Ο Μαγκρίτ, ο Κέιτζ και το μυστήριο της σιωπής τους...

 

Rene Magritte: "Η προδοσία των εικόνων - Aυτό δεν είναι μια πίπα"

"Χρησιμοποιώ τη ζωγραφική για να κάνω ορατές τις σκέψεις"

(Ρενέ Μαγκρίτ)

Mια από τις πιο ιδιότυπες καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες γεννήθηκε σαν σήμερα, 21 Νοεμβρίου 1898. Ο Βέλγος Ρενέ Μαγκρίτ, ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του σουρεαλισμού με επιρροές από τον ντανταϊσμό.
Πειραματιζόμενος με διάφορες μορφές τέχνης εντάσσεται στο κίνημα του σουρεαλισμού, που βρίσκει πως τού ταιριάζει περισσότερο, όταν γνωρίζεται με τον Αντρέ Μπρετόν,  με τον οποίο συνδέεται με βαθιά φιλία. 

Είχε τη μοναδική ικανότητα να παρουσιάζει το συνηθισμένο με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Τον έλκει το μυστηριώδες και ό,τι κρύβεται πίσω απ' αυτό που φαίνεται.  Έτσι ζωγραφίζει "οπτικά αινίγματα", που καλεί όποιον το επιθυμεί να ανακαλύψει τη λύση τους.

Από τα πιο διάσημα "αινίγματά" του είναι το έργο του: "Η προδοσία των εικόνων". Παρουσιάζει μια πίπα αποτυπωμένη με ρεαλιστικούς όρους συμπληρωμένη από κάτω με τη φράση: "αυτό δεν είναι μια πίπα". Δηλαδή το αντικείμενο αρνείται τον εαυτό του.  Ο βέλγος καλλιτέχνης "σχολιάζει" τη διττή φύση της πραγματικότητας και το παράδοξο που ενέχεται στην αναπαράστασή της.

Ο Ρενέ Μαγκρίτ κατηγορήθηκε σφοδρά γι' αυτή τη δημιουργία του, κάνοντάς τον να αντιδράσει εξηγώντας πως: "Αν σας ζητούσα να  γεμίσετε την πίπα, θα μπορούσατε; Όχι, φυσικά! Η πίπα λοιπόν είναι ένα σύμβολο! Άρα, αν κάτω από τη ζωγραφιά μου είχα γράψει "Αυτή είναι μία πίπα", θα είχα πει ψέματα!"

Ο πνευματώδης Μαγκρίτ φέρνοντας τον θεατή αντιμέτωπο με την απεικόνιση ενός αντικειμένου που αρνείται τον εαυτό του, φωτίζει το περίφημο "μυστήριο της πραγματικότητας" όπως το αποκαλούσε, πως το νόημα δεν είναι κρυμμένο πίσω από τα πράγματα αλλά επάνω στην επιφάνεια όσων βλέπουμε.

Το 1946, ο φίλος του, Aντρέ Μπρετόν  στην  εργασία του : "Η σιωπή είναι χρυσός" υποστήριξε ότι η μουσική μπορεί να είναι μια ισχυρή δύναμη για την επίτευξη "πυρακτώσεως", εννοώντας ότι η μουσική σε όποια μορφή της μπορεί να αποκαλύψει απόκρυφα νοήματα. Στο δοκίμιο του ο Μπρετόν  ισχυρίζεται πως  η μουσική του John Cage ομοιάζει στενά με τη σουρεαλιστική στρατηγική. 

Η προσέγγιση του αμερικανού συνθέτη στη διαδικασία της σύνθεσης με την "απροσδιοριστία" της είναι εννοιολογικά παράλληλη με όσα διακηρύττονται με το σουρεαλιστικό μανιφέστο του 1920. 

Ο Μπρετόν μάς καλεί να δούμε το "4'33''", το διασημότερο έργο του Cage, ως το ηθικό ισοδύναμο με το "Η προδοσία των εικόνων" του Ρενέ Μαγκρίτ, καθώς υποστήριξε πως τόσο ο Κέιτζ όσο και ο Μαγκρίτ προσπάθησαν να διεισδύσουν στην ουσία της σιωπής με επαναστατικό τρόπο.

Φίλοι μου, πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που προβληματίστηκαν στη σύνδεση της σιωπηλής στιγμής με το μουσικό ήχο, την παρουσία ή την απουσία του...Ας θυμηθούμε τον Μαρσέλ Μαρσό, τον Ντεμπισί ή την Γκουμπαϊντούλινα, που θεωρώντας τη "σιωπή χώρο μέσα στον οποίο υπάρχει δυνατότητα να γεννηθεί ένα συμβάν", έγραψε το εμβληματικό της "Silenzio", με το μπαγιάν να συμβολίζει την "κραυγή της σιωπής"...

(από: azquotes)

Ο Τζων Κέιτζ ήταν πρωτεργάτης της μουσικής του τυχαίου(αλεατορισμού) και της αντισυμβατικής χρήσης μουσικών οργάνων. Yποστήριζε δε, ότι σιωπή δεν είναι απλά η απουσία του ήχου, αλλά μία κατασκευασμένη απουσία ήχων, το αποτέλεσμα μίας ηθελημένης προσπάθειας.

Το 4΄33'' που έγραψε το 1952 είναι από τις πιο αμφιλεγόμενες συνθέσεις του 20ου αιώνα. Και αλήθεια, πώς να μην προκαλέσει αντιδράσεις μια μουσική σύνθεση η οποία εκτελείται χωρίς να παίζεται ούτε μια νότα; Aκριβώς όπως το ακούτε! Για 4 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα ο πιανίστας ακολουθώντας τις οδηγίες της παρτιτούρας δεν παίζει τίποτε, καθώς ο συνθέτης στοχεύει να παρουσιάσει μεν τη σιωπή, αλλά συγχρόνως να αναδείξει τους φυσικούς ήχους τριγύρω. 

Ο ίδιος ο Κέιτζ δήλωσε μετά την πρεμιέρα της σύνθεσης:

"Όσοι θεώρησαν πως μιλώ μόνο για τη σιωπή, έχασαν την ουσία. Νόμιζαν ότι ήταν σιωπή, γιατί δεν ξέρουν τον τρόπο να ακούνε. Η βραδιά ήταν γεμάτη τυχαίους ήχους. Κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους μπορούσες να ακούσεις τον άνεμο που σφυροκοπούσε έξω. Στο δεύτερο, οι σταγόνες της βροχής άρχισαν να χτυπούν τη στέγη δυνατά και κατά τη διάρκεια του τρίτου μέρους οι ίδιοι οι παρευρισκόμενοι δημιουργούσαν ενδιαφέροντες ήχους καθώς μιλούσαν ή σχολίαζαν κατά την έξοδό τους από την αίθουσα".

Ο πειραματιστής Κέιτζ δήλωσε πως κατά την άποψή του, το "4'33''" ήταν το πιο σημαντικό του έργο, ενώ ο ισχυρισμός του Μπρετόν πως η σύνθεση ταυτίζεται με τη σουρεαλιστική στρατηγική του τιμώμενου σήμερα, Ρενέ Μαγκρίτ, έχει σίγουρα γερές βάσεις και τρανταχτά επιχειρήματα ανάπτυξης αφού και τα δυο διερευνούν το ασυνείδητο, την απελευθέρωση της φαντασίας με την απουσία κάθε ελέγχου από τη λογική.

John Cage: 4' 33'':