"Ευχαριστούμε, κ. Σοπέν!", αντίλαλοί του σε έργα άλλων...

 

(Η φωτο είναι κατόπιν επεξεργασίας από musicaloffering)

Η μοναδική συνθετική γραφή του Φρειδερίκου Σοπέν για πιάνο διαμόρφωσε ολοκληρωτικά τον τρόπο με τον οποίο οι καλλιτέχνες σκέφτονταν, αντιμετώπιζαν, ερμήνευαν ή συνέθεταν για το όργανο.
Λίγοι είναι οι πιανίστες που στο ρεπερτόριό τους δεν είχαν ή δεν έχουν μουσική του Σοπέν. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη ο μεγάλος αριθμός συνθετών και πιανιστών που συγκινημένοι και εκστασιασμένοι από τον πολωνό δημιουργό αισθάνθηκαν την ανάγκη να αποτίσουν φόρο τιμής σε έναν μουσικό για τον οποίο υπάρχει σχεδόν καθολική αποδοχή. 

1. Robert Schumann : "Chopin" από το Carnaval, Op. 9

Το "Καρναβάλι" γράφτηκε το 1834 και θεωρείται από τις απαιτητικότερες συνθέσεις του Σούμαν, με υπότιτλο: "Μικρές Σκηνές σε τέσσερις νότες" κι αναπτύσσεται σε 21 μινιατούρες . Παίρνει τον τίτλο "Καρναβάλι" γιατί ο συνθέτης στοχεύει στην παρουσίαση κάποιων από τις καρναβαλικές φιγούρες, όπως Αρλεκίνος, Πιερότος, Κολομπίνα.
Δεν περιορίζεται όμως μόνο σ' αυτούς, αλλά με ευφάνταστο τρόπο ξεδιπλώνει ένα μουσικό κρυπτογράφημα, καθώς ο συνθέτης αναπτύσσει την ιδέα του, βασιζόμενος στην αντιστοιχία των γραμμάτων με κλίμακες. Κάτι σαν παζλ δηλαδή, με τα πάντα κρυμμένα επιδέξια πίσω από "καρναβαλικές μάσκες": Οι δυο του εαυτοί Eυσέβιος και Φλορεστάν, στοιχεία του ονόματός του, η πρώην αρραβωνιατικιά Εστρέλα, η νυν σύζυγος Κλάρα, όπως και κάποιους βιρτουόζους συναδέλφους του, ανάμεσά τους ο Παγκανίνι και ο Σοπέν.
Μην ξεχνάμε πως o Σούμαν υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Σοπέν και εγκωμίαζε τις δημιουργίες του γράφοντας διθυραμβικές κριτικές στο περιοδικό του.
Αναφερόμενος στις Σοπενιστικές Μαζούρκες είχε παραλληλίσει τις συνθέσεις  με "κανόνια κρυμμένα κάτω από λουλούδια"..., αλλά κι όταν άκουσε τις παραλλαγές του στο ντουετίνο του Μότσαρτ: "La ci darem la mano" ενθουσιασμένος και γοητευμένος από το συνάδελφό του, ανέφερε και τα αθάνατα λόγια: "Hut ab, Ihr Herren, ein Genie-Αποκαλυφθείτε, κύριοι!Πρόκειται για μια ιδιοφυία!"

Schumann : "Chopin" από το Carnaval, Op. 9 / Daniil Trifonov:

2. Pyotr Ilyich Tchaikovsky: Un poco di Chopin, Op. 72:

Αντικρουόμενες είναι οι απόψεις του Τσαϊκόφσκι για τη μουσική του Φρεντερίκ Σοπέν.

Όταν πέθανε ο Πολωνός το 1849 ο Πιοτρ Ίλιτς ήταν μόλις 9 ετών. Υπάρχουν αναφορές πως προς τιμήν του αποθανόντος ο νεαρός εννιάχρονος ρώσος  έδωσε μια θεαματική συναυλία όπου ερμήνευσε δύο από τις Μαζούρκες του Σοπέν. Μεγαλώνοντας όμως εξέφρασε την άποψη πως έβρισκε τη μουσική του υποτονική  και  διαποτισμένη υπερβολικά υποκειμενική ευαισθησία. Μάλιστα σε μια από τις επιστολες του προς την προστάτιδά του, Ναντέζντα φον Μέκ, ο Τσαϊκόφσκι αντιπαραθέτει την αγνότητα του Μότσαρτ με τον ρομαντισμό του Σοπέν, στον οποίο χρεώνει ένα "βυρωνικό πνεύμα απελπισίας και απογοήτευσης". 

Από την άλλη, εκφράστηκε εγκωμιαστικότατα για την ερμηνεία του δασκάλου και φίλου του, Νικολάι Ρουμπινστάιν στο Δεύτερο Κοντσέρτο για Πιάνο του Σοπέν, ενώ παραδέχτηκε πως ο πολωνός έχει ασκήσει επίδραση στη μουσική του δημιουργία...

Σε ένα από τα τελευταία έργα του Τσαϊκόφσκι, την πιανιστική  συλλογή: "18 Morceaux, Op. 72", που ολοκλήρωσε την άνοιξη του 1893 γίνεται άμεσα αναφορά στον Φ. Σοπέν. Η δέκατη πέμπτη σύνθεση αναπτύσσεται σύμφωνα με το μελαγχολικό, γεμάτο ευαισθησία Σοπενίστικο ύφος σε ρυθμό μαζούρκας και τιτλοφορείται: "Un poco di Chopin".

Διακρίνεται για τη ρυθμική πολυπλοκότητα, ενώ μελωδία και μπάσο συνδυάζονται με έναν τρόπο που  καθιστά τον ακροατή  σε κατάσταση μουσικού ιλίγγου...Ένα είδος κομψής, εκλεπτυσμένης μουσικής σαλονιού υψηλής ποιότητας. Μελαγχολικό κι εντυπωσιακό, ηρωικής διάθεσης μα συγχρόνως πολύχρωμα καταπραϋντικό, εμπνευσμένο και μεγαλοπρεπές, στοιχειωμένο την ευαισθησία του Σοπέν, που είναι κι ο αποδέκτης...

Tchaikovsky 18 Morceaux, Op. 72 / Daniil Trifonov:

3. Grieg: "Stimmungen, Op. 73, No. 5, Study Hommage à Chopin":

Το κύκνειο άσμα του Εντβαρντ Γκριγκ (1905)και στο ύφος των "Λυρικών Κομματιών" του είναι το "Stimmungen- Διαθέσεις, Op. 73" για πιάνο.
Περιλαμβάνει 7 σύντομες συνθέσεις σε πλούσια αρμονική επεξεργασία στα οποία ο Γκριγκ καταφέρνει να αποδώσει στο ύφος μουσικού "προγράμματος" τη λαχτάρα και ταραχή, την παιδιάστικη ευφορία, την αγωνία τη νύχτα, την ψυχική αγαλλίαση, το σκοτεινό, απόκρυφο και δυσοίωνο, την ενίοτε τραχύτητα της σκέψης...
Η πέμπτη μινιατούρα "Σπουδή - Αφιέρωμα στον Σοπέν", όπως φαίνεται κι από τον τίτλο αποτίει φόρο τιμής στο Φρειδερίκο και ξεχωρίζει για το βιρτουόζικο ύφος της.  

Grieg: "Stimmungen, Op. 73, No. 5: Study Hommage à Chopin" / Daniil Trifonov:

4. Rachmaninoff: "Variations on a Theme of Chopin 

To 1902 o Σεργκέι Ραχμάνινοφ γράφει 22 Παραλλαγές χρησιμοποιώντας ως βασικό θέμα το Πρελούδιο Ν.20 σε ντο ελάσσονα του Σοπέν. Ο Ραχμάνινοφ υπήρξε πραγματικά ένας μεγάλος συνθέτης στη ρωσική, αλλά και την παγκόσμια ρομαντική μουσική και τα έργα ξεχωρίζουν για την εκφραστικότητα, το λυρισμό και τη μουσικότητά τους.

Ένας από τους συνθέτες που σεβόταν βαθειά ήταν κι ο Σοπέν. Ετσι, το πρώτο εκτεταμένο έργο του για σόλο πιάνο έχει αφετηρία τον πολωνό. Είναι αξιοσημείωτο ωστόσο, ότι δεν είναι πολλοί οι  εξοικειωμένοι πιανίστες με αυτό το έργο, παρόλη τη δημοφιλία του και την ευκαιρία που δίνει στον ερμηνευτή να προβάλει τη δεξιοτεχνία του. 

Το σύνολο των 22 Παραλλαγών μπορεί να χωριστεί σε τρεις ομάδες.
Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει δέκα παραλλαγές, στις οποίες γίνεται μαεστρική επεξεργασία του θέματος. Όλες οι παραλλαγές  είναι γραμμένες στην ίδια κλίμακα της ντο ελάσσονος, εστιάζοντας περισσότερο στην ανάπτυξη της υφής και του ρυθμού του θέματος. 

Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει τις Παραλλαγές 11 έως 18. Ο Ραχμάνινοφ αρχίζει να απομακρυνεται από τη βασική κλίμακα, επιδεικνύοντας μεγαλύτερη ελευθερία στο ρυθμό και την αρμονία. Οι παραλλαγές σε αυτή την ενότητα είναι ως επί το πλείστον αργές και υποτονικές από άποψη δυναμικής.

Οι τέσσερις τελευταίες παραλλαγές είναι πιο εκτεταμένες και μεγαλύτερης λαμπρότητας. Στην ενότητα αυτή, κάθε παραλλαγή έχει την αυτονομία της, καθώς μπορεί να εκτελεστεί ως ανεξάρτητη σύνθεση.

Rachmaninoff: "Variations on a Theme of Chopin / Daniil Trifonov:

5. Federico Mompou : "Variations On A Theme by Chopin":

Το 1957 ο Μομπόου παρουσιάζει τη σύνθεσή του: "Variations On A Theme by Chopin" 

Ο συνθέτης γράφει 12 παραλλαγές για σόλο πιάνο πάνω στο βασικό θέμα από το Πρελούδιο Ν.7 σε Λα Μείζονα του Σοπέν. 

Η σύλληψη της ιδέας είχε γίνει δυο δεκαετίες νωρίτερα όταν ο Μομπόου σε συνεργασία με τον φίλο του τσελίστα, Γασπάρ Κασσάδο δούλευαν πάνω σε μια σύνθεση για πιάνο και τσέλο, που όμως στην πορεία εγκαταλείφθηκε, με κάποιες παραλλαγές να φυλάσσονται στο συρτάρι.  Έρχονται και πάλι στο προσκήνιο όταν ζητείται από τον Μομπόου να γράψει ένα μπαλέτο για το Βασιλικό Μπαλέτο του Λονδίνου...  Μπορεί το μπαλέτο να μην παρουσιάστηκε ποτέ, όμως η μουσική δημοσιεύτηκε και ενθουσίασε με τον τίτλο: "Παραλλαγές σε θέμα του Σοπέν". Πρόκειται για δημοφιλέστατη σύνθεση του Καταλανού συνθέτη που αναδεικνύει τις πολύχρωμες αρμονίες και  στιλιστικά χαρακτηριστικά του Σοπέν. 

Όλες οι παραλλαγές εκτός από δύο, (7η και 12η) διατηρούν τον χαρακτήρα του πρωτοτύπου Σοπενίστικου μοτίβου, την καθαρότητα της υφής και την βαθιά εκφραστικότητα του συνθέτη  παρασύροντας τον ακροατή σε ρομαντικά ταξιδέματα. Οι κριτικοί εγκωμίασαν τη μουσική του Μομπόου γράφοντας πως "μας προσφέρει τη μαγεία της παιδικής ηλικίας, με το άκουσμα να κάνει τα μάτια να αστράφτουν σαν παιδικά και τα χείλη να χαμογελούν διάπλατα από την γοητεία και την έκπληξη που προκαλεί  η μουσική δημιουργία".

Μελωδικές νύξεις από το Πρελούδιο σε μι ελάσσονα, όπως και την Fantasy Impromptu του Σοπέν, είναι εμφανείς...

Federico Mompou : "Variations On A Theme by Chopin / Daniil Trifonov:

6. Samuel Barber : Nocturne, Op. 33:

Στο "Νocturne, Op. 33", που συντέθηκε το 1959, ο Αμερικανός συνθέτης Σάμιουελ
Μπάρμπερ "διανύει" δύο μουσικές εποχές. Το Νυχτερινό ήταν μια από τις δημοφιλέστερες μουσικές φόρμες του 19ου αι., με βασικό εκπρόσωπό του τον ρομαντικό συνθέτη Φεντερίκ Σοπέν. Τα "Νυχτερινά" του τα αποκάλεσαν "Τραγούδια της Νύχτας" ή "Bel canto του πιάνου" και δικαίως, καθώς αναπλάθουν τον ρομαντισμό μιας εποχής, με τις μύριες δραματικολυρικές εκφάνσεις. Μέχρι τον 20ό αι., ωστόσο, είχε χάσει τη δημοφιλία του , με τους συνθέτες να πειραματίζονται σε νέα είδη και να εξερευνούν όλο και πιο ασύμβατες αρμονίες. Ο Μπάρμπερ, με χαρακτηριστική ατομικότητα, έγραψε ένα Νυκτερινό, που δεν ήταν εξ ολοκλήρου στο ρομαντικό ύφος του Σοπέν, ούτε όμως και στο μοντέρνο της εποχής του. Το αφιέρωσε στον Τζον Φιλντ, τον Ιρλανδό συνθέτη που ως γνωστόν θεωρείται ο πατέρας του Νυχτερινού κι επέδρασε σημαντικά στο Σοπέν.

