Στη μνήμη του Λόπε δε Βέγα...

Portrait of Lope de Vega, Λουίς Τριστάν-Eρμιτάζ

(Στη μνήμη του Ισπανού συγγραφέα και ποιητή της μπαρόκ λογοτεχνίας, Λόπε δε Βέγα).

Στης Φουέντε Οβεχούνα την κοιλάδα

κόρη με ξέπλεκα μαλλιά διαβαίνει

και μες σε χρυσαφί λιακάδα

ιππότης πάνω στ’ άλογο προβαίνει

Κρύβετ’ η κόρη μες σε φυλλωσιά

κι είν’ η καρδιά της σαν φτερούγα λαβωμένη

φεγγάρι του ιππότη η αρματωσιά

ήλιος η μορφή του η λαγγεμένη

Κόρη που κρύβεσαι μες στα κλαδιά

την αγάπη ποιος τη σταματάει

ποια θάλασσα, ποια λαγκαδιά

την αγάπη ποιος τη σταματάει

Άλογο δίχως καβαλάρη φεύγει πέρα

κι ένα σπαθί σαν δέντρο ορθό στο χώμα

κόρη που έσπερνες τη μέρα
γυναίκα που θερίστηκες το γιόμα..."

(Λόπε δε Βέγα: "Φουέντε Οβεχούνα")

Ο "Φοίνιξ της Ευφυΐας", όπως τον αποκαλούσε ο έτερος μεγάλος διανοούμενος της Ιβηρικής, Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ζούσε για τη συγγραφή.

Έγραψε εκατοντάδες έργα, θεατρικά, ποιήματα, κωμωδίες, μυθιστορήματα, σονέτα, μέχρι τις τελευταίες ώρες πριν το θάνατό του σαν σήμερα, 27 Αυγούστου 1635.

Από τα δημοφιλέστερα έργα του είναι το "Φουέντε Οβεχούνα", το "Το Αστέρι της Σεβίλλης", "Ο διακριτικός εραστής".

Joaquin Turina

Έμμετρα αποσπάσματα και από τα τρία διαρθρώνουν τη μουσική σύνθεση για φωνή και πιάνο του επίσης ισπανού, Χοακίν Τουρίνα: "Homenaje a Lope de Vega, Op.90".

Γράφτηκε το 1935 και αφιερώθηκε στην διακεκριμένη ισπανίδα σοπράνο που τα πρωτοερμήνευσε, Rosita Hermosilla.

Ο Ισπανός συνθέτης, που γεννήθηκε στη Σεβίλλη, μαθήτευσε δίπλα στους Vincent d' Indy και Moritz Moszkowski, εμπνεύστηκε έντονα από τους γάλλους ιμπρεσιονιστές Ραβέλ και Ντεμπισί, ενώ αξιοσημείωτη είναι η έλξη του από τη μουσική της Ανδαλουσίας. Ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς λοιπόν, ο ισπανός Τουρίνα, διακρίνεται για τις έντονα ποτισμένες με το ιδιαίτερο χρώμα της πατρίδας του, συνθέσεις, όπως εδώ που εμπνέεται από τον πολυγραφότατο συμπατριώτη του, Λόπε δε Βέγα.

Joaquín Turina: "Homenaje a Lope de Vega":

Ι.Cuando tan hermosa os(Ο διακριτικός εραστής)

ΙΙ. Si con mis deseos(Αστέρι της Σεβίλλης)

ΙΙΙ. Al val de Fuente Ovejuna(Φουέντε Οβεχούνα)

• Στην πιανιστική εισαγωγή του πρώτου τραγουδιού είναι εμφανής η ισπανική χροιά, ενώ το φωνητικό μέρος εύγλωττα εκφράζει τη λαχτάρα του κειμένου.
• Το δεύτερο τραγούδι ξεχωρίζει για τη λεπτεπίλεπτη, εύθραυστη διάθεση που μεταφέρει.
• Στο τελευταίο, πιάνο και φωνή ακολουθούν μια γραμμή περισσότερο χαρωπή και εύθυμη, αναδεικνύοντας το ζωηρό χαρακτήρα του κειμένου.

