Ο Τζων Κητς και η "Όμορφη κυρία χωρίς έλεος"...

 

 John William Waterhouse: "La Belle Dame sans Merci - Η όμορφη κυρία χωρίς έλεος"
εμπνευσμένο από το ομώνυμο ποίημα του Τζων Κητς

Ω, Καβαλλιέρε εσύ χλωμέ,

Μόνος τί να 'χεις και γυρνάς;

Για κύτταξε, μαράθηκαν

Της λίμνης τα χορτάρια

Και τα πουλιά δεν κελαϊδούν.

Πώς είσαι τόσο σκυθρωπός

Κι' αφανισμένος απ' τη λύπη;

Γεμίσαν οι κρυψώνες

Των ήσκιουρων σιτάρι

Κι' ο θερισμός ετέλειωσε.

Στο μέτωπό σου βλέπω υγρό,

Με τη δροσιά του πυρετού

Της αγωνίας το κρίνο,

Και βλέπω πως θα ξεραθή

Στα μάγουλά σου απάνου

Το τριαντάφυλλο, που αχνό

Μαραίνεται ολοένα.

("Η Όμορφη κυρία χωρίς έλεος", Τζων Κητς: μτφ. Μιλ. Μαλακάσης)

Το σπίτι στη Ρώμη,
που ο Κητς άφησε την τελευταία του πνοή

200 χρόνια συμπληρώνονται από τη μέρα που ο ρομαντικός ποιητής Τζων Κητς άφηνε την τελευταία του πνοή στη Ρώμη όπου είχε μεταβεί προκειμένου να βοηθηθεί με το ζεστό κλίμα της στη φυματίωση που τον τυραννούσε...

Είχε νοικιάσει ένα διαμέρισμα στο κέντρο της ιταλικής πρωτεύουσας...
Το παράθυρο της δικής του κάμαρης έβλεπε στα σκαλιά της Piazza di Spagnia.
Μπροστά στο άνοιγμα τοποθέτησε το γραφείο του...Να κοιτά έξω και να χαίρεται τον κόσμο που ανεβοκατέβαινε...

Τάφηκε στο Προτεσταντικό Κοιμητήριο της Ρώμης. Κατόπιν επιθυμίας του, στην ταφόπλακά του σκαλίστηκε:

"Αυτός ο τάφος

περιέχει ό,τι υπήρξε

από έναν ΝΕΑΡΟ ΑΓΓΛΟ ΠΟΙΗΤΗ,
ο οποίος

στο κρεβάτι του θανάτου του,

στην πίκρα της καρδιάς του,

στην κακόβουλη δύναμη των εχθρών του,

επιθυμούσε

να χαραχτούν στον τάφο του αυτά τα λόγια:

"Εδώ κείται κάποιος

που το όνομά του ήταν γραμμένο στο νερό"

Στη σύντομη ζωή του (πέθανε στα 26 του) ο Άγγλος ποιητής κατάφερε να τελειοποιήσει ένα είδος ποίησης που τη χαρακτηρίζει η μεγάλη αισθητική έλξη που ασκεί στον αναγνώστη, οι δυνατές εικόνες κα το συναίσθημα σε μια προσπάθεια του δημιουργού να εκφραστεί με μια πολύ ώριμη και φιλοσοφική στάση μέσα από θέματα και μύθους της κλασικής αρχαιότητας.

Μες τα λειβάδια αντάμωσα

Μια ωραία, πολύ ωραία,

Την κόρη κάποιας μάγισσας,

Είχεν ολόμαυρα μαλλιά

Κι αέρινα τα πόδια

Κ' είχε δυο μάτια μαγικά.

Κ' εγώ λουλούδια εταίριαξα

Στεφάνι των μαλλιώ της,

Βραχιόλι της ανθόπλεξα

Κ' ευωδιαστή μια ζώνη

Κ' έστρεψε και με κύτταξε

Και σαν να μ' αγαπούσε

Μου στέναξε γλυκά.

Στο γοργονάλαφρο άτι μου

Την έβαλα καβάλλα

Και τίποτε περσότερο

Δεν είδα όλη τη μέρα,

Γιατί γυρνούσε αντίπλευρα,

Και τραγουδούσε μόνον

ένα τραγούδι μαγικό.

Η ποίηση του Κητς μεταδίδει μια άμεση, ζωγραφική σχεδόν εντύπωση του θέματος ή της κατάστασης, που περιγράφει...

Ρίζες στερνά μου μάζευε

Γλυκύτατες στη γέψη,

Και μέλι μου έφερνε άγριο,

Και σε μια γλώσσα αλλόκοτη,

Μώλεε, (πιστεύω), σ' αγαπώ.

Στη μαγική μ' ωδήγησε

Σπηλιά της, και με πόνο

Σε κλάψες αναλύθηκε

Και στεναγμούς, κ' εγώ

Με τέσσαρα φιλήματα

Της σφάλισα τα μάτια.

Κ' εκείνη μ' αποκοίμησεν

Εκεί, κι' αλλοίμονό μου!

Νειρεύτηκα, κ' ήταν αυτό,

Το τελευταίο μου όνειρο,

Στου κρύου λόφου το πλευρό.

Χλωμούς ρηγάδες γύρω μου,

Χλωμά βασιλοπαίδια,

Χλωμούς καθώς ο θάνατος

Είδα πολεμιστάδες,

Να μου φωνάζουν: η άπονη

Σ' έχει πιασμένο σκλάβο.

Τα πεθαμένα χείλη τους

Τα 'βλεπα στο σκοτάδι

Με αυτό το απαίσιο μήνυμα

Ν' ανοίγουνε πλατειά,

Και ξύπνησα και βρέθηκα

Στου κρύου λόφου την πλαγιά.

Γι' αυτό γυρνώ τώρα χλωμός

Και μόνος, μολονόπου

Της λίμνης εμαράθηκαν

Τα χόρτα, και στα δέντρα

Δεν κελαϊδούν πουλιά.

( "Ποιήματα", εκδ. Πατάκης, μτφ. Μιλ. Μαλακάσης, σελ. 249-252/photodentrο)

Το παραπάνω ποίημα του Τζων Κητς, που έχει τίτλο "La Belle Dame sans Merci - Η όμορφη κυρία χωρίς έλεος" γράφτηκε το 1819 κι ακολουθεί τον τύπο της λαϊκής μπαλάντας, απλό στη δομή με δώδεκα στροφές τεσσάρων στίχων η καθεμία σε σχήμα ομοιοκαταληξίας ABΓB .

Ο τίτλος προήλθε από ομότιτλο ποίημα του 15ου αι. κι αποτελεί κλασικό αγγλικό παράδειγμα ποιητικής έκφρασης του Κητς που πραγματεύεται θέματα όπως η αγάπη, η φύση, η εγκατάλειψη και ο θάνατος.
Το ποίημα, που πρωτοδημοσιεύθηκε την άνοιξη του 1820 σε λογοτεχνικό περιοδικό περιγράφει τη συνάντηση ενός ιππότη και μιας μυστηριώδους ομορφιάς νεράιδας, που τελικά τον εγκαταλείπει.
Όπως αναφέραμε είναι γραμμένο στο ύφος μιας λαϊκής μπαλάντας, με τις τρεις πρώτες στροφές ν' αποτελούν ένα ερώτημα στον ιππότη και οι εννέα επόμενες στροφές, την απάντησή του, εμφανίζοντας μια ειδυλλιακή άποψη της αγάπης, παρότι η μυστηριώδης νεράιδα καταδικάζει τον ιππότη σε μια θλιβερή μοίρα αφού πρώτα τον σαγηνεύσει με το βλέμμα και το τραγούδι της.

Να θυμίσουμε πως νύμφες, ξωτικά και νεράιδες ενέπνευσαν αρκετούς καλλιτέχνες της εποχής εκείνης, κυρίως εικαστικούς, να ζωγραφίσουν εικόνες τους, που αποτελούν τα πρώτα δείγματα απεικόνισης της μοιραίας γυναίκας... Έτσι, δεν εκπλήσσει που το "La Belle Dame sans Merci" έγινε ένα δημοφιλές θέμα για την Προραφαηλική Αδελφότητα με σπουδαίους ζωγράφους να αποτυπώνουν το θέμα στον καμβά τους. 

Από τα γνωστότερα εικαστικά του John William Waterhouse είναι αυτό που βλέπουμε παραπάνω. Ο ζωγράφος περιγράφει την υπόθεση του ποιήματος, απεικονίζοντας την πανέμορφη μακρυμαλλούσα γυναίκα να έχει παγιδεύσει τον ιππότη, τραβώντας τον προς το μέρος της με τα μαλλιά της περασμένα γύρω από το λαιμό του. Εκείνος, εντελώς συνεπαρμένος από την εκθαμβωτική ομορφιά της, την κοιτάζει αποσβολωμένος στα μάτια. Η εικόνα διακρίνεται για την υψηλή ένταση που δημιουργείται στο θεατή από το σαγηνευτικό βλέμμα της νεράιδας μεν, αλλά και την εκφραστική αντιπαράθεση των προσώπων, εκείνη ήρεμη, λάγνα, μυστηριώδης..., εκείνος εξαρτημένος, ανήμπορος, παραδομένος στη γοητεία και την υπνωτική δύναμη της ομορφιάς της.

Το ποίημα του Τζων Κητς στη μουσική:

• Γύρω στο 1910, ο άγγλος συνθέτης και μαέστρος του ύστερου ρομαντισμού, σερ Charles Villiers Stanford,  μελοποίησε το ποίημα του Κητς. Η παρτιτούρα του είναι εξόχως δεξιοτεχνική φωνητικά. Απαιτεί δραματική ερμηνεία από κάποιον λυρικό τραγουδιστή με στιβαρή φωνή και όγκο, όπως κι έναν ικανό συνοδό στο πιάνο. Το τραγούδι παραμένει μέχρι σήμερα δημοφιλές και περιλαμβάνεται σε πολλές ανθολογίες αγγλικού τραγουδιού. 

La Belle dame sans merci / Dame Janet Baker · Gerald Moore:

• Το 1935, ο Πάτρικ Χάντλεϊ έγραψε μια εκδοχή της παρτιτούρας του Στάνφορντ για τενόρο, τετράφωνη χορωδία και ορχήστρα. Ο Άγγλος συνθέτης είχε χάσει το ένα πόδι του στον Α' Παγκόσμιο. Η φρίκη του πολέμου του άφησε τραύματα ψυχής και βαθύ πόνο. Η σκληρότητα, η απανθρωπιά και η βία που βίωσε, του δημιούργησαν μια διαρκή εσωτερική οδύνη, που αντανακλάται σε ορισμένες συνθέσεις του, όπως στη μπαλάντα "La Belle Dame Sans Merci" του Κητς.  Η μαεστρία του Χάντλεϊ στο πλάσιμο ηχητικών εικόνων είναι αναμφισβήτητη. Ο ακροατής διακρίνει τις σκοτεινές, στοιχειωτικές αρμονίες ξεδιπλώνοντας πτυχές του ποιητικού κειμένου, που αποτέλεσε ορόσημο της αγγλικής γοτθικής λογοτεχνίας.

Patrick Hadley: "La Belle Dame sans Merci"

• Ο Ουκρανός συνθέτης Valentyn Silvestrov στον κύκλο τραγλουδιών του με τίτλο "Quiet Songs" περιλαμβάνει ένα τραγούδι για βαρύτονο και πιάνο μετά τη ρωσική μετάφραση του ποιήματος του Κητς. 
  Σε μια εξαιρετικά περιγραφική ερμηνεία από τον γερμανό Konstantin Krimmel. Στο πιάνο η Hélène Grimaud:
  
  
  

• Ένα λυρικό, μυστικιστικό μουσικό σκηνικό αυτού του ποιήματος θέτει η Loreena McKennit: