Villa-Lobos: "Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας"

 

"Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας, Η ανύψωση του σταυρού", Pedro Peres

Κόντευαν δυο μήνες που ταξίδευαν…Τόσος καιρός, με θέα μόνο ουρανό και θάλασσα..

Ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ ο σπουδαίος Πορτογάλος θαλασσοπόρος του 15ου αιώνα αντίκρυζε με τους άντρες του, στις 22 Απρίλη του 1500 τις ακτές μια τεράστιας νήσου...Εν ονόματι του βασιλέως είχε ξεκινήσει από την Πορτογαλία πλέοντας δυτικά, για νέες εξερευνήσεις… 

Ο τριαντάχρονος περίπου τότε, εξερευνητής είχε προσκληθεί από το βασιλιά Εμμανουήλ Α' να αναλάβει τη ναυτική επιχείρηση μετά το εγχείρημα του Βάσκο ντα Γκάμα.

Κατείχε ιδιαίτερη μόρφωση και στρατιωτική εκπαίδευση, κι η γενιά του ήταν αριστοκρατική. Ήταν ιδιαίτερα τολμηρός τιμώντας τις -κατά πολλούς- αρχαιοελληνικές του ρίζες. Η γενιά των Ηρακλειδών κι ο Κάρανος ο Μακεδόνας ήταν μακρινός πρόγονός του...

Το νησί που αντίκρισε ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ μετά το πολυήμερο θαλασσινό ταξίδι με την καραβέλα του,  κι επειδή πλησίαζε ο εορτασμός του Πάσχα το ονόμασε "Μόντε Πάσκου",  δηλαδή "Όρος του Πάσχα"...
Δεν ήταν όμως -όπως αποκαλύφθηκε- νησί. Στην πραγματικότητα ήταν οι βορειοανατολικές ακτές της Βραζιλίας. Είχε ανακαλύψει μια νέα ήπειρο κι ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που πάτησε τα χώματα αυτής της γης.

Κατέβηκε απ' το καράβι και συνάντησε ντόπιους ιθαγενείς. Τέλεσε μια λιτή, σύντομη  θρησκευτική τελετή υψώνοντας έναν ξύλινο σταυρό κι ονόμασε την περιοχή: "Τίμιο Σταυρό -  Βέρα Κρουζ". Οι Ινδιάνοι βλέποντας τις χειρονομίες του ιερέα, άρχισαν να χορεύουν, συνοδεύοντας ρυθμικά με τα πρωτόγονα μουσικά τους όργανα. 

Victor Meirelles: "Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας - Η πρώτη Λειτουργία στην Βέρα Κρουζ"

Το 1936 στη Βραζιλία και στα πλαίσια μιας τάσης εθνικισμού, που επικρατούσε αναπτύχθηκε ο εκπαιδευτικός κινηματογράφος, προωθώντας βραζιλιάνικα θέματα.

Ένα από τα ντοκυμαντέρ  με θέμα την ανακάλυψη της Βραζιλίας από τον Καμπράλ στις 22 Απριλίου του 1500 και την ίδρυση της Βέρα Κρουζ, κλήθηκε να επενδύσει μουσικά ο βραζιλιάνος, Villa-Lobos.

Ιδεαλιστής δημιουργός ο Λόμπος, επηρεάστηκε από την Βραζιλιάνικη ιστορία και κουλτούρα, όπως και την λαϊκή μουσική, καθώς -όπως δήλωνε- : "δεν έκανε απλά χρήση του φολκλόρ, αλλά ήταν το φολκλόρ"...

Έτσι, δέχτηκε αμέσως την πρόταση, καθώς τού δινόταν η ευκαιρία να γράψει μουσική όπου θα κυριαρχείται από τοπικές βραζιλιανικές επιρροές, τοπικούς θρύλους,  μιμήσεις ήχων της ζούγκλας ανάκατες με ευρωπαϊκά μουσικά πρότυπα και μοτίβα. 

Όλο το μουσικό υλικό επαναπροσδιορίστηκε από τον συνθέτη ως έργο για πλήρη ορχήστρα χωρισμένο σε τέσσερις Σουίτες.

1. Η πρώτη Σουίτα  ξεκινά με μια έντονου πάθους εισαγωγή, που αντικατοπτρίζει την αποφασιστικότητα των κατακτητών. Ηχητικές πινελιές "Ιβηρικής" είναι εμφανείς, με μελωδίες που αντικατοπτρίζουν το ταξίδι  καθώς η καραβέλα απομακρύνεται από τις Ευρωπαϊκές ακτές...Ακολουθεί η  χαριτωμένη "Αλεγρία", μια εύθυμη ανάμνηση των ναυτικών των λαϊκών, παραδοσιακών χορών της Πορτογαλίας με τα ευφρόσυνα, λαμπρά χρώματα. 

Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 1 - Alegria":

2. Στη δεύτερη Σουίτα επικρατεί η αραβική αίσθηση με ηχοχρώματα ξύλινων πνευστών, κυρίως φλάουτου και όμποε να υπενθυμίζουν τις Μαυριτανικές ρίζες της χώρας τους. Το μεσαίο μέρος, ένα συναισθηματικό Adagio, βασισμένο σε λαϊκό τραγούδι που μεταμόρφωσε η πλούσια ενορχήστρωση και πρωτότυπη αρμονία. Νοσταλγικά ως ρομαντικά τα εκτεταμένα μοτίβα, στη συνέχεια μεταβάλλονται με γρήγορα περάσματα και απότομα μουσικά ξεσπάσματα στο τελικό  "Cascavel", στην προσπάθεια του συνθέτη να αποτυπώσει την αγωνία και το άγχος. Ταραγμένες σκέψεις που δημιουργούνται για τυχόν κινδύνους σε μια άγνωστη γη.

Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 2 - Cascavel":

3. "Ιβηρικές εντυπώσεις" τιτλοφορείται η τρίτη Σουίτα με τον έντονο ισπανικό χαρακτήρα, καθώς κυριαρχούν ανδαλουσιανοί ρυθμοί και μελωδίες που παραπέμπουν σε κάντε χόντο. Φανφαρόζικοι ήχοι από χάλκινα πνευστά και κρουστά ανακοινώνουν την ανακάλυψη της νέας γης και το παθιασμένο θέμα της εισαγωγής από την πρώτη Σουίτα, επανεμφανίζεται. 
Το χτύπημα των κρουστών σηματοδοτεί τη στιγμή της συνάντησης με τους ιθαγενείς, με το συνθέτη αριστουργηματικά να μιμείται τους ήχους των ινδιάνικων οργάνων. Το θέμα που ακολουθεί είναι διασκευή του "Ualalocê", ενός τραγουδιού των Ινδιάνων για το κυνήγι.

Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 3 - Ualalocê":

4. Η τέταρτη Σουίτα αποτελεί σημείο αναφοράς στη βραζιλιάνικη τέχνη και αποθέωσή της σ' έναν τόνο λυρικό και πνευματικό συγχρόνως. Αρκετά εκτεταμένη και θεαματική η εισαγωγή, οδηγεί σε ένα Scherzando, και την ανδρική χορωδία,(που αντιπροσωπεύει τους Ευρωπαίους) να τραγουδά "Crux! Crucifixus!"
Ανταπαντά η μικτή χορωδία σε πρωτόγονο στυλ, που αντιπροσωπεύει τους Ινδιάνους. Ένα αργό  "μαρς" εκτελείται εναλλάξ. Οι άνδρες ευρωπαίοι κινούνται πάνω σε ένα μοτίβο στη λατινική γλώσσα γρηγοριανού μέλους και η μικτή χορωδία των Ινδιάνων πάνω σε φράσεις λαϊκών, ινδιάνικων τραγουδιών. Ακολουθούν προσευχές στα Πορτογαλικά, "στο όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, Αμήν" και το Ave verum.

Το Γρηγοριανό άσμα των ανδρών συνδυάζεται αρμονικά με την άγρια ​​ρυθμική μελωδία των γυναικείων φωνών, αποδεικνύοντας τη μαεστρία του Βίλα-Λόμπος στο να παντρεύει το κλασικό και το παραδοσιακό με το σύγχρονο, χτίζοντας το μαγικό μελωδικό σύμπαν του.
Η μουσική του έχει φως, πάθος, δύναμη, είναι διαποτισμένη έντονα από παράδοση κι αυτό γίνεται αντιληπτό ιδιαίτερα στην περισσότερο πολύχρωμη τέταρτη σουίτα, όπου η ορχήστρα συμπράττει με τη χορωδία, το δε φινάλε είναι εκθαμβωτικά εντυπωσιακό, μελωδικά και αρμονικά. 

Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 4":

Ο κύκλος "Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας" για μεγάλη ορχήστρα με χορωδία, που περιγράφει μουσικά το ταξίδι του στόλου του Καμπράλ, την άφιξή του στην άγνωστη χώρα και την πρώτη επαφή των Ευρωπαίων με τους ιθαγενείς Ινδιάνους, χαρακτηρίστηκε: "κολοσσιαίος, επικός και μνημειώδης!", παρότι καθυστέρησε η εμφάνισή του στη δισκογραφία. 

(Εγκυκλ. Δομή, Wikipedia, Νaxos.com)