Ερμηνεύει η εξαιρετική αμερικανίδα υψίφωνος, Regina Resnik:

Ι:

ΙΙ: 

ΙΙΙ: 

Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε!

 

Mandonna in Mandorla, Wolfgang Sauber, 12ος αι.

Την "Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου" -κατά το λαό, τα  Εννιάμερα της Παναγίας, καθώς σκέφτεται την ημέρα σαν μνημόσυνο προς τη Θεοτόκο, όπως πράττει, και για τους δικούς του ανθρώπους)- γιορτάζουμε σήμερα.
Η Εκκλησία κλείνει με πανηγυρική διάθεση την Κοίμηση-Μετάσταση της Παναγίας, που τιμάται το Δεκαπενταύγουστο.

Mandorla είναι όρος που χρησιμοποιείται στη θρησκευτική τέχνη για την απεικόνιση ιερών προσώπων μέσα σε πλαίσιο σχήματος αμυγδάλου , επειδή στην ιταλική γλώσσα η λέξη σημαίνει αμύγδαλο.
"Παναγία σε Mandorla" είναι η εκπληκτική τοιχογραφία του Wolfgang Sauber(12ος αι.)από την βασιλική San Fedele στο Κόμο της Ιταλίας, που βλέπουμε παραπάνω.

"Regina caeli, laetare, alleluia;

Quia quem meruisti portare,

alleluia, Resurrexit, sicut dixit, alleluia:

Ora pro nobis Deum, alleluia"

δηλαδή:

"Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε, Αλληλούια

Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις,

Ανέστη όπως είπε, Αλληλούια
Προσευχήσου για μας, Αλληλούια"

Το "Regina caeli-Βασίλισσα των Ουρανών" είναι ένα τετράστιχο Μαριανό αντίφωνο, δηλαδή ύμνος που απευθύνεται στην Παναγία και αποτελεί μέρος του τελετουργικού της Δυτικής Εκκλησίας. 

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή προέλευσή του όμως σύμφωνα με το θρύλο λέγεται ότι ήταν το 590 όταν κατά τη διάρκεια λιτανείας-προσευχής για το τέλος επιδημίας πανούκλας στη Ρώμη με την εικόνα της Παναγίας να προηγείται της πομπής, ακούστηκαν εξ ουρανού Άγγελοι να ψάλλουν τους τρεις πρώτους  στίχους του αντιφώνου, στους οποίους ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας πρόσθεσε τον τέταρτο.
Αμέσως μετά την προσθήκη παρουσιάστηκε ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στην κορυφή του Castel Sant'Angelo βάζοντας στη θήκη της τη ρομφαία του ως σημάδι τερματισμού της πανούκλας, γεγονός που αποδόθηκε στην παρέμβαση της Παναγίας...

Πολλοί είναι οι συνθέτες που μελοποίησαν το τετράστιχο "Regina caeli", πολυφωνικές συνθέσεις οι περισσότερες, που ψάλλονται πάντα με την ευκαιρία των εορτασμών της Υπεραγίας Θεοτόκου. Παλεστρίνα, Λυλλί, Σαρπαντιέ, αλλά και ο νεαρός Μότσαρτ, του οποίου τη δημιουργία θα απολαύσουμε...

Το "Regina Caeli" απασχόλησε τον 15χρονο Β.Α.Μότσαρτ αμέσως μετά την επιστροφή του από την περιοδεία στην Ιταλία.
Η σύνθεση γράφτηκε το 1771 και εκτελέστηκε στον Καθεδρικό του Σάλτσμπουργκ σε μορφή μοτέτου για σοπράνο, χορωδία και οργανική συνοδεία ακολουθώντας τη δομή του ιταλικού κοντσέρτου, στη Ντο μείζονα, κλίμακα που για το συνθέτη αντιπροσώπευε τη λαμπρότητα της Βασιλείας των Ουρανών.
Αργότερα ο Μότσαρτ συνέθεσε και δυο ακόμη εκδοχές. 

