Τoύμας Τράνστρεμερ: "Η μουσική μάς λέει πως υπάρχει ελευθερία"

Ο βραβευμένος με Νόμπελ σουηδός ποιητής και μεταφραστής Tomas Transtromer, γεννήθηκε σαν σήμερα, 15 Απριλίου 1931 .

Βαθύς λάτρη της μουσικής, έπαιζε ο ίδιος πιάνο, εμπνεύστηκε από την τέχνη των ήχων και δημιουργούς της, όπως ο Λιστ, ο Χάυντν, ο Γκριγκ ή ο Σούμπερτ και συχνά η δομή των ποιημάτων του ακολουθεί -κατά δήλωσή του- εκείνη των Πρελουδίων ή των Νυχτερινών.

Το ύφος του χαρακτηρίζει η φιλοσοφική χροιά, ο μυστικισμός της φύσης και η μουσικότητα. Οι λέξεις καλά δομημένες σε μια αρμονική φόρμα, πλέκουν λυρικές εικόνες αναδύοντας ευαισθησία και έντονη πνευματικότητα.

Στο παρακάτω βίντεο βλέπουμε τον ποιητή να παίζει πιάνο με το αριστερό χέρι μόνο, καθώς το δεξί είχε παραλύσει μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη και να συνοδεύει την απαγγελία του ποιήματός του: "Αllegro" με αναφορά στον Γ. Χάυντν:

"Παίζω Χάιντ μετά από μια σκοτεινή μέρα
και αισθάνομαι μια απλή ζέστη στα χέρια.

Τα πλήκτρα θέλουν. Χτυπούν απαλά σφυριά.
Οι τόνοι είναι πράσινοι, ζωντανοί, γαλήνιοι.

Οι τόνοι λένε ότι η ελευθερία υπάρχει
και ότι κάποιος δε πληρώνει φόρο στον Καίσαρα.

Βάζω τα χέρια στις χαϊντοτσέπες μου
και μιμούμαι κάποιον που κοιτά τον κόσμο ήρεμα.

Σηκώνω την χαϊντοσημαία μου – που σημαίνει:
“Δεν υποτασσόμαστε. Θέλουμε όμως ειρήνη"

Η μουσική είναι ένα γυάλινο σπίτι στην πλαγιά
όπου οι πέτρες πετούν, οι πέτρες κυλάνε.

Οι πέτρες κυλώντας το διαπερνούν
μα άθικτο παραμένει κάθε του τζάμι".

Τούμας Τράνστρεμερ, μτφ. Δέσποινα Καϊτατζή - Χουλιούμη(fractalart)

Στο ποίημά του: "Schubertiana", ο Τούμας Τράνστρεμερ εμπνέεται από τον ρομαντικό πατέρα των λήντερ, Φραντς Σούμπερτ και τις περίφημες Σουμπερτιάδες βραδιές:

"Kαθόμαστε μαζί  στο πιάνο και παίζουμε με τέσσερα χέρια σε φα ελάσσονα, 

δυο αμαξάδες στην ίδια άμαξα, φαίνονται κάπως γελοίοι

Τα χέρια μοιάζουν να μετακινούν πίσω-μπρος βάρη 

λες και αγγίζουμε αντίβαρα

σε μια προσπάθεια να διαταραχθεί η τρομερή ισορροπία του βραχίονα της μεγάλης ζυγαριάς: χαρά και πόνος έχουν ακριβώς το ίδιο βάρος.

Η Άννι είπε, "Αυτή η μουσική είναι τόσο ηρωική" και έχει δίκιο.

Αλλά εκείνοι των οποίων τα μάτια ακολουθούν ζηλότυπα άντρες των έργων, 

αυτοί που μέσα τους κρυφά περιφρονούν ότι δεν είναι δολοφόνοι,

δεν αναγνωρίζουν εδώ τον εαυτό τους,

Και πολλοί που αγοράζουν και πωλούν ανθρώπους και πιστεύουν ότι όλα αγοράζονται, δεν αναγνωρίζουν εδώ τον εαυτό τους. 

Δεν είναι η μουσική τους. Η μακρά μελωδία που παραμένει όμοια σ' όλες τις μεταμορφώσεις της, λαμπερή και εύκαμπτη, μερικές φορές άγρια

και ισχυρή, ίχνος σαλιγκαριού και χαλύβδινο σύρμα.

Το αέναο βουητό που μας ακολουθεί -τώρα -

ανασύρει 

τα βάθη"

(μτφ. δική μου από τα αγγλικά)

Το ποίημα αναφέρεται στη "Φαντασία σε Φα ελ. για πιάνο με τέσσερα χέρια" του Σούμπερτ,  που συνετέθη το  1828, και παρουσιάστηκε σε μια από τις Σουμπερτιάδες βραδιές από τον ίδιο τον συνθέτη και το φίλο του, Φραντς Λάχνερ.

Το έργο αναπτύσσεται σε τέσσερις συνεχείς ενότητες που ενοποιούνται από τον μελαγχολικό τόνο του θέματος.Οι μουσικολόγοι χαρακτηρίζουν το έργο ως "μια από τις σπουδαιότερες και πιο πρωτότυπες συνθέσεις  για πιανιστικό ντουέτο".

Την εποχή σύνθεσης της Φαντασίας, ο Σούμπερτ για βιοποριστικούς λόγους δίδασκε πιάνο. Ανάμεσα στις μαθήτριές του ήταν και η κόρη του Δούκα Εστερχάζυ, Καρολίνα,  για την οποία ο συνθέτης ανέπτυξε ερωτικά συναισθήματα.

Φυσικά, δεν διανοήθηκε να εκφράσει τον έρωτά του, καθώς είχε επίγνωση της κοινωνικής διαφοράς ανάμεσα σ'αυτόν και το κορίτσι.

Ομως αυτό, δεν εμπόδισε την φαντασία του να έρχεται σε επαφή με την αγαπημένη του.

Έτσι, συνέθεσε το έργο αυτό, σε μια μελωδία, όπου τα χέρια των δύο πιανιστών έρχονται πολύ κοντά κατά την εκτέλεση, σχεδόν "κολλητά", ούτως ώστε  να μπορεί τουλάχιστον να αγγίζει -έστω κι ανεπαίσθητα- την αγαπημένη του!

Από τις εκτελέσεις που ξεχωρίζουν κατά γενική ομολογία είναι εκείνη των Περάια και Λούπου. Προσωπικά όμως με αγγίζει η ερμηνεία των Ρίχτερ και Μπρίττεν, εξαιρετικής κομψότητας, απίστευτης μουσικότητας και κυρίως εξομολογητικού ύφους και σπάνιας συγκίνησης,  από το φεστιβάλ του Aldeburgh. 

Ενα λυρικότατο έργο με δραματικά στοιχεία, σε μια ερμηνεία παθιασμένη, με γρήγορες εναλλαγές και υποδόρια ταραχή.

Schubert: "Fantasy for Piano in f minor, Four Hands D. 940" / Richter-Britten

Για την "Πένθιμη γόνδολα" του Τράνστρεμερ μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο εδώ