηρίζει τη "βάση της συμφωνικής ορχήστρας", που είναι τα έγχορδα.
Αντίθετα, υποστηρίζει τα πνευστά, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να δημιουργηθεί εντονότατος -και εκρηκτικός σε κάποια σημεία του- διάλογος ανάμεσα στα 2 πιάνα, που συχνά τα βρίσκουμε "εκτεθειμένα", καθώς για μεγάλα διαστήματα μένουν σχεδόν ασυνόδευτα από την ορχήστρα.
Έτσι, απαιτείται μεγάλη τεχνική δεινότητα από τους εκτελεστές.
Τα δύο πιάνα ανταλλάσσουν μουσικές ιδέες, που αναδύονται ευρηματικά, καθώς ο συνθέτης κρατά την ορχήστρα στο παρασκήνιο, υποδεικνύοντας να ακολουθηθεί μια ήσυχη ροή, προκειμένου να δώσει έμφαση στα εντυπωσιακά περάσματα των μοτίβων στο πιανιστικό ζεύγος, που συνομιλεί παιχνιδιάρικα.

Ο Πουλένκ, ως γνωστόν θεωρούσε τον Μότσαρτ το μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών.
Έτσι τα 2 πρώτα μέρη του κονσέρτου είναι κατά κάποιο τρόπο μια προσέγγιση-αφιέρωμα στη Μοτσάρτια μουσική, ενώ το τελευταίο μέρος συνδυάζει την ανάλαφρη, μελωδική, κεφάτη μουσική του παρισινού καμπαρέ ανάμικτη με στοιχεία του ινδονησιακού γκαμελάν*, το οποίο είχε γνωρίσει ο Πουλένκ την προηγούμενη χρονιά στην Έκθεση του Παρισιού.

Συγκεκριμένα, ίσως σε πολλούς θυμίσει το κονσέρτο για δύο πιάνα σε μι υφ. μείζονα, που ο 20χρονος Μότσαρτ έγραψε για να εκτελεί με την αδερφή του Νάνερλ, καθώς επίσης το αργό μέρος του ίσως φέρει στο νου την αργή, ονειρική κίνηση του Μοτσάρτιου κονσέρτου για πιάνο σε Ντο μείζονα.

Ο Πουλένκ στη Βενετία, όπου είχε μεταβεί για την πρεμιέρα του έργου.

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Φ.Πουλένκ, όταν έγραφε το κονσέρτο, εκτός του Μότσαρτ είχε κατά νου και τον Ραβέλ. Έτσι, πολλοί μουσικολόγοι βρίσκουν επιρροές, ιδιαίτερα στη χρηση τζαζ αρμονιών, από το κονσέρτο για πιάνο του Ραβέλ.

To "κονσέρτο για 2 πιάνα" του Πουλένκ έκανε πρεμιέρα πριν 86 χρόνια, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1932, στη Βενετία, με σολίστες το συνθέτη και τον Jacques Février.

*ΓΚΑΜΕΛΑΝ: παραδοσιακή ορχήστρα του Μπαλί και της Ιάβας αποτελούμενη κυρίως από ιδιόφωνα κρουστά.
To σύνολο έχει πάρει το όνομά του από τις λέξεις gamel και gangsa, που αντίστοιχα σημαίνουν "εκτελώ" και "ορείχαλκος", όπως αναφέρεται από τον Paul Griffiths στο βιβλίο του: "Μοντέρνα μουσική" των εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος.

Το απολαμβάνουμε φυσικά από την Martha Argerich, με παρτενέρ της τον Alexander Gurning.
Μια σημαντική και βραβευμένη ηχογράφηση από τις "Συναυλίες του Λουγκάνο", όπου αναδεικνύεται η κολοσσιαία τεχνική των εκτελεστών που απαιτεί η δυναμικά ενστικτώδης και ηλεκτριστικής ενέργειας μουσική του Πουλένκ:

F. Poulenc: "Concerto for 2 Pianos"/Martha Argerich-Alexander Gurning