Θα ακούσουμε την παλαιότερη εκδοχή, στην οποία το μέρος της υψιφώνου ανατέθηκε στη σύζυγο του Μίκαελ Χάυντν(αδερφού του Γιόζεφ), Μαρία Μανταλένα, τραγουδίστριας της Αυλής.

1. Αllegro: η χορωδία ψάλλει τον πρώτο στίχο. "Regina caeli, laetare!"
Ένας υπέρτατος ύμνος στη Βασίλισσα των Ουρανών που ευφραίνει, ένα εγκώμιο στη Μητέρα των πάντων, που αγαλλιάζει. Συνεχής η μελωδική γραμμή, ύφος μεγαλόπρεπο σε αντιστοιχία προς το περιεχόμενο του λατινικού κειμένου, εμπλουτίζουν τον θριαμβευτικό χαρακτήρα σε μια μελωδική διαδικασία που σκιαγραφεί τη φυσική παρουσία της Παναγίας σαν εκτυφλωτικό φως...

2. Tempo moderato: η υψίφωνος σε διάλογο ενίοτε με τους χορωδούς πατάει πάνω στο κείμενο του δεύτερου-τρίτου στίχου. "Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις Ανέστη όπως είπε!"
Σόλο και tutti εναλλάσσονται στο ακτινοβόλο "Αληλλούια" σε μια ψαλμωδική πανδαισία.

3. Adagio un poco Andante: Μια αφήγηση ξετυλίγεται μέσω της φωνής της σοπράνο, που ηχεί απέριττη αλλά υποβλητική, πάνω στα λόγια του τέταρτου στίχου.  "Προσευχήσου για μας!". Αρκετές επαναλήψεις, τρίλιες και ποικίλματα, στολίζουν το μέρος, με το  συνδυασμό τους να περιβάλλεται από μιαν ατμόσφαιρα αγλαότητος και λυρικής θαλπωρής.

4. Αllegro: ιδιαιτέρως μεγαλοπρεπής  ο χαρακτήρας του μέρους αυτού, στο οποίο ο νεαρός Βόλφγκαγκ  εφαρμόζει ομοφωνική και αντιστικτική υφή, πάνω στη μία και μοναδική λέξη, το επαινετικό "Αλληλούια".
Οι φωνές πλέκονται σε ένα γαϊτανάκι απίστευτης ομορφιάς, εκτινάσσοντας σε "μνημειώδη" την μουσική απόδοση του μεγαλείου του θείου. Ενας επιβλητικός, αγγελικός ύμνος λαμπρού και σφριγηλού χαρακτήρα ξεδιπλώνεται νότα-νότα ως την ύστατη πανηγυρική συγχορδία της διαυγούς, όλο φως Ντο μείζονος...

H σύνθεση ολοκληρώνεται, αλλά ο ακροατής συνεχίζει να βρίσκεται σε κατάσταση μέθης, σε μια συναισθηματική σιωπή αγιότητος να ξεχειλίζει από λογής συναισθήματα. Μια σκέψη κατακλύζει το νου και μια απορία... Μπορεί λοιπόν ένα νεαρό αγόρι να δημιουργεί υπέρτατη τέχνη. Γιατί Τέχνη τελικά είναι αυτή η συγκίνηση, η νηφαλιότητα, το δέος, ο θαυμασμός. Είναι αυτή η πληρότητα ψυχής...

Mozart "Regina coeli Κ. 108"/Christopher Hogwood-Emma Kirkby:

Με αφορμή τα Εννιάμερα της Παναγίας μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενο εδώ.

"Το Ένδοξο Μυστήριο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου": (Θεοτοκόπουλος - Μπίμπερ)

 

"Η Κοίμηση της Θεοτόκου", Δ. Θεοτοκόπουλος

Προσευχές, ικεσίες, υψωμένα χέρια και δεήσεις, ψίθυροι και γλυκές προσδοκίες, αλλά και τα πιο εύοσμα λουλούδια κοσμούνε πάντα τα εικονίσματά της...
Χρόνια Πολλά, φίλοι εκλεκτοί!
Να έχουμε όλοι την ευλογία της Παναγιάς και πάντα υπό τη σκέπη Της με υγεία και αγάπη!

Το εικαστικό που βλέπετε παραπάνω ανακαλύφθηκε το 1983 στην εκκλησία της Κοιμήσεως στην Ερμούπολη. Είναι έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ο Κρης δημιουργός το φιλοτέχνησε ακολουθώντας τα πρότυπα της βυζαντινής εικονογραφίας τα οποία εμπλούτισε με δυτικά στοιχεία. 

Απεικονίζει την Υπεραγία Θεοτόκο κεκοιμημένη με σταυρωμένα τα χέρια ενώ το ιερό λείψανό Της περιβάλλουν οι Απόστολοι, Πέτρος και Παύλος. Μπροστά στην κλίνη το βλέμμα συγκεντρώνουν τα περίτεχνα, ολόχρυσα κηροπήγια. Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζει ο Χριστός. Κρατά ένα φασκιωμένο βρέφος-σύμβολο της ψυχής της μητέρας Του. Πλήθος πιστών με σκυμμένο το κεφάλι εκφράζουν τη βαθιά θλίψη τους.
Στην κορυφή  η Παναγία εικονίζεται περιστοιχισμένη από Αγγέλους και Χερουβείμ να παραδίδει την Αγία ζώνη στον Απόστολο Θωμά .

Κομψή, διακριτική και άκρως εκφραστική η απεικονιστική γλώσσα του Θεοτοκόπουλου, αφηγείται το μέγα Μυστήριο με συμβολιστικό ύφος, που αναδεικνύει το θρησκευτικό ήθος και σεβασμό του δημιουργού.

H.I.F. Biber

Ένα μουσικό έργο, σχετικό με την Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί η 14η Σονάτα από τις "Σονάτες του Ροδαρίου"(Rosary Sonatas), του Χάινριχ  Ίγκνατς Μπίμπερ, ενός συνθέτη και δεξιοτέχνη βιολονίστα της μπαρόκ περιόδου.

Οι "Σονάτες του Ροδαρίου" που ονομάζονται και "Μυστηριακές Σονάτες"  αποτελούν  κορυφαίο σημείο της μπαρόκ μουσικής φιλολογίας, για την τολμηρή και δεξιοτεχνική αντιστικτική γραφή τους, αλλά κυρίως για την τεχνική της "scordatura", που ο Μπίμπερ χρησιμοποιεί στο έργο.

Τεχνική(ένα είδος τονικού αποσυντονισμού) κατά την οποία το χόρδισμα στο βιολί γίνεται διαφορετικά, αυξάνοντας έτσι τις πολυφωνικές του δυνατότητες, αλλάζοντας το ηχόχρωμά του και  πετυχαίνοντας διαφορετική ατµόσφαιρα σε κάθε σονάτα.

Οι Σονάτες είναι 15, μία για κάθε ένα από τα Μυστήρια του Ροδαρίου:

1. Τα Χαροποιά Μυστήρια(Βάπτιση, Γάμος, Αναγγελία Βασιλείας του Θεού, Μεταμόρφωση, Θεία Ευχαριστία)

2. Τα  Λυπηρά Μυστήρια(Αγωνία στον Κήπο των Ελαιών, Μαστίγωση, Ακάνθινο Στεφάνι, Γολγοθάς, Σταύρωση)

3. Τα Ένδοξα Μυστήρια(Ανάσταση, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Παναγίας, Στέψη της Παναγίας στον Ουρανό)

Στο τέλος ο Μπίμπερ προσθέτει μια πασσακάλια για σόλο βιολί, ενώ κάθε μέρος συνοδεύεται από ένα χαρακτικό, σχετικό με το θέμα που η σονάτα, συμβολίζει.

Οι συνθέσεις αποτελούν δημιουργίες ενός ευσεβούς και με βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, καλλιτέχνη.

Το χαρακτικό-σκηνή: Το Μυστήριο της Κοίμησης
και της Μετάστασης της Θεοτόκου

Ο Μπίμπερ στοχεύει στη μετάδοση συναισθημάτων, έτσι οργανώνει την ανάπτυξη του έργου του "προικίζοντας" κάθε μέρος ως προς την τονικότητα που την θεωρεί ως την πλέον κατάλληλη σε σχέση με το  μήνυμα που θέλει να μεταφέρει.

Οι 15 Σονάτες του Μπίμπερ  γράφτηκαν μεταξύ 1670-1680 και η 14η από τα "Ένδοξα Μυστήρια αναφέρεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Eίναι γραμμένη στη Λα μείζονα, (κλίμακα που ο συνθέτης παραλληλίζει με τη θεϊκή δόξα και χάρη).
Φωτεινές, ηχηρές αρμονίες υπογραμμίζουν το απόκοσμο θέμα του. Θριαμβευτικοί, εντυπωσιακοί οι συντονισμοί, αποτελούν το μυστικό κλειδί για την "αόρατη" πόρτα του Μυστηρίου.
Η μουσική περιγραφή της Ευαγγελικής ιστορίας διακρίνεται για τον έντονο πνευματικό και δοξαστικό χαρακτήρα της, ενώ ο συνθέτης αποδεικνύεται ακριβής, τολμηρός και ευρηματικότατος(δεν είναι τυχαίο που κάποιοι αναλυτές τον κατατάσσουν στην πρώιμη εμφάνιση της προγραμματικής μουσικής).

(Η σκορντατούρα εδώ είναι με χόρδισμα Λα-Μι-Λα-Ρε)

H.I.F. Biber :Rosary Sonata No. 14, "The Assumption of the Virgin" 

Κείμενα σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου και τον Βάγκνερ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Κλεοπάτρα: Ένα ποταπό ερπετό ήταν η καταφυγή της...

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Πολ. Λεμπέση
Εθνική Πινακοθήκη, Παράρτημα Σπάρτης
(nationalgallery)

Έπειτα από τη νίκη του Οκταβιανού στο Άκτιο κι ύστερα από τον θάνατο του Μάρκου Αντώνιου, τα περιθώρια για την Κλεοπάτρα στενεύουν. Ως μοναδικός εξουσιαστής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Οκταβιανός σκοπεύει να τη στείλει στη Ρώμη προς δημόσιο εξευτελισμό. Αυτή υποπτευόμενη τα σχέδιά του, αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Είναι 39 χρονών, η τελευταία απόγονος των Λαγιδών Πτολεμαίων. Δίνει τέλος στη ζωή της με το δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού του Νείλου, όπως λέει ο θρύλος. Όμως, η λάμψη της δε θα σβήσει ποτέ...

Το τσίμπημα του φιδιού που προκάλεσε το θάνατο της αιγύπτιας βασίλισσας έχει εμπνεύσει πληθώρα εικαστικών καλλιτεχνών κάθε εθνικότητας και εποχής. Ανάμεσά τους και τον Έλληνα, Πολυχρόνη Λεμπέση. Η "Κλεοπάτρα" του, που βλέπουμε παραπάνω  φιλοτεχνήθηκε περίπου στα 1877 και σήμερα μετά από δωρεά του Αργύρη Χατζηαργύρη εκτίθεται στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη της πόλης της Σπάρτης.

Εκπρόσωπος της σχολής του Μονάχου, ο σπουδαίος ζωγράφος από τη Σαλαμίνα, μια προσωπικότητα ταπεινή και σεμνή, που αδιαφορούσε για φήμη, δόξα και πλούτη, ένας κοσμοκαλόγερος της ζωγραφικής, όπως πολλοί τον χαρακτήρισαν, διακρίθηκε για την χρωματική του ακρίβεια, την εκφραστικότητα και την καθαρότητα των μορφών του στις οποίες επιμελείται ιδιαιτέρως την απόδοση της ψυχογραφίας τους. Όπως στην περίπτωση της Κλεοπάτρας την οποία εικονίζει με εκπληκτική ειλικρίνεια και εκφραστική ελευθερία ως ηρωίδα επικού-ρομαντικού μελοδράματος. Αποτυπώνει τη στιγμή αμέσως μετά το δάγκωμα του φιδιού, που το κρατά στο δεξί της χέρι. Το δηλητήριό του έχει αρχίσει να επιδρά κι εκείνη μισόγυμνη με γερμένο το κεφάλι περιμένει θαρραλέα το κλείσιμο της επίγειας ζωής της. Ο Λεμπέσης απεικονίζει την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας ως μία τολμηρή πράξη περιφρόνησης και συνάμα απελευθέρωσης από την ατιμία της φυλάκισης... Η σκέψη μιας αλυσοδεμένης που σέρνεται στους δρόμους της Ρώμης, είναι κάτι που στην αιγύπτια βασίλισσα προκαλεί οργή...

"O θάνατος της Κλεοπάτρας", Reginald Arthur

Σε παρόμοιο εκφραστικό ύφος κινείται και η ομότιτλη καντάτα του Εκτόρ Μπερλιόζ: "Le mort de Cleopatre".

Τέσσερεις συνεχόμενες χρονιές προσπάθησε ο νεαρός Γάλλος συνθέτης  να κερδίσει το Prix de Rome, το διάστημα 1827-1830 με τις καντάτες:
"La mort d'Orphée", "Herminie","La mort de Sardanapale"(το 1830 που κέρδισε) και το "La mort de Cléopâtre-Ο Θάνατος της Κλεοπάτρας" ένα χρόνο νωρίτερα.

Η καντάτα γράφτηκε για γυναικεία φωνή και ορχήστρα. Ο εμπνευσμένος 25χρονος δημιουργός της προσφέρει μια "τραγική λυρική σκηνή" (όπως προτιμούσε να χαρακτηρίζει την καντάτα)κι έναν από τους πλέον αγαπημένους ρόλους για τις μέτζο σοπράνο. Πλάθει μια συναρπαστική θεατρική φιγούρα, έναν ρόλο από τους γοητευτικότερους, σαγηνευτικό και ακαθόριστα επικίνδυνο.

Πρόκειται για σύνθεση εξαιρετικά δεξιοτεχνική. Για το ρόλο της Κλεοπάτρας θα πρέπει η σολίστ να κατέχει πλήρως το γαλλικό δραματικό και φωνητικό στυλ. Kυρίαρχα χαρακτηριστικά της μουσικής είναι το πάθος, η εσωτερική φωτιά, η έκφραση του απροσδόκητου, ρυθμική ορμή και καταλάγιασμα.

Βασισμένο σε ένα κείμενο του Pierre-Ange Vieillard, ενός Γάλλου ποιητή του 19ου αι., το "La Mort de Cléopâtre" αφηγείται την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας στις 12 Αυγούστου 30 π.Χ., μετά την ήττα του στόλου της στο Άκτιο. Το λιμπρέτο στο περίφημο μέρος του "Διαλογισμού" την παρουσιάζει να επικαλείται τα πνεύματα των Φαραώ προγόνων της και ν' αναρωτιέται αν -ως βασίλισσα- στάθηκε στο ύψος των μεγάλων ηγεμόνων του παρελθόντος του ένδοξου βασιλείου της. O συνθέτης καινοτόμος, κάνει χρήση νέων αρμονιών και πλούσιας, τολμηρής ενορχήστρωσης. Οι μουσικές ιδέες, προσαρμοσμένες στον δραματικό-εκφραστικό τους σκοπό, "σαρκώνουν" σε μια "Meditation" που συνταράσσει κι αναστατώνει την ψυχή του ακροατή. 

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Michele Tosini

"Μεγάλοι Φαραώ, ευγενείς Λαγίδες,

χωρίς θυμό-θα δείτε-να μπαίνω

για τον αιώνιο ύπνο στις πυραμίδες σας

Ήμουν ανάξια βασίλισσα;

Όχι!.. όχι, των τελετών σας

ποτέ δεν θα βεβήλωνα τη λάμψη!

Βασιλιάδες μου,

παραπονιέμαι για τη μοίρα

που με κυριεύει"

"Αυτή η σκηνή έχει ιδιαίτερη δύναμη και ένταση. Αξίζει να απεικονιστεί μουσικά", έγραψε ο Μπερλιόζ στα "Απομνημονεύματα" του.
Και συνεχίζει:
"Συχνά, συλλαμβάνω στη φαντασία μου έναν υπέροχο μονόλογο, αντίστοιχο με κείνον της Ιουλιέτας πριν δώσει τέλος στη ζωή της. Βρίσκω πως οι δυο ηρωίδες έχουν κάτι κοινό, τουλάχιστον από την άποψη της έντασης των συναισθημάτων, που ο τρόμος για το άγνωστο αναμιγνύεται με την περιφρόνηση για το θάνατο...".

Και θα συμφωνήσω... Μέσα στην τραγικότητά τους, στην ύστατη ώρα τους οι δυο γυναίκες ντύνονται με ευπρέπεια και αθανασία...

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Guido Reni

Παρόλ' αυτά, ο Μπερλιόζ στο ξεχωριστό ηχοτοπίο του σκιαγραφεί μια ηρωίδα που πάσχισε για μια ζωή με τιμή, πέρα από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αφού δεν μπόρεσε να τα' χει, το τέλος διαγράφεται απ' την ίδια. Αφήνεται στο δάγκωμα του φιδιού και το δηλητήριό του. Πεθαίνει ήσυχα και σε έκσταση... Μέσα σ' ένα σύννεφο αναπολήσεων... Εκείνη, ο Αντώνιος και ο έρωτάς τους, με τις ενοχές πως έγινε η αιτία ο λαός της να υποδουλωθεί στους Ρωμαίους.

"Εγινα αφορμή οι θεοί να διωχθούν

απ' τα τείχη της Αλεξάνδρειας,

και της Ίσιδας να πάψει η λατρεία...

Ένα ποταπό ερπετό είναι η καταφυγή μου.

Θεοί του Νείλου...

Η Κλεοπάτρα φεύγει απ' τη ζωή...

Γίνεται ξανά...

...Καίσαρα...(δεν ολοκληρώνει τη φράση της)"

Berlioz: "La Mort de Cléopâtre" / Jessye Norman:

Διευθύνει ο Daniel Barenboim

"Μεταμόρφωση Σωτήρος": η γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας Του με χρώμα και ήχο...

 

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Τιτσιάνο

Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες, μα και στην πλάση ολάκερη!
Πάντα να έχουμε την ευλογία του Σωτήρα, φώτιση στο πνεύμα και αγάπη στις καρδιές!
Η φανέρωσή Του είναι καθημερινή...Αρκεί να αναλογιστούμε τις απολαύσεις και τα αγαθά που βιώνουμε με τον ερχομό Του...

Χρόνια Πολλά! Ο Σωτήρας ας ευλογεί όλους μας!

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Ραφαήλ

Το παραπάνω εκπληκτικό εικαστικό του Ραφαήλ που απεικονίζει την "Μεταμόρφωση του Σωτήρος" είναι το τελευταίο του σπουδαίου ζωγράφου και κοσμεί την Πινακοθήκη του Βατικανού.

Το έργο διακρίνεται σε δυο αφηγηματικά μέρη. Στο ανώτερο μέρος αποτυπώνεται η Μεταμόρφωση, με το Χριστό να αιωρείται ως υπέρλαμπρο Φως ανάμεσα στα νέφη και τους δυο προφήτες, Μωυσή και Ηλία. Στην κορυφή του βουνού, κείτονται οι Απόστολοι, που τυφλωμένοι από το φως καλύπτουν τα πρόσωπά τους.

Στο κάτω μέρος ο δημιουργός σκιαγραφεί το πανικόβλητο πλήθος κι ένα δαιμονισμένο αγόρι, το οποίο όπως μας πληροφορούν οι Γραφές, ο Ιησούς θεραπεύει με έναν απλό λόγο Του κατεβαίνοντας από το όρος Θαβώρ...
Όλοι γεμάτοι θάμβος και δέος αντικρίζουν το μεγαλείο της δόξας του Θεού και γεμίζουν από τη γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας Του.

H METΑΜΟΡΦΩΣΗ του ΣΩΤΗΡΟΣ είναι το θέμα του ομώνυμου ορατορίου του Olivier Messiaen: "The Transfiguration of Our Lord Jesus Christ", που βασίζεται στην αφήγηση από τα Συνοπτικά Ευαγγέλια της Μεταμόρφωσης του Ιησού ( κατά Ματθαίον,  κατά Μάρκον και  κατά Λουκάν) και χωρία από το "Σύνοψις Θεολογική" του Θωμά Ακινάτη. 

Ο συνθέτης επεξεργαζόταν τις μουσικές ιδέες του για τρία χρόνια, από το 1965 έως το 1969 και το έργο έκανε πρεμιέρα  αμέσως αφού ολοκληρώθηκε, στη Λισαβόνα τον Ιούνιο του 1969. Είναι απαιτητικό θρησκευτικό έργο μεγάλης κλίμακας που ανατίθεται σε πλέον των 200 εκτελεστών ορχήστρας, επτά σολίστ και 100 χορωδούς.

Η ιδέα για μια σύνθεση με θέμα τη Μεταμόρφωση γεννήθηκε πολλές δεκαετίες πριν και ωρίμαζε σταδιακά.

"Ο Ιησούς μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη ανέβηκε σ’ ένα ψηλό βουνό.
Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους· έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως.
[..]
Ένα φωτεινό σύννεφο τους σκέπασε, και μέσα από το σύννεφο ακούστηκε μια φωνή που έλεγε: "Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, ο εκλεκτός μου· αυτόν να ακούτε".

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Ρούμπενς

Η "Transfiguration of Our Lord Jesus Christ" είναι μια από τις συνθέσεις του γάλλου οργανίστα και συνθέτη, Μεσσιάν που  απεικονίζουν αυτό, που προσδιόριζε ως "τις θαυμάσιες πτυχές της πίστης" βασισμένες στον ακλόνητο Ρωμαιοκαθολικισμό του.
Ένας συνδυασμός πνευματικότητας και εξαιρετικής μελωδικότητας, με θερμές τονικές αρμονίες, εκτενή χρήση του τραγουδιού των πουλιών όπως μάς έχει συνηθίσει ο ορνιθολόγος δημιουργός, όπως π.χ εμπνεύσεις από τον κελάηδισμα του ψαρονιού, της τσίχλας ή του κότσυφα, τη φωνή  του γερακιού, τις κραυγές του αλπικού κορακιού κλπ...

Ιδιαίτερα εμφανής είναι η χρήση "παλίνδρομων", ( σχημάτων πολυρρυθμίας) και "τρόπων περιορισμένης μετατροπίας" (τονικότητες δικής του επινόησης). 

"Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστέ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τήν δόξαν σου,
καθώς ἠδύναντο. Λάμψον καί ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τό φῶς σου τό ἀΐδιον,
πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι".

Το ορατόριο δομείται σε δύο τμήματα των επτά μερών το καθένα, απ' όπου θα ακούσουμε τα τελικά χορικά κάθε τμήματος:

Ι:  "Choral de la sainte montagne- Χορικό  του ιερού βουνού":

και

ΙΙ: "Choral de la lumière de gloire - Χορικό του Φωτός της δόξας":