"Μια Νεράιδα μ΄ εγέννησε από θνητό πατέρα", Παλαμάς - Καλομοίρης

 

Ένας τιτάνας της πνευματικής μας ιστορίας είναι ο Κωστής Παλαμάς! Η ποίησή του ένας απύθμενος ωκεανός, όπου το λυρικό συναντά το επικό και το φιλοσοφικό το δραματικό...Μια φωτεινότατη μορφή, ψηλά στο Πάνθεο του Πνεύματος!

Ηγετική φυσιογνωμία στα Ελληνικά Γράμματα, συνέδεσε την πνευματική ζωή του τόπου με τις ρίζες και την παράδοσή του, κάτι για το οποίο πάσχισε και ο συνθέτης, πρωτεργάτης της Εθνικής μας Σχολής, Μανώλης Καλομοίρης...

Εκεί βρίσκεται και η αφετηρία της σχέσης τους.
Ο συνθέτης λάτρεψε τον ποιητή που κατά δήλωσή του θεωρούσε πως "χωρίς αυτόν οι δημιουργίες του δεν θα είχαν πάρει ούτε το χαρακτήρα ούτε τον εθνικό ρυθμό που πήραν..."

Από αυτή και μόνο τη φράση κατανοούμε πόσο μεγάλος θαυμαστής του Παλαμά υπήρξε ο Μανώλης Καλομοίρης:

"Το έργο του στάθηκε για μένα φάρος αληθινός της τέχνης που φώτισε και θα φωτάει στους αιώνες τις Ελληνικές ψυχές μέσα στα σκοτάδια που μας δέρνουν ολούθε".

Αναμφισβήτητα οι δυο τους υπήρξαν καρδιακοί φίλοι που τούς έφερε κοντά αφενός το κίνημα του δημοτικισμού, αφ 'ετέρου οι απόψεις τους για τη θέση της τέχνης στην Ελλάδα σε συνδυασμό με τη Δύση.

Ο Καλομοίρης μελοποίησε περίπου 50 από τα ποιήματα του Κωστή Παλαμά.

Ήταν το 1908 όταν ο ποιητής μας πρωτάκουσε έργα του Καλομοίρη σε συναυλία στο Ωδείο Αθηνών. Ενθουσιάστηκε από την μεγάλη ρυθμική ποικιλία, την ιδιότυπη αρμονική γλώσσα, μα κυρίως γιατί όλ' αυτά είχαν το χαρακτήρα εθνικών μελωδιών...Εντυπωσιάστηκε, καθώς "το μουσικό παλάτι του Καλομοίρη ήταν θεμελιωμένο σε Ρωμέικη γης"...

Μετά τη συναυλία ο Παλαμάς αφιέρωσε στο νεαρό συνθέτη το ποίημα:

"Στο μουσικό Μανόλη Καλομοίρη"

Γεια σου, Καλέ, χαρά σου!

Σα ροδοχάραμα το μήνυμά σου,

σα ροδοχάραμα και η νέα σου θωριά.

Χαρά με ξάφνισμα γοργό, κι ας ήρθε αγάλια αγάλια.

Στη γη τη μυριοδόξαστη την καταρημασμένη

κι από τ’ ανήμερα θεριά

κι από τ’ ακάθαρτα τσακάλια,

στη γη που πάντα είναι το φως και πάντα κι η Αρμονία,

καλώς ήρθες, γεια σου, Καλέ, χαρά σου!

Του πλάστη ο φωτοστέφανος τριγύρω στα μαλλιά σου

τ’ άδολα νιάτα σου ιερά τα δείχνει και τ’ αγιάζει·

των κοράκων το κρα μη σε τρομάζει·

μ’ εσένα πέλαγο ο Ρυθμός, μ’ εσέ καράβι ο Στίχος.

Γιά κάμε πρωτοδούλευτος ο μέγας άυλος Ήχος

από τα χέρια σου στη γη τη μυριοδοξασμένη

να πάρει σάρκα και να πάει και στ’ άστρα να χτυπήσει

με το κεφάλι το αρχαγγελικό,

Ήχοι και Στίχοι τα παλιά να ξαναγίνουν ταίρια

με μια καινούρια ορμή.

-Σε βλέπω, αγροϋψώνεσαι, παλάτι μουσικό!-

Ώρα καλή κι ώρα αγαθή. Γεια σου, Καλέ, χαρά σου!

(πηγή: greek-language)

Σε μια μέθεξη ποίησης και μουσικής, λόγου και ήχου η καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία των δημιουργών διαφεντεύει στην ψυχή όσων σκύψουν δίπλα τους...

"Στην μουσική ο Ριχάρδος Βάγκνερ,
 στα Εθνικά ιδανικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος,
στην ποίηση ο Κωστής Παλαμάς".

Ο Παλαμάς το 1908
(greek-language)

Αυτά τα λόγια του Καλομοίρη μαρτυρούν τη λατρεία του μουσουργού στον ποιητή.

Παραδεχόταν πως χωρίς αυτόν η μουσική του δεν θα είχε πάρει το χαρακτήρα και τον εθνικό ρυθμό που πήρε... Γιατί -όπως έλεγε- "ένας μεγάλος ποιητής, όπως ο Παλαμάς, αχτινοβολάει τη θέρμη της δημιουργικής του πνοής όχι μόνο στο στενό κύκλο της ποίησης και των γραμμάτων, αλλά γενικότερα σ’όλους τους κλάδους της τέχνης και της διανόησης. Κι όπως ο Γκαίτε εμπνέει ένα Μπετόβεν κι ένα Σούμπερτ, που γεφυρώνουνε την κλασική μουσική της πατρίδας του προς τη νεώτερή της εξέλιξη, έτσι κι η επίδραση του έργου του Παλαμά στο θεμελίωμα της νεοελληνικής μουσικής είναι πρωταρχικής σημασίας για την όλη υπόσταση". 

"Μια Νεράιδα μ΄ εγέννησε από θνητό πατέρα

Ω μοίρα και ω παράδαρμα

Στον κόσμον εδώ πέρα!"

(Κ.Παλαμάς)

Έμπρακτα τη λατρεία και το θαυμασμό του για τον Κωστή Παλαμά θα εκφράσει ο Καλομοίρης το 1955 με την Τρίτη Συμφωνία του, που προς τιμήν του πνευματικού του μέντορα θα πάρει τον υπότιτλο: "Παλαμική".

Σας μεταφέρω ένα απόσπασμα από το κείμενο που αναγράφηκε στην έκδοση της σύνθεσης το 1961:

Ο Παλαμάς στο γραφείο του το 1930
(greek-language)

"Η Παλαμική Συμφωνία δεν πρέπει ν’ ακουστεί σαν ένα καθαρά προγραμματικό μουσικό έργο. Ίσως η εξαγγελία των στίχων του Ποιητή στη συμφωνία μου να θυμίζει κάπως τα γλυπτά εξόχων τεχνιτών που οι παλιοί συνήθιζαν να στολίζουν τη μετώπη των αρχαίων ναών και που είχανε μόνο έμμεση σχέση με την εσωτερική τους λειτουργία…Οι στίχοι του ποιητή που εξαγγέλονται σε κάθε μέρος της Παλαμικής συμφωνίας αποτελούνε την αφετηρία, το ξεκίνημα στο μουσικό για να πλέξει το ήχινο όνειρό του.
Για να νοιώσει τη μουσική της Παλαμικής Συμφωνίας, ο ακροατής θα πρέπει νά' χει υπόψη του πως οι στίχοι που τον εμπνέουν δίνουν στο μουσικό την ευκαιρία να ξεκινήσει αναπολώντας συχνά τους δικούς του καημούς, τους δικούς του αγώνες".

Τα μέρη του συμφωνικού έργου είναι τέσσερα, με έναν εξάγγελο να παρεμβάλλεται απαγγέλοντας στίχους από τις ποιητικές συλλογές του Παλαμά: "Ίαμβοι και Ανάπαιστοι" και ο "Δωδεκάλογος του Γύφτου".:

I. Moderato

"Στοιχειό με λένε οι άνθρωποι,
και μακραίνουν με τρόμο
και ξένος πάντα βρίσκομαι
στης ερημιάς το δρόμο"

II. Scherzo

"Και όταν ήρθαν και με σκόλασαν

με τους οικοδόμους οικοδόμο,

και όταν μου είπαν: Γύφτε, τράβα δρόμο!

κι όταν τράβηξα ασυντρόφιαστος

το δικό μου δρόμο πάλι,

γνώρισα μια θλίψη μέσα μου,

θλίψη ασώπαστη μεγάλη!"

III. "Love" - Lento, ma non troppo

"ω μαγεύτρα, που μιλείς

τα μεσάνυχτα προς τ’ άστρα

γλώσσα προσταγής"

IV. Finale

"Κοντά στου Ρωμανού την Πύλη
πέφτει τ' απλόχωρο λιβάδι,
τ' ολόχλωρο, τ' ολανθισμένο,
κι από παντού το απαλοζώνουν
της άνοιξης τα περιβόλια.
και στ' Απριλιού του μήνα το έβγα
το κάστρο αγνάντια το μεγάλο
το τριπλοθεμελιωμένο,
κι' αυτό χλωρό κι' ολάνθιστο είναι.
κισσοί κι αγράμπελες και δάφνες
βραγιές τα κάνουν ως κι αυτά
τα πολεμόχαρα μουράγια

τα πυργωτά.
'Ερχονται οι γύφτοι, οι γύφτοι, οι γύφτοι!"

Η υψηλών νοημάτων Παλαμική ποίηση αποτελεί τον πυρήνα των θεματικών εμπνεύσεων της συμφωνίας αυτής, μέσα στην οποία χύνονται οι μουσικοί χυμοί της ρωμέικης γης...

Μια Συμφωνία με την οποία ο συνθέτης αποτίει τιμή στο μεγάλο Έλληνα ποιητή, αναγνωρίζοντας πως και στη μουσική δημιουργία χάρισε κάτι από την αθάνατη πνοή του και λίγο από το εκτυφλωτικό φως που σκόρπισε στις γενεές με το μεγάλο πέρασμά του στα Γράμματα...

Καλομοίρης: "Παλαμική Συμφωνία(3η)" για μεγάλη ορχήστρα και αφηγητή: