"...τόπος ολόδροσος μετά την αδυσώπητη λάβρα της μέρας..."

 

pinterest

Η βάναυση καυτή ​​μέρα απομακρύνθηκε.

Η απαλή νυχτιά έχει απλώσει το μανδύα της

δροσερό κι αναζωογονητικό,

όπως φωτίζεται απ' τις ακτίνες χιλιάδων αστεριών

και το χρυσό φεγγάρι.

Το φεγγάρι λάμπει πάνω απ' τη στέγη.

Στη γη ξαπλώνουν τα κορίτσια, στεφανωμένα με γιασεμιά

ντυμένα με μεταξωτά υφάσματα,

και βραχιόλια στους αστραγάλους τους 

που κουδουνίζουνε γλυκά καθώς μετακινούνται.

Διαμαντικά και άλλα θαυμαστά κοσμήματα φορώντας

από τα στήθη αναδύεται το ολόγλυκό τους άρωμα.

Τραγούδι και άρπες ενώνονται με καλλικέλαδα πουλιά

που ξεσηκώνει απ' τον ύπνο του της αγάπης το θεό

Αγαπητή κοπέλα του χαριτωμένου τραγουδιού,

Με σένα μπορεί του θέρους η δύναμη να ηττηθεί

Φέρε φεγγαραχτίδες λαμπερές

κι ανάσες από εύοσμα λουλούδια

Φέρε λίμνες με αμέτρητους κρίνους και νούφαρα,

ευεργετικές δροσοσταγόνες,

γλυκούς φίλους το βράδυ κι ένα τόπο ολόδροσο

μετά την αδυσώπητη λάβρα της μέρας"

(Καλιντάσα: "Κύκλος των Εποχών - Θέρος, απόδοση δική μου")

Το παραπάνω ποίημα  του "Σαίξπηρ της Ινδίας", όπως χαρακτηρίζεται ο Καλιντάσα, ένα δημιουργό, που εκπροσωπεί τη χρυσή εποχή της ινδικής λογοτεχνίας απεικονίζει την εποχή του καλοκαιριού με την αφόρητη ζέστη, που απαλύνεται τις νυχτερινές ώρες μέσα από το μαγευτικό φως του φεγγαριού και το δροσερό αεράκι που φυσά απαλά. 

Aποτελεί μέρος της ποιητικής συλλογής "Ritusamhara-Κύκλος των Εποχών"(Ritu=εποχές), ένα από τα έξι canti για τις έξι εποχές της Ινδίας: 

• grisma (καλοκαίρι)
• varsapavas (μουσώνες)
• sarat (φθινόπωρο)
• hemanta (δροσερή περίοδος)
• sisira (χειμώνας) και
• vasanta (άνοιξη)

amazon

Ο ινδός ποιητής-στοχαστής αποτυπώνει με υποβλητική γραφή την αισθησιακή και ρομαντική ατμόσφαιρα του θέρους, εστιάζοντας στη φύση, σε θέματα αγάπης, ομορφιάς και επιθυμιών, που αντανακλούν τις πολιτιστικές αξίες και τους κοινωνικούς κανόνες της αρχαίας Ινδίας, ιδιαίτερα όσον αφορά το στολισμό των γυναικών με αραχνοΰφαντα υφάσματα και λαμπερά κοσμήματα και τον ρόλο τους στις ρομαντικές συναντήσεις.

Ο πλούτος της ποιητικής του γλώσσας ζωντανεύει τις σκηνές και τα συναισθήματα που διαμορφώνονται μέσα από πληθώρα καλλολογικών στοιχείων, παρομοιώσεις, μεταφορές, καταφέρνοντας να μεταδώσει την ομορφιά και τον αισθησιασμό του καλοκαιριού...

***

Το 1911 ο Γκούσταβ Χολστ, γνωστός για τις υπαρξιακές αναζητήσεις του σε πολιτισμούς της Ανατολής, τη μελέτη του κειμένων αρχαίων ποιητών και συγγραφέων σχετικών με αποκρυφισμό διαβάζει κείμενα του ινδού ποιητή Καλιντάσα, ανάμεσά τους και τα "Άνοιξη - Καλοκαίρι" από τον "Κύκλο των Εποχών", τα οποία θα χρησιμοποιήσει στη σύνθεσή του "Δυο Εικόνες από την Ανατολή".

