Ο Ζωγράφος, ο Μουσικός και η Αγία Ελισάβετ της Ουγγαρίας...

Γεννημένος στη Βιέννη σαν σήμερα, 21 Ιανουαρίου 1804, ο Moritz von Schwind θεωρείται από τους πλέον ταλαντούχους αυστριακής καταγωγής Γερμανούς ζωγράφους, από τους κορυφαίους εικονογράφους του πρώιμου ρομαντισμού. Ιδιοφυής καλλιτέχνης άντλησε τα θέματά του από τα έθιμα της πατρίδας του, τους θρύλους, τις παραδόσεις -λαϊκές και θρησκευτικές-, τον ιπποτισμό και τα λαϊκά τραγούδια. 

Moritz von Schwind, Πύργος του Βάρτμπουργκ
"Η παιδική ηλικία της Αγίας Ελισάβετ"

Κάστρα, ανεκπλήρωτοι έρωτες, νεράιδες, νύμφες, ξωτικά, περιπλανώμενοι και μουσικοί οργανοπαίχτες πρωταγωνιστούν στα θέματά του εκφράζοντας το ρομαντικό ιδεώδες και τη λαχτάρα για ένα υποτιθέμενο ιδανικό παρελθόν.

Αγαπούσε πολύ τη μουσική και ο ίδιος σπούδαζε βιολί, αρχικά.Μεταξύ των συμμαθητών του και καρδιακός του φίλος ήταν ο Φραντς Σούμπερτ, μερικά από τα λήντερ του οποίου, εικονογράφησε. Τελικά, αποφάσισε να εγκαταλείψει τη μουσική για τη ζωγραφική, όμως συχνά συμμετείχε ως βιολονίστας σε μουσικά φεστιβάλ και σουαρέ.

Το 1847, ο Σβιντ διορίστηκε καθηγητής στην Ακαδημία του Μονάχου, εικονογράφησε το διάσημο στην εποχή παραμύθι των αδερφών Γκριμ "Τα 7 κοράκια", βιβλία του Γκαίτε, φιλοτέχνησε τοιχογραφίες σε παλάτια-κατοικίες του βασιλιά Λουδοβίκου Β' της Βαυαρίας, καθώς και διακόσμησε με σκηνές από το θρύλο της Μελουζίνας και προσωπογραφίες κορυφαίων συνθετών στο φουαγιέ της Κρατικής Όπερας της Βιέννης, που μέχρι σημερα αποθεώνονται από κάθε φιλότεχνο. Μάλιστα αυτές οι δημιουργίες έκαναν τους κριτικούς να δηλώσουν πως "ο Μόριτζ φον Σβιντ μετέφρασε τη χαρά της Μουσικής σε εικαστική τέχνη".

Moritz von Schwind, Πύργος του Βάρτμπουργκ
"Η Ελισάβετ αποχαιρετά το Λουδοβίκο"

Όμως, αδιαμφισβήτητα, η φήμη του έφτασε στο απόγειό της όταν ολοκλήρωσε τις τοιχογραφίες στον ιστορικό Πύργο του Βάρτμπουργκ στη Θουριγγία με σκηνές από το "Διαγωνισμό των τραγουδιστών", που έλαβε χώρα εδώ το 1207(γι' αυτό εξάλλου ο Πύργος επιλέχθηκε από τον Βάγκνερ ως τόπος δράσης για το μουσικόδραμά του "Τανχόυζερ", που έχει ως υπόθεση τον διαγωνισμό) , αλλά και σκηνές από τη "Ζωή της Αγίας Ελισάβετ της Ουγγαρίας", αφού ο πύργος υπήρξε κατοικία της μέχρι τον γάμο της με τον Λουδοβίκο.





Πρόκειται για έξι τοιχογραφίες του Moritz von Schwind που συγκλόνισαν τον Φραντς Λιστ, όταν επισκέφτηκε τον Πύργο, τόσο που αποτέλεσαν τη βάση του λιμπρέτου για το πρώτο ορατόριο του συνθέτη με τίτλο: "Legend of the Holy Elizabeth".

Moritz von Schwind, Πύργος του Βάρτμπουργκ
"Το Θαύμα των Ρόδων"

Η Ελισάβετ ήταν πριγκίπισσα του Βασιλείου της Ουγγαρίας και αγαπητή καθολική Αγία, από τα πρώτα μέλη του Τρίτου Τάγματος του Αγίου Φραγκίσκου, από το οποίο τιμάται ως η προστάτιδά του.

