Από τον αρχαίο Άδωνη, στη νεκρανάσταση του Χριστού ως το Ζαφείρη της Ηπείρου...

 

Πιετά, Μιχαήλ Άγγελος

"Ω βουνοί και νάπαι και ανθρώπων πλήθυς, κλαύσατε και πάντα θρηνήσατε συν εμοί τη του Θεού ημών μητρί"

Η Παναγία που ζητά από τη φύση να θρηνήσει μαζί της το χαμό του μoναχογιού Της,  παραπέμπει στον "Επιτάφιο" του βουκολικού ποιητή Βίωνα από τη Σμύρνη,  και στην επίκληση της Αφροδίτης, που παρακαλεί τα βουνά και τα ποτάμια, να θρηνήσουν μαζί τον Άδωνη.

"Τον Άδωνη θρηνολογώ, τον όμορφο που εχάθη,

πάει, χάθηκεν ο Άδωνης, οι Έρωτες θρηνούνε[..]

βάλε τα μαύρα σου, πικρή, και να στηθοκοπιέσαι,

σύρε φωνή, ο Άδωνης χάθηκεν, ο καλός σου.

[...]

κλαίνε οι Νύμφες των Βουνών, ξυπόλυτη η Κυθέρεια,

με τα μαλλιά της ξέπλοκα πλανιέται αλαλιασμένη,

σέρνει το μαύρο πένθος της στα δάση, στα ρουμάνια,

στις λαγκαδιές γυροβολά, θρηνολογεί και σκούζει

[...]

Αλί της λένε τα βουνά, αλί του λεν τα δέντρα,

για το δικό της τον καημό και τα ποτάμια κλαίνε,

δακρύζουν για τον Άδωνη στα όρη οι νερομάνες.

Και τα λουλούδια άλικα βάφονται απ' τον πόνο ..."

(Βίων: Επιτάφιος Αδώνιδος, μτφ: Παντ. Μπουκάλας)

Οι ομοιότητες του Χριστού, με τον Άδωνη, έναν αρχαίο θεό, που η ανάστασή του συμβόλιζε τον ερχομό της άνοιξης, είναι προφανείς.

Κι όπως οι παπαρούνες -σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση- συνδέονται με τη Σταύρωση του Ιησού, ως λουλούδια της ελπίδας, που φύτρωσαν από το κατακόκκινο Αίμα Του, να θυμίζουν τη θυσία Του, έτσι και στο μύθο του Αδώνιδος μετά το θάνατό του όταν ο Άρης τον σκοτώνει μεταμορφωμένος σε κάπρο, από το αίμα του βάφτηκαν κόκκινα τα τριαντάφυλλα κι από τα δάκρυα της Αφροδίτης φύτρωσαν στα λιβάδια παπαρούνες. 

"Ο Θρήνος της Αφροδίτης για τον Άδωνη", Ρούμπενς

Αλλά και η Σαπφώ στο "Θρήνο της για τον Άδωνη" θα γράψει:

"Τα δάκρυα στ’ αναμμένα μάτια μου γίνουνται αγάλματα.

Ο νους μου είναι μια πέτρα κι ο πόνος πάνω του κυλά[...]

Δάκρυα σου φέρνω και τραγουδώ τα σκορπισμένα δάκρυα.

Ο πόνος μου για σένα είναι βαρύς και κρύος σαν το σίδερο...

(Μτφ: Γιώργος Σεφέρης)

Kαι τα δυο έργα των μεγάλων Μικελάντζελο και Ρούμπενς, ζωγραφικό και γλυπτό, είναι συγκλονιστικά! Η σύνθεση των μορφών μεταφέρουν στο θεατή βαθιά συγκίνηση, υποβάλλοντας τον πόνο και την ελπίδα με τη συνύπαρξη της θέωσης και οδύνης.

Ποίηση, Μουσική, Ζωγραφική και Γλυπτική συναντιούνται σε μια κοινή αντίληψη για τη σχέση του Φωτός με το σκοτάδι, της Ζωής με το θάνατο...

1. Arthur Lourie: "Θρήνος για τον Άδωνη'':

2. Pergolesi:"Stabat Mater-O quam tristis et afflicta'

"Ω, πόσο θλιμμένη και πονεμένη

Είναι αυτή η ευλογημένη Μητέρα,
Μητέρα ενός μοναχογιού!

Από λατρευτικό άσμα της άνοιξης κατά τα Αδώνια μυστήρια, την ετήσια γιορτή σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνη, που γινόταν σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας, έχει διασωθεί στην μουσική παράδοση της Ηπείρου το  δίσημου ρυθμού τραγούδι-δρώμενο με τίτλο: "Ζαφείρης".
Στα λιβάδια και τα βοσκοτόπια, ένα αγόρι ξάπλωνε στο χορτάρι, σταύρωνε τα χέρια κι έκανε τον πεθαμένο. Τα υπόλοιπα παιδιά τού έκλειναν το πρόσωπο με λευκό μαντίλι και αρωματικά βότανα και καθισμένα τριγύρω τον θρηνούσαν. Η κορυφαία έλεγε τον πρώτο στίχο και οι υπόλοιποι επαναλάμβαναν χτυπώντας το στήθος  και κλαίγοντας. Μόλις ολοκληρωνόταν το μοιρολόι ο Ζαφείρης πετιόταν όρθιος, και όλοι έσκαγαν στα γέλια από χαρά καθως νεκραναστήθηκε.

Εορτασμός των Αδωνίων.
Θραύσμα αττικού λέβητα, 430-420 π.Χ.

"Ζαφείρη μ’ κοντοστρόγγυλε και κοντομαζωμένε,

εσκούριασαν οι κλειδωνιές, χορτάριασαν οι πόρτες,

άφκες τα σπίτια χάρβαρα, τους φούρνους γκρεμισμένους,

άφκες και τη γυναίκα σου με την κοιλιά γεμάτη.

– Για σου Ζαφείρη μ’ να μας δεις, Ζαφείρη μ’ να μας πιάσεις.

– Με τι ματάκια για να δω, να δω να περπατήσω,

που ρέψαν τα ματάκια μου σαν το μαργαριτάρι,

που κόπ’καν τα χεράκια μου και τα ποδαράκια μου.

– Σου λύνουμε τα χέρια σου, σου λύνουμε τα πόδια.

Τώρα που ήρθ’ η Άνοιξη και γέμισ' η γης λουλούδια,

τώρα και συ Ζαφείρη μου ξύπνα απ’ τον βαρύν ύπνο"