Ο Μπάρμπερ συνδυάζει το ρομαντικό με το μοντέρνο, δημιουργώντας μια διαρκή ένταση μεταξύ παλιού και νέου, τονικού συστήματος και ατονικότητας, μουσικής συμφωνίας και διαφωνίας. Ο συνθέτης τολμά και εκπλήσσει ευχάριστα, καθώς από τη μια παραμένει πιστός στα θεμέλια που έθεσε ο Σοπέν, όμως ενσωματώνει τους νεωτερισμούς της εποχής του δίνοντας μια σύνθεση, στην οποία κρατά το προσωπικό πρωτότυπο μουσικό ύφος του.

Samuel Barber : Nocturne, Op. 33 / Daniil Trifonov:

Επέλεξα να προτείνω τις ερμηνείες των συνθέσεων με τον ίδιο πιανίστα, τον Δανιήλ Τριφόνωφ γιατί εκτός από το ότι συμμετείχε και βραβεύτηκε στο Διαγωνισμό Σοπέν, στην καριέρα του εστίασε στον πολωνό συνθέτη μελετώντας και ηχογραφώντας τρία από τα άλμπουμ του με δικά του έργα. Πάντα ξεχωρίζει για την σπάνια ερμηνεία η οποία αναδεικνύει την ποιητική γλώσσα του δημιουργού, τη μελοδραματικότητα και την αρμονία των αριστουργηματικών του συνθέσεων ... Το ίδιο θεωρώ πως πετυχαίνει και στην ερμηνεία όλων εκείνων που έσκυψαν με σεβασμό στο έργο του Πολωνού Σοπέν και με δημιουργίες τους απότισαν ελάχιστο φόρο τιμής με μουσικούς αντίλαλους δεξιοτεχνικής ικανότητας και εσωτερικής ευαισθησίας, που διεγείρουν την ψυχική και πνευματική μας ανάταση.
Ήταν ο δικός τους τρόπος να συνταχθούν με την άποψη του Σούμαν: "Κύριοι, αποκαλυφθείτε! Πρόκειται για μια ιδιοφυία!"

O κατάλογος των συνθετών που απότισαν φόρο τιμής στο Φρειδερίκο είναι ατελείωτος...Δεν αναφέρθηκα στο Λιστ, το Βίλα Λόμπος ή τον Γκλαζούνοφ με τη "Chopiniana" του... 

Θα'θελα όμως να κλείσω αυτό το Σοπενίστικων αντηχήσεων, αφιέρωμα, με έναν από από τους επιφανέστερους λευκούς τζαζίστες, τον πρωτοπόρο, Dave Brubeck, που κι αυτός λάτρευε το Σοπέν.

Οι ειδικοί κατατάσσουν το ύφος του Μπρούμπεκ στο "Third Stream", ιδίωμα της τζαζ που συσχετίζει τη τζαζ με την κλασική μουσική.

Ο Μπρούμπεκ μελέτησε πολύ κλασική, ιδιαίτερα τους ρομαντικούς, όμως ο Σοπέν με το μοναδικό, πιανιστικό του στυλ ήταν ο περισσότερο αγαπημένος του. Έτσι, ενσωμάτωσε στοιχεία του στις μελωδίες του.
Όταν βρέθηκε στην Πολωνία, και εκστασιασμένος από το χώρο του Μουσείου για το Σοπέν στη γενέτειρα του συνθέτη, Ζελαζόβα Βόλα, γεμάτος δέος που αντίκρυσε το πιάνο του και το εκμαγείo της παλάμης του εμπνεύστηκε μια σύνθεση σε "Σοπενίστικο" στυλ που τής έδωσε τον τίτλο: "Dzieukje", που στα πολωνικά θα πει "Ευχαριστώ":

Στο "Ευχαριστώ" του, ο Brubeck επιλέγει τις πιο σκούρες διαθέσεις του για να πλάσει το μουσικό πορτρέτο του πολωνού δημιουργού και να αποτίσει φόρο τιμής...

DAVE BRUBECK: "Dzieukje-Tribute to Chopin":