Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής: μια "Προσευχή στο σκοτάδι" από τον Χοβχάνες...

"Ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής βαπτίζει τον Αρμενικό λαό", Ivan Aivazovsky(1892) 

Κάθε χρόνο στις 30 Σεπτεμβρίου, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή, Ιερομάρτυρα και επισκόπου της Μεγάλης Αρμενίας.

"Ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής ρίχνεται στη σπηλιά Κορ Βιράπ"
Francesco Fracanzanο

Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της Ανατολικής Χριστιανοσύνης, γνωστό ως "Απόστολο των Αρμενίων" και θεμελιωτή του χριστιανισμού στην Αρμενία, το πρώτο κράτος στην ιστορία που αναγνώρισε τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία, το έτος 301 μ.Χ.Ο Άγιος Γρηγόριος έζησε κατά τον 3ο και 4ο αιώνα μ.Χ. και καταγόταν από επιφανή οικογένεια της Παρθίας. Σε νεαρή ηλικία κατέφυγε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου ασπάστηκε τον Χριστιανισμό και μυήθηκε στη χριστιανική πίστη και θεολογία.

Μετά τον διωγμό των Χριστιανών επέστρεψε στην Αρμενία με σκοπό να κηρύξει το Ευαγγέλιο. Εκεί, αντιμετώπισε σφοδρή εχθρότητα από τον βασιλιά Τιριδάτη, ο οποίος τον φυλάκισε για 15 ολόκληρα χρόνια σε ένα βαθύ υπόγειο κελί, τη σπηλιά Κορ Βιράπ, κοντά στα σύνορα Αρμενίας-Τουρκίας.

Ο καθεδρικός ναός στο Ετσμιατζίν, που ίδρυσε ο Άγιος

Η ιστορία πήρε δραματική τροπή όταν ο βασιλιάς Τιριδάτης αρρώστησε σοβαρά. Μη βρίσκοντας θεραπεία, απελευθέρωσε τον Γρηγόριο, ο οποίος, με τη χάρη του Θεού, τον θεράπευσε. Συγκλονισμένος, ο Τιριδάτης βαπτίστηκε Χριστιανός, μαζί με την αυλή του και μεγάλο μέρος του λαού.Ο Άγιος Γρηγόριος χειροτονήθηκε πρώτος Πατριάρχης της Αρμενίας, θέτοντας τα θεμέλια για τη δημιουργία της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας. Η δεξιά χείρα του Αγίου θεωρείται από τα πιο ιερά λείψανα της Αρμενικής Εκκλησίας και φυλάσσεται στο Πατριαρχείο του Ετσμιατζίν, την πνευματική καρδιά της Αρμενικής Ορθοδοξίας. Εκεί βρίσκεται και ο εντυπωσιακός καθεδρικός ναός που ίδρυσε ο Άγιος.

"Etchmiadzin" τιτλοφόρησε και την όπερά του προς τιμήν του Αγίου ο σπουδαίος αμερικανοαρμένιος συνθέτης Alan Hovhaness. 'Εργο, που παραγγέλθηκε από την Αρμένικη Εκκλησία των ΗΠΑ, όπου ζούσε ο συνθέτης και διατηρούσε στενούς δεσμούς με την κοινότητα. Η όπερα αναπαριστά τη ζωή, το μαρτύριο του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή και τη μεταστροφή του βασιλιά Τιριδάτη, οδηγώντας στην επίσημη υιοθέτηση του Χριστιανισμού από την Αρμενία.

Ιδιαίτερα δημοφιλές είναι το ορχηστρικό ιντερμέδιο της όπερας, με τίτλο "Prayer of Saint Gregory - Προσευχή του Αγίου Γρηγορίου", το οποίο συχνά ερμηνεύεται αυτόνομα σε συναυλίες. Πρόκειται για ένα από τα πιο συγκινητικά και πνευματικά έργα του Χοβχάνες, εμπνευσμένο από τη βυζαντινή και αρμενική εκκλησιαστική μουσική παράδοση.

Το κομμάτι που ο δημιουργός του περιέγραψε ως "προσευχή στο σκοτάδι" γράφτηκε αρχικά για τρομπέτα και ορχήστρα εγχόρδων.

Πρόκειται για ένα βαθιά συγκινητικό έργο, όπου η μουσική απεικονίζει τον Άγιο Γρηγόριο κατά την περίοδο της πολυετούς φυλάκισής του, μετατρέποντας τη σιωπή και την απόγνωση σε μία θερμή, σπαρακτική προσευχή. Η τρομπέτα αναλαμβάνει τον ρόλο της "φωνής" του Αγίου. Ξεκινά διστακτικά, με ήχους που θυμίζουν εσωτερική επίκληση, και σταδιακά κορυφώνεται σε εκφραστικές, δραματικές κραυγές πίστης και ευλάβειας.

Ψηφιδωτό από την Εκκλησία της Παμμακαρίστου
Κων/πολη(14ος αι)

Η συνοδεία των εγχόρδων δημιουργεί ένα μυσταγωγικό υπόβαθρο, μεταφέροντας τον ακροατή σε έναν πνευματικό χώρο, στην υπόγεια φυλακή του Αγίου. Οι εναλλαγές έντασης, παύσεων και εκρήξεων ήχου αποδίδουν την εσωτερική του πάλη, μια επίμονη δέηση για φώτιση, λύτρωση και συγχώρεση. Τα έγχορδα συνοδεύουν με απλότητα και εσωτερικότητα, ενισχύοντας την ατμόσφαιρα μιας λειτουργικής εμπειρίας.

Η μουσική γλώσσα του Χοβχάνες χαρακτηρίζεται από πνευματικότητα και μυστικισμό, με εμφανείς επιρροές από τη Γρηγοριανή ψαλμωδία, τη Βυζαντινή λειτουργική μουσική και τους ήχους της Ανατολής, στοιχεία που καθιστούν το έργο έναν ύμνο στην πίστη και τον πνευματικό ηρωισμό του Αγίου Γρηγορίου.

Το έργο ολοκληρώνεται με μια αργή, βαθιά συγκινητική κάθαρση. Η τρομπέτα σβήνει σταδιακά, σαν η προσευχή του Αγίου να συνεχίζει να αντηχεί στον ουρανό.

Αlan Hovhaness: "Prayer of Saint Gregory for trumpet & string orchestra"