Τέχνης εκφράσεις για το Εβραϊκό Πουρίμ και την Εσθήρ...

Μποτιτσέλι: "O Aσσουήρος επιλέγει την Εσθήρ για βασίλισσα"

Σήμερα η Εβραϊκή κοινότητα με χαρμόσυνες τελετές γιορτάζει το Πουρίμ, γιορτή, σε ανάμνηση της απελευθέρωσης των Εβραίων από τον ζυγό των Περσών, την ημέρα που επρόκειτο να εξοντωθούν "δια κλήρου"(Πουρίμ).

Mια νεαρή Εβραία είναι εκείνη που μεσολάβησε στον Πέρση βασιλιά, Ασσουήρο για να αποτρέψει τη σφαγή του λαού της. Ηταν η Εσθήρ, που το θάρρος της τιμάται μέχρι σήμερα στο Πουρίμ, όταν η ιστορία της διαβάζεται δυνατά στη Συναγωγή το απόγευμα της 14ης μέρας του εβραϊκού μήνα, Αδάρ, που φέτος πέφτει στις 16 Μαρτίου.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ:

"Esther", Sir John Everett Millais

Ο Ασσουήρης της Περσίας παραγκώνισε τη βασίλισσα-σύζυγό του, Βάστι, επειδή δεν υπάκουσε σε κάποια εντολή του. Έτσι, οργάνωσε γιορτή προκειμένου να εμφανιστούν μπρος του οι γυναίκες του βασιλείου του και να επιλέξει τη νέα βασίλισσα. Ανάμεσα στις γυναίκες ήταν και η πανέμορφη Εβραία Εσθήρ, που καθώς ήταν ορφανή είχε μεγαλώσει με το θείο της, Μαρδοχαίο. Ο βασιλιάς θαμπώθηκε από τα κάλλη της νεαρής κοπέλας και την παντρεύτηκε.
Ο υπουργός του βασιλιά, Αμάν, μισούσε όλους τους Εβραίους και συνωμότησε ώστε να πάρει έγκριση από τον Ασσουήρο να θανατωθούν όλοι τους. Όταν ο Μαρδοχαίος αντιλήφθηκε του σκοπούς του έπεισε την Εσθήρ να μεσολαβήσει στον βασιλιά. Αυτό δεν ήταν τόσο απλό όσο ακούγεται. Η είσοδος στα προσωπικά διαμερίσματα το Ασσουήρου ακόμα και για τη βασίλισσα, απαγορευόταν. Έτσι, αφού πρώτα ζήτησε από τους Εβραίους να προσευχηθούν για τη σωτηρία τους, η γυναίκα φόρεσε τα ωραιότερα ενδύματά της, στολίστηκε με χρυσά κοσμήματα και μπήκε στην αίθουσα του θρόνου με τόλμη και θάρρος.

"Η Εσθήρ λιποθυμά ενώπιον του Ασσουήρου", Τιντορέτο

Όταν ο βασιλιάς την είδε έτσι εκθαμβωτική τής έγνεψε πως θα τη δεχτεί και κείνη -όπως αναφέρεται στη Βίβλο- ανακουφισμένη, λιποθύμησε.
Προσκάλεσε τον βασιλιά σε δείπνο, όπου του αποκάλυψε την εβραϊκή καταγωγή της και ζήτησε έλεος για τον λαό της. Να ανακαλέσει δηλαδή το διάταγμά του(Πουρίμ) που κατόπιν προτροπής του μοχθηρού Αμάν είχε ανακοινώσει εναντίον τους. Ο βασιλιάς κατάλαβε τη συνωμοσία του Αμάν κι έστειλε εκείνον στην αγχόνη, που είχε ετοιμαστεί για τους Εβραίους. O Aσσουήρος δίνει το δικαίωμα στου Εβραίους να υπερασπιστούν τη ζωή τους όποτε απειληθεί, κάτι που συμβαίνει την 13η ημέρα του μήνα Αδάρ, ημερομηνία που ο Αμάν είχε αποφασίσει την γενοκτονία τους. Είναι οι νικητές κι ευχαριστούν τον Θεό για την απελευθέρωσή τους...

"Η Εσθήρ ενώπιον του Ασσουήρου", Nicolas Poussin 

Τα γεγονότα, αναφέρονται στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης "Εσθήρ", καθώς η θρησκευτική παράδοση θέλει την εβραία βασίλισσα να ζήτησε από τους σοφούς να διαιωνίσουν το όνομά της καθιερώνοντας μια ετήσια γιορτή και διαβάζοντας το βιβλίο που περιγράφει την ιστορία της.

Η βασίλισσα Έσθηρ εμφανίζεται ως επιτομή της γυναικείας σεμνότητας, του θάρρους και της αυτοθυσίας.
Το πραγματικό όνομα της ήταν Hadassah, αλλά όταν έγινε βασίλισσα, ονομάστηκε Eσθήρ, που στα περσικά σημαίνει Αφροδίτη.

Το Βιβλίο τη Εσθήρ(σε μορφή κυλίνδρου)

Στην ΤΕΧΝΗ: 

Η Εσθήρ υπήρξε η έμπνευση πολλών καλλιτεχνών, εικαστικών, λογοτεχνών και μουσικών. 

Μεγάλοι ζωγράφοι, από τους Μποτιτσέλι, Τιντορέτο, Βερονέζε, Ρέμπραντ ως τους Ρούμπενς, Πουσέν, Σερ Τζων Έβερετ Μίλαι, Πομπέο Μπατόνι, και Νταλί... απεικονίζουν σκηνές από την ιστορία της Εσθήρ.

Επίσης, προς το τέλος της ζωής του που ο γάλλος δραματουργός, Ρακίνας στράφηκε σε Βιβλικά θέματα για να αντλήσει έμπνευση, γράφει ένα από τα αριστουργήματά του, που αναφέρεται στην Εσθήρ. Δομημένο στα πρότυπα της κλασικής τραγωδίας, ο γάλλος συγγραφέας παρουσιάζει ξεκάθαρα τη δράση, με την πλοκή να γεννιέται από τα πάθη των χαρακτήρων και την ένταση του συναισθήματος:

"Γνωρίζεις πόσα χρεωστώ σ'αυτόν τον Μαρδοχαίον

Ο θάνατος μ’ εστέρησε των φίλων μου γονέων

Αλλά αυτό την δυστυχή του αδερφού του όρη

ως ιδικήν του πάντοτε ηγάπα κι εθεώρει

Η τύχη της πατρίδας του τον κάμνει να τρομάζει

από την ερημίαν μου λοιπόν ευθύς με βγάζει

και της ελευθερίας της μ'αφήνει τη φροντίδα

προσέτι δε θρόνου λαμπρού με δίδει την ελπίδα

Εις τους κρυφίους του σκοπούς με τρόμον υποκύπτω

κι έρχομαι -πλην στους εδώ, οποία είμαι, κρύπτω.

[...]

Τέλος με παρουσίασαν εμπρός του Ασσουήρου

και μ' είδε ο απόγονος, ο αλαζών του Κύρου

[...]

Ώραν πολλήν ο βασιλεύς μ' εκοίταζεν ασμένως

με παρετήρει εν σιωπή κι εις την στιγμήν εκείνην

ο Κύριός μας έκαμε δια εμέ να κλίνει

Η εκλογή του  και αυτός ενήργ' εις την ψυχήν του

όταν με την ελκυστική και θελκτική φωνή του

"Έσο βασίλισσα εσύ", με είπεν και προσέτι

ευθύς λαμπρόν διάδημα στο μέτωπόν μου, θέτει..."

("Εσθήρ", τραγωδία Ρακίνα, μτφ. Δ. Βικέλα)

"Eβραίοι που γιορτάζουν το Πουρίμ"

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ:

1. Aπό τους μουσουργούς ο Αλεσάντρο Στραντέλα το 1677 έγραψε ένα ορατόριο με τίτλο: "Eσθήρ, η Ελευθερώτρια του Εβραϊκού λαού"

Ο Στραντέλα υπήρξε συνθέτης με πολυτάραχη ζωή που κατέληξε να δολοφονηθεί, για λόγους ερωτικής αντιζηλίας, ωστόσο αποτελεί ξεχωριστή φυσιογνωμία στην ιστορία της μουσικής. Συνθετικά, τοποθετείται στο μεταίχμιο πολλών στυλ και περιόδων. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ όπερας και ιερού δράματος, και η μουσική του χαρακτηρίζεται από ζωντάνια, εκφραστικότητα και βαθιά ανθρωπιά.

Ο συνθέτης στο ορατόριο "Εσθήρ" για να αποτυπώσει τους χαρακτήρες με ακρίβεια αλλά και λεπτότητα, χρησιμοποιεί εξαιρετικές ηχητικές διακυμάνσεις δίνοντας τις φωτοσκιάσεις των συναισθημάτων, καθιστώντας τη δημιουργία του, έργο αντάξιο των "μεγάλων" τεχνών της περιόδου της Αντιμεταρρύθμισης. Το ορατόριο θαυμάστηκε τόσο, το ίδιο και ο συνθέτης του, που γι'αυτό τον αποκάλεσαν: "Καραβάτζιο της μουσικής".
Η "Εσθήρ" του Στραντέλα είναι γεμάτη εξαίσια και συνάμα έντονης μυστηριακής αίσθησης, μελωδικά μοτίβα.

Stradella: "Ester, Liberatrice del Popolo Hebreo":

2. To 1720 o Φρειδερίκος Χαίντελ συνέθεσε ένα ορατόριο με έμπνευση το βιβλικό θέμα και βασισμένο στην τραγωδία του Ρακίνα, για τον πάτρονά του, Δούκα James of Chandos.
Είναι το πρώτο βιβλικό ορατόριο του Σάξωνα και το πρώτο επίσης σε αγγλικό κείμενο.
Αν και πρωτόλεια Χαιντελική σύνθεση αποτελεί -ιδιαίτερα η εισαγωγή- μια από τις λαμπρότερες και ωραιότερες εισαγωγές του Χαίντελ. Για πολλές δεκαετίες υπήρξε το δημοφιλέστερο ορχηστρικό έργο στην Αγγλία και είχε καθιερωθεί να εκτελείται στην έναρξη της ετήσιας γιορτής του φιλανθρωπικού ιδρύματος απόρων κορασίδων στο Λονδίνο.

Το έργο βασίζεται σε παλιότερη μάσκα, που όμως ο συνθέτης αναθεώρησε στη συνέχεια, επειδή τότε με απόφαση του επισκόπου του Λονδίνου απαγορεύονταν να παρουσιάζονται επί σκηνής παραστάσεις με βιβλικά θέματα. Έτσι, ο Χαίντελ εκ των πραγμάτων προσάρμοσε μουσική και κείμενο σε συναυλιακή μορφή με αγγλικούς στίχους, γινόμενο έτσι το πρώτο αγγλικό ορατόριο, όπως προαναφέρθηκε.

Handel: "Esther, Overture":

Aκούμε και το λαμπρό τελικό χορωδιακό, "The Lord our enemy has slain- Ο Θεός αφάνισε του εχθρούς μας", με του Εβραίους να θριαμβολογούν και δοξάζουν τον Κύριο:

Τελικά, το Πουρίμ αποτελεί μια γιορτή αγαλλίασης, χαράς, κεφιού. Το Βιβλίο της Εσθήρ στη μορφή του κυλίνδρου διαβάζεται δυνατά στους παρευρισκόμενους με την παράδοση να απαιτεί θορυβώδες ξέσπασμα κάθε φορά που κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης προφέρεται το όνομα του μοχθηρού και εχθρού του Ιουδαϊσμού, Αμάν.

3. Mια κωμική όπερα σε δύο πράξεις και επηρεασμένος από την Εβραϊκή κληρονομιά του συνθέτει το 1925 ο Darius Milhaud, που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι με τίτλο: "Esther de Carpentras, Op. 89".
Το λιμπρέτο έγραψε ο παιδικός φίλος του συνθέτη, και μέλος της εβραϊκής κοινότητας, Armand Lunel.

Η υπόθεση διαδραματίζεται στην πόλη Kαρπαντρά της Προβηγγίας, όπου οι Εβραίοι ζητούν άδεια από τον νέο Επίσκοπο για να παρουσιάσουν το παραδοσιακό έργο της Εσθήρ κατά την εβραϊκή γιορτή του Πουρίμ. Ο Επίσκοπος δίνει την άδεια, αλλά σχεδιάζει να διακόψει την παράσταση ζητώντας από τους Εβραίους να απαρνηθούν την πίστη τους. Καθώς ο Επίσκοπος διακόπτει το δρώμενο, η υποδυόμενη την Εσθήρ εισέρχεται και συνεχίζει αγνοώντας την κατάσταση, απευθυνόμενη στον Επίσκοπο σαν να ήταν ο βασιλιάς Ασσουήρος. Συγκινημένος από την πίστη της, ο Επίσκοπος επιτρέπει στους Εβραίους να διατηρήσουν τη δική τους θρησκεία, προς ανακούφιση των ντόπιων, που αντλούν υλικό όφελος από την εβραϊκή κοινότητα.

Η μουσική της όπερας είναι πολύ μελωδική. Είναι γραμμένη κυρίως με τους παλιούς εκκλησιαστικούς τρόπους, ενώ σε μεγάλη έκταση χρησιμοποιείται πολυτονικότητα.

Ιδιαίτερο είναι το εικαστικό, που φιλοτέχνησε ο Σαλβαντόρ Νταλί το 1964 με τίτλο: "Ο Ασσουήρος ερωτεύεται την Εσθήρ".

S. Dali: "Assuerus Falls in Love with Esther"

Η έμπνευση προήλθε από το Βιβλίο της Εσθήρ 2:17:

"Η Εσθήρ σαγήνευσε το βασιλιά περισσότερο από κάθε άλλη γυναίκα, και προκάλεσε την εύνοια και τη συμπάθειά του περισσότερο απ' όλες τις άλλες παρθένες. Της έβαλε στο κεφάλι το βασιλικό διάδημα και την ανακήρυξε βασίλισσα".

Ο Νταλί αποτυπώνει το κεφάλι του βασιλιά, τη μεγαλύτερη έκταση του οποίου καταλαμβάνει η Εσθήρ. Όλες οι σκέψεις του περιστρέφονται γύρω από την πανέμορφη γυναίκα. Την βλέπει παντού, δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτα άλλο, όπως κάθε ερωτευμένος.

Στην εικαστική σύνθεση ο Νταλί επηρεάστηκε βαθιά από τη θεωρία του Φρόιντ για το ασυνείδητο και την ονειρική απεικόνιση του σουρεαλισμού. Ο πίνακας εμφανίζεται ως ονειρική φαντασίωση, με την Εσθήρ "παγιδευμένη" ως σκέψη φωλιασμένη στο μυαλό του Ασσουήρου.O ζωγράφος στην ερμηνεία της ιστορίας της Εσθήρ επικεντρώθηκε στη δύναμη της ομορφιάς της με τη μορφή ονείρου.