Παντρεύτηκε σε ηλικία 14 ετών και έμεινε χήρα πάρα πολύ νέα, μόλις στα 20.Με το σύζυγό της πίστευε ότι η βοήθεια στους φτωχούς μπορεί να φέρει την ανταμοιβή στην αιώνια ζωή. Το ζευγάρι πρόσφερε σημαντικό φιλανθρωπικό έργο, μοιράζοντας τρόφιμα και ρούχα στους φτωχούς, ενώ η Ελισάβετ έχτισε νοσοκομείο ...

Κυκλοφορούν πολλοί θρύλοι γύρω από την δράση της Ελισάβετ. Γνωστός είναι ο θρύλος με το "θαύμα των ρόδων", σύμφωνα με τον οποίο όταν κάποτε η γυναίκα μετέφερε κρυφά ένα μεγάλο καλάθι με ψωμιά για τους φτωχούς, συνάντησε στο δρόμο το σύζυγο της. Εκείνος ζήτησε να δει τι είχε στο καλάθι κι όταν εκείνη το ξεσκέπασε, τα ψωμιά είχαν μεταμορφωθεί σε τριαντάφυλλα.

Moritz von Schwind, Πύργος του Βάρτμπουργκ
Η Ελισάβετ με τα παιδιά της αποχωρούν από το Κάστρο

Το ορατόριο γράφτηκε το 1864 και πρωτοπαρουσιάστηκε στις 15 Αυγούστου της επόμενης χρονιάς υπό τη διεύθυνση του Φραντς Λιστ με την ευκαιρία της εικοστής πέμπτης επετείου του Ωδείου της Πέστης.

Πρέπει να θυμίσουμε πως ο Λιστ υπήρξε εξαιρετικά φιλότεχνος και αρκετές από τις συνθέσεις του είναι εμπνευσμένες από έργα τέχνης. Αυτές οι έξι τοιχογραφίες κέντρισαν κατά πολύ το ενδιαφέρον του, γι' αυτό και επιχείρησε να συνθέσει το ορατόριο, μουσικό είδος που δεν είχε αποπειραθεί να ασχοληθεί στο παρελθόν. Κύριος στόχος του ήταν να μεταφέρει στη σύνθεση τις μουσικοδραματικές αρχές του ρομαντισμού, και κατ'επέκταση τις σχετικές μεταρρυθμίσεις του Βάγκνερ. Έδωσε νέα μορφή στο ορατόριο, καθώς συμπεριέλαβε τα νέα επιτεύγματα της όπερας στα εκφραστικά μέσα του είδους...

Η επιτυχία του ορατορίου δεν είχε προηγούμενο κι ο ενθουσιασμός κοινού και κριτικών ξεπέρασε κάθε προσδοκία, με εγκωμιαστικότατα σχόλια να φιγουράρουν στα πρωτοσέλιδα:

"Αυτή η μέρα είναι η πιο φωτεινή, η πιο ένδοξη! Γράφτηκε η πιο λαμπρή σελίδα στην καλλιτεχνική ιστορία της Ουγγαρίας. [...] Η ουγγρική πρωτεύουσα δεν έχει ζήσει ποτέ στο παρελθόν τέτοιες στιγμές επευφημιών και ενθουσιασμού..."

Moritz von Schwind, Πύργος του Βάρτμπουργκ
Θάνατος της Ελισάβετ

Το έργο χωρίζεται σε δύο μέρη, το καθένα με τρεις σκηνές, τις οποίες ο συνθέτης τιτλοφορεί ως εξής:.

1. Η άφιξη της Ελισάβετ στο Βάρτμπουργκ
2. Το Θαύμα των Ρόδων
3. Οι Σταυροφόροι
4. Κόμισσα Σοφία(αναφορά στην πεθερά της Ελισάβετ, που μετά το θάνατο του κόμη, τη διώχνει από το κάστρο.)Αποχώρηση της Ελισάβετ
5. Προσευχή της Ελισάβετ -Χορωδία των φτωχών - Θάνατος της Ελισάβετ
6. Ο πανηγυρικός ενταφιασμός της Αγίας

Οπως γράφει ο Λιστ στις σημειώσεις του για το ορατόριο: "Σε αυτά τα μέρη προστίθενται η ορχηστρική εισαγωγή με το κύριο μοτίβο σε μι μείζονα υφασμένη χωρίς στόμφο, ορισμένες παρεμβαλλόμενες ορχηστρικές κινήσεις και ένα ιντερλούδιο."

Το μεγαλειώδες ορατόριο "The Legend of St. Elizabeth" του Φραντς Λιστ ειναι εξαιρετικά εκτεταμένο σε διάρκεια(περίπου τριών ωρών) και δομείται πάνω σε πέντε χαρακτηριστικά μοτίβα. Είναι η πρώτη φορά που η τεχνική του λάιτ-μοτίφ εμφανίζεται σε ορατόριο, με το συνθέτη να τροποποιεί το θέμα σχεδόν κάθε φορά που εμφανίζεται, επιτρέποντας να αναδυθούν ποικίλα ηχοχρώματα και διαθέσεις.

Moritz von Schwind, Πύργος του Βάρτμπουργκ
"Ο ενταφιασμός της Ελισάβετ"

Ευρηματικά χρησιμοποιεί αυθεντικούς, παλιούς Ουγγρικούς εκκλησιαστικούς ύμνους, επιλέγει επίσης Ελισαβετιανές μελωδίες, όπως και μοτίβα από παλιά ουγγρικά εμβατήρια ή τραγούδια εθνικού-πατριωτικού χαρακτήρα.

Προτείνω να ακούσουμε τη δεύτερη σκηνή του 1ου μέρους, που μεταφέρει το επεισόδιο που έλαβε χώρα το Θαύμα των Ρόδων. Εδω ο Λιστ χρησιμοποιεί δυο μοτίβα, την Ελισαβετιανή μελωδία που είπαμε παραπάνω κι ένα Γρηγοριανό θέμα.Συχνά, εκτός από τον τίτλο: "Θαύμα των ρόδων",το συναντάμε και ως: "Λουδοβίκος" γιατί περιγράφει τη σκηνή που ο κόμης Λουδοβίκος καθώς κυνηγούσε συναντά την Ελισάβετ στο δάσος, η οποία - παρά την απαγόρευση του - μεταφέρει ψωμιά στους φτωχούς. Οταν τα ψωμιά στην ποδιά της γυναίκας μετατρέπονται σε τριαντάφυλλα, ο κόμης ζητά συγγνώμη και το ζευγάρι στρέφεται στον Θεό με ευχαριστίες και τη χορωδία να συμμετέχει στην προσευχή τους....

Μετά από ένα σύντομο πρελούδιο, η σκηνή ανοίγει με το κυνηγετικό τραγούδι του Λουδοβίκου. Ακολουθεί διάλογος και το σύντομο χορωδιακό "Ο Κύριος έκανε θαύμα". Έπεται το εντυπωσιακό ντουέτο σε εκκλησιαστικό ύφος: "Λατρεύουμε και υμνούμε αυτήν την Ημέρα". Η σκηνή κλείνει με όλους να τραγουδούν σε πλήρη αρμονία ένα χορωδιακό που απαιτεί από τους ερμηνευτές τεράστιες εκφραστικές δυνατότητες.Όλα τα στοιχεία, μουσικά και ερμηνευτικά συμβάλλουν στη δημιουργία της δραματικής έντασης και της συγκίνησης, που χαρακτηρίζουν το έργο, πλούσιο σε χρώμα και με λαμπερότατο αποτέλεσμα.

 F. Liszt: "The Legend of St. Elizabeth, Part II: "Ludwig - Miracle of the rose"

α) Το τραγούδι του κυνηγού:

β) Συνάντηση ζεύγους:

γ) Το θαύμα των ρόδων: 

δ) Ευχαριστήρια Προσευχή:

Αξίζει να σημειωθεί πως το ορατόριο "The Legend of St. Elizabeth" είχε συγκινήσει πολύ και τον Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκυ, ο οποίος επεσήμανε πως σε αυτό το έργο "ο Λιστ μεταφέρει με τα μοτίβα του ακαταμάχητα συγκινητικά επεισόδια τα οποία δεν συγκρίνονται με άλλα αυτού του είδους. Ο συνθέτης δείχνει να συμφιλιώνεται με τον εαυτό του, βρίσκει τη γαλήνη που επεδίωκε στη θρησκεία, εκφράζοντας την ιδέα της χριστιανικής ταπεινότητας και αγάπης."

Tρία μέρη του ορατορίου διασκεύασε ο Λιστ για πιάνο. Η σύνθεση τιτλοφορείται: "Τρεις συνθέσεις από τον θρύλο της Αγίας Ελισάβετ" και περιλαμβάνει διασκευές:

Ι. Ορχηστρική εισαγωγή
ΙΙ. Εμβατήριο των Σταυροφόρων και 
ΙΙΙ. Ιντερλούδιο

Drei Stücke aus der Legende der heiligen Elisabeth: