Δ. Μητρόπουλος: "Wozzeck", ο θρίαμβος στη Scala...

Ο Μητρόπουλος στη Σκάλα το 1952, κάτω από την αφίσα του "Wozzeck"
(από: www.listal.com)

[Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Δ.Μητρόπουλου]

"27/8/1952

Αγαπημένε μου Δημήτρη,

Επιτέλους, ακούσαμε τον "Wozzeck"[...] σπάνια απόλαυση...[...] εμπνευσμένος, φλογερός, συναρπαστικός ο τρόπος που διευθύνεις αυτό το αριστούργημα, με τόση λιτότητα, δίχως κανένα επιπρόσθετο ρομαντισμό, , καμμιά επιζήτηση του "εντυπωσιακού", κανένα δυναμικό φορτσάρισμα, αλλά με αφάνταστη τεχνική μαεστρία αφήνεις να βγουν όλα τα συγκλονιστικά στοιχεία της παρτιτούρας, δίχως τίποτε να μείνει ανεκδήλωτο. Κι αυτή ακριβώς η ερμηνεία είναι η μόνη που ταιριάζει σ' ένα έργο που ο λυρισμός και η ποίησή του αναβλύζουν από τον πιο οξύ ρεαλισμό και η δραματική συγκίνηση που προκαλεί από την αυστηρά λογική φόρμα και τη μεγαλοφυή τεχνική οικονομία -μα την αλήθεια η "Γένεσις της Τραγωδίας από το Πνεύμα τη Ατονικότητας"!
Πώς χτίζεις το παθητικό crescendo ως το σπαραχτικό κορύφωμα της Τρίτης Πράξης! [...] Και τι απίστευτοι, αρμονικοί συνδυασμοί![...]Πίσω απ' όλα αυτά ορθώνεται η επιβολή και η πνοή του "Ενός", Ποιητού ορατών τε πάντων και αοράτων"!

Καίτη"

(Δ.Μητρόπουλος: Η αλληλογραφία του με την Καίτη Κατσογιάννη, εκδ. Ίκαρος, σελ. 260-261)

***

Η παραπάνω επιστολή της καρδιακής φίλης του Μητρόπουλου, Καίτης Κατσογιάννη αναφέρεται στη θρυλική παράσταση που ο μαέστρος διηύθυνε τον Ιούνιο του 1952 στο Μιλάνο.

Ήταν η πρώτη φορά που ο Μητρόπουλος εμφανιζόταν στο Θέατρο της Σκάλας, και "πρώτη" –για το θέατρο αυτό– της όπερας "Wozzeck" του Alban Berg.

Alban Berg

To "εξπρεσιονιστικό αριστούργημα", όπως έχει χαρακτηριστεί, διακρίνεται για την έντονη συναισθηματική φόρτιση που δημιουργεί.
Ο Aλμπαν Μπεργκ συνέθεσε το έργο κατά τη διάρκεια και στον απόηχο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρουσιάζοντας μια σκοτεινή περιπλάνηση ενός στρατιώτη νικημένου από την κοινωνική αδικία και κακία.

Η ιστορία της όπερας είναι ζοφερή - ένας φτωχός στρατιώτης αγωνίζεται να υποστηρίξει τον παράνομο γιο του και τη μητέρα του, ενώ υπομένει ταπεινώσεις και θυματοποιείται από όσους συναντά, μέχρι που τελικά ανακαλύπτει ότι η κοπέλα του ήταν άπιστη. Την δολοφονεί και, στη συνέχεια, τρελαμένος από ενοχές πνίγεται στη λίμνη.

Η παράσταση στη Σκάλα είχε πρωτοφανή θρίαμβο για τα δεδομένα του ιταλικού κοινού, του συνηθισμένου στο Βερντικό ιταλικό ύφος...Μάλιστα, μερικοί αφοσιωμένοι λάτρεις του Βέρντι και για να εκφράσουν την αποδοκιμασία τους, με την έναρξη άρχισαν να σφυρίζουν και να φωνάζουν: "Vergogna, vergogna-Ντροπή, ντροπή!"

Οι ιταλοί στην Πρώτη Πράξη κάθονταν μουδιασμένοι, όμως στη Δεύτερη Πράξη αυτού του ατονικού μνημειώδους έργου άρχισαν να χειροκροτούν συνεπαρμένοι, τόσο που ο Μητρόπουλος αναγκάστηκε να διακόψει και να ζητήσει να περιμένουν να ολοκληρωθεί η παράσταση κι έπειτα να εκδηλώσουν τον ενθουσιασμό και ευαρέσκειά τους.

Στο τέλος, ο Μαέστρος κλήθηκε δέκα φορές για να υποκλιθεί μπροστά στο ενθουσιασμένο πλήθος, ενώ μετά την παράσταση αρκετοί ήταν εκείνοι που περίμεναν το Μητρόπουλο έξω από το Θέατρο για να τον συγχαρούν.

Η χήρα του Μπεργκ παρακολούθησε την παράσταση από το Βασιλικό Θεωρείο. Στο τέλος συνεχάρη το Μητρόπουλο και όλους τους συντελεστές, ενώ στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της επόμενης μέρας φιγουράριζε ο τίτλος:
"Αυτή η παράσταση θα παραμείνει στην ιστορία της La Scala!"

Tito Gobbi  στο ρόλο του Wozzeck
(3.bp.blog)

Ο Μητρόπουλος είχε δουλέψει σκληρά σε αυτή την παραγωγή...Καθώς οι ιταλίδες σοπράνο δεν έδειχναν ενδιαφέρον για το ρόλο της ερωμένης του Βόιτσεκ, Μαρί, ο Μητρόπουλος αναθέτει το ρόλο στην αμερικανίδα δραματική σοπράνο Dorothy Dow, που στάθηκε επάξια δίπλα στον πρωταγωνιστή Τίτο Γκόμπι. Επιλογή εύστοχη, καθώς το οπερατικό Μιλανέζικο κοινό λάτρευε και τους δυο.

Επίσης, τα θαυμάσια σκηνικά που αποτύπωναν την σκαιά, μυστηριώδη ατμόσφαιρα της όπερας εντυπωσίασαν τους ιταλούς και τους "κράτησαν" κάτω από το "συναισθηματικό ξόρκι" της μουσικής του Μπεργκ.

Κυρίως όμως ήταν η προσέγγιση του ιδιοφυούς Μητρόπουλου, που ανέδειξε τα πολλά λάιτμοτίφς, με τα οποία ο Μπεργκ συνδέει χαρακτήρες και ιδέες, όπως και την ποικιλία αυστηρών κλασικών μορφών που συναντάμε στη δομή αυτής της όπερας(ασυνήθιστο), πασακάλια, φούγκα, ρόντο, ραψωδία ή σονάτα...

Δυστυχώς δεν υπάρχει η ηχογράφηση από τη συγκεκριμένη παράσταση...

Από την παράσταση του 1961, επιλέγω την αγαπημένη μου 2η Σκηνή, που ο συνθέτης ονόμασε "Invention σε μια νότα".

Ο Βόιτσεκ και η Μαρί βρίσκονται στη λίμνη. Ο άνδρας οργισμένος μουρμουρίζει απειλές...
Η κοπέλα τον ρωτά τί έχει και κείνος απαντά κοφτά: "Τίποτα!"...
Στη συνέχεια, τυφλωμένος από ζήλεια τραβά το μαχαίρι και σκοτώνει τη γυναίκα. Μετά την φρικιαστική πράξη προφέρει ωμά μια μόνο λέξη, που όμως περικλείει αβάσταχτη θλίψη και όλη τη ματαιότητα: "Tot!-Νεκρή!" (3:52)

Όλος αυτός ο διάλογος, από τα μουρμουρητά ως το "Νεκρή" μετά τη δολοφονία, γίνεται πάνω στη νότα "Σι"...

Άφθαστης ευρηματικότητας τρόπος από τον Μπεργκ να αποδώσει το ξεγύμνωμα της ψυχής, και την κενότητά της...

Alban Berg: "Wozzeck, Op. 7, Act III, Scene 2" / Dimitri Mitropoulos:

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά παλαιότερα άρθρα για το Δημήτρη Μητρόπουλο. Περιηγηθείτε!