Στο "Καλοκαίρι", μια σύνθεση για τρίφωνη χορωδία συνοδεία πιάνου ή άρπας, ο Χολστ αποτυπώνει μουσικά την αισθησιακή, ηδονιστική χαλαρότητα μιας καλοκαιρινής νύχτας, όπως ο ινδός ποιητής, περιγράφει. Νύχτας γεμάτης αρώματα μεθυστικά και στολισμένες με κοσμήματα κοπέλες που λικνίζονται στο απαλό αεράκι του θέρους που για τους θεοσοφιστές συμβολίζει την ανώτερη αστρόσφαιρα, εκεί που βρίσκονται οι διάφοροι Παράδεισοι, εκεί που φτάνουν οι ψυχές των αγαθών ανθρώπων μετά την αναχώρησή τους από το σώμα και πριν επιστρέψουν και πάλι στη γη για τη μετενσάρκωσή τους...

Τα μοτίβα, οι αρμονίες στη σύνθεση μαρτυρούν την επιρροή που άσκησε πάνω στο Χολστ η Ινδική φιλοσοφία και κουλτούρα, ο αποκρυφισμός-πνευματισμός μιας χώρας που ενώ ουδέποτε είχε επισκεφτεί,  εμπνεύστηκε από τα ιερά της "Βεδικά  Κείμενα", τη μυθολογία, τη θεοσοφία της, τα λογοτεχνικά έπη Μαχαμπχαράτα και Ραμαγιάνα, όπως και την ποίηση του σπουδαίου Καλιντάσα.

Ο Χολστ χειρίζεται τις φωνές με μοναδική μαεστρία αξιοποιώντας τις δυνατότητές τους με στόχο την ανάδειξη του ποιητικού κειμένου. Μην ξεχνάμε πως 17χρονος διετέλεσε οργανωτής της εκκλησιαστικής χορωδίας στο  Gloucestershire, ενώ για πολλά χρόνια κατείχε τη δ/νση μουσικής στο St Paul's Girls' School, στο Hammersmith, όπου απέκτησε πολύτιμη εμπειρία.

Ακούμε την με μυστικιστική αίσθηση σύνθεση του Χολστ, που τη χαρακτηρίζει βαθιά μουσική έκφραση, λεπτή φαντασία και ευαισθησία. Πριν την είσοδο των χορωδιακών φωνών στο ποιητικό κείμενο, ένα bouche fermée (ευφάνταστη μελοποιητική ιδέα) πλάθει την αισθησιακή ατμόσφαιρα της καλοκαιρινής νύχτας που καλεί τον "ιδρωμένο" ακροατή να δροσιστεί στα νερά μιας ηδονιστικής έναστρης ώρας. Ρυθμός αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός, που αγγίζει τα όρια της αγαλλιαστικής σιωπής ...Μελωδία, που ηχεί σαν ψιθυριστό, πανάρχαιο μυστικό, ευεργετική δροσοσταγόνα μετά την αδυσώπητη λάβρα της μέρας...

Holst: "Two Eastern Pictures - Summer":

Στη μνήμη του Άλφρεντ Τέννυσον, "δάκρυα, μάταια δάκρυα..."

 

Σαν σήμερα περνά στην αιωνιότητα ένας από τους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές-εκπροσώπους της βικτωριανής ποίησης, λόρδος Άλφρεντ Τέννυσον.

Ο Λόρδος Βύρων, όπως και ο Τζων Κητς είναι ποιητές που θα τον επηρεάσουν με τη ρομαντική τους γραφή. Ωριμάζοντας, ο Τέννυσον θα καταφέρει να παντρέψει το ρομαντισμό με τη φιλοσοφία και τους βαθύτερους πόθους του αιώνα του.

Ήταν τόση η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού, όσο και των κριτικών, ώστε η βασίλισσα Βικτωρία για τα γραπτά του τού απένειμε τον τίτλο του "poet laureate-δαφνοστεφούς ποιητή", ενώ  το 1884 τού αποδόθηκε ο αριστοκρατικός τίτλος ευγενείας του λόρδου.

(από εικονογράφηση του μακροσκελούς ποιήματος)

Το πρώτο μακροσκελές αφηγηματικού χαρακτήρα ποίημά του εκδόθηκε το 1847, έχει τίτλο: "The Princess", με τον δημιουργό να στήνει ένα σκωπτικό μεσαιωνικό σκηνικό, μέσα στο οποίο  σατιρίζονται ο φεμινισμός, η εκπαίδευση των γυναικών, θέματα αμφιλεγόμενα στη συντηρητική Βικτωριανή Αγγλία.

Αναφέρεται στην  ιστορία της Ίντα, μιας τολμηρής και αποφασιστικής πριγκίπισσας. Οι δικοί της, όπως συνηθιζόταν στην εποχή, την είχαν  λογοδώσει σε παιδική ηλικία σε έναν πρίγκιπα, τον οποίο εγκαταλείπει για να ιδρύσει ένα σχολείο, όπου θα διδάσκονται αποκλειστικά και μόνο κορίτσια. Ο πρίγκιπας καταφέρνει με δυο φίλους του να γίνουν δεκτοί στο ίδρυμα μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες. κι εντυπωσιάζονται από τις αντιλήψεις που διδάσκονται και καλλιεργούνται εκεί σχετικά με την ισότητα των φύλων...Όμως ανακαλύπτονται κι αναγκάζονται να ομολογήσουν. Δίνουν μάχη για την αγάπη των νεανίδων και τραυματίζονται. Οι γυναίκες τούς περιθάλπουν στοργικά και τελικά υποκύπτουν στην αληθινή αγάπη...

Στο μακροσκελές ποίημα του Τέννυσον "The princess" περιλαμβάνονται αρκετά ποιήματα που αγαπήθηκαν ως  ανεξάρτητα της συλλογής, όπως: "Το μεγαλείο πέφτει", "Τώρα το κρεμεζί κοιμάται ανθόφυλλο", με περιφημότερο όλων για την συγκινητική ατμόσφαιρα που αποπνέει το: "Tears, Idle Tears - Δάκρυα, μάταια δάκρυα". 

"Δάκρυα, μάταια  δάκρυα, δεν ξέρω τι σημαίνουν

Δάκρυα απ’ τα βάθη μιάς θείας απόγνωσης

Φουσκώνουν στην καρδιά, μαζεύονται στα μάτια,

καθώς κοιτάς χαρούμενους αγρούς τού φθινοπώρου

Και το μυαλό γυρίζει στα παλιά, στις μέρες τις φευγάτες.

Νωά όπως η πρώτη αχτίδα πάνω σ' ένα άρμενο

που φέρνει τους συντρόφους μας από τον Κάτω Kόσμο

θλιμμένα όπως η στερνή που βάφει κόκκινο έν' άλλο

που βουλιάζει μ'όλους όσους αγαπάμε κάτω από τη δύση.

Tόσο θλιμμένες, τόσο νωπές οι μέρες οι φευγάτες.

Αχ, θλιβερά κι αλλόκοτα όπως σε θέρος σκοτεινό

χαράζει ο πρωινός αυλός πουλιών αγουροξυπνημένων

σε ετοιμοθάνατα αυτιά, όταν σε μάτια ετοιμοθάνατα

το παραθύρι γίνεται αργά-αργά κάδρο που τρεμοφέγγει.

Tόσο θλιμμένες, τόσο νωπές οι μέρες οι φευγάτες.

Αγαπητές σαν τα φιλιά που μετά θάνατον θυμάσαι.
γλυκές σαν τα φιλιά που πλάθει άπελπις η φαντασία

Για χείλη που άλλοι τρυγούν. βαθιές όπως ο έρως 

όπως ο πρώτος έρωτας, κι  άγριες μ'όλη τη λύπη 
Ω, θάνατος εν Ζωή, που είν' οι μέρες οι φευγάτες"

(Άλφρεντ Τέννυσον, 12 Ποιήματα, εκδ. Διώνη, μτφ: Ανδρικόπουλος Παν., σελ 21)

Πρόκειται για ποίημα χωρίς ομοιοκαταληξία, αν και η τελική φράση σε κάθε πέμπτο στίχο επιστρέφει ως επωδός.

 Το "Tears, Idle Tears" διακρίνεται για τον λυρικό του πλούτο, παρόλους  τους τόνους  παράδοξου και ασάφειας, που το χαρακτηρίζουν. Ο ίδιος ο ποιητής είχε δηλώσει πως το εμπνεύστηκε όταν επισκέφτηκε το ερειπωμένο αββαείο Tintern στο Monmouthshire. Τα συντρίμμια του μοναστηριού και η εγκατάλειψη ανέσυραν δικές του αναμνήσεις από το παρελθόν.

Το ποίημα έχει μελοποιηθεί πολλάκις:

1.  Ο άγγλος Ραλφ Βον Oυίλιαμς το 1903 έδωσε μια σύνθεση για φωνή και πιάνο ξέχειλη μελαγχολικών τόνων, που οι κριτικοί χαρακτήρισαν ως "μια από τις ωραιότερες μελοποιήσεις  της υπέροχης ποιητικής του Τέννυσον". ΄
Ο συνθέτης ακολουθεί επακριβώς το κείμενο πλάθοντας μια εκφραστικότατη αφήγηση με νότες, απαράμιλλης ευαισθησίας και ομορφιάς!

Ralph Vaughan Williams: "Tears, Idle Tears"

2. Όλη τη μελαγχολική ευαισθησία του ποιήματος αποπνέει η χορωδιακή ρύθμιση του Γκούσταβ Χολστ, που ολοκλήρωσε ο συνθέτης το 1905, όταν υπηρετούσε ως δάσκαλος μουσικής στο Σχολείο θηλέων του Αγίου Παύλου. Ο Χολστ μελοποιεί μόνο τις δυο πρώτες στροφές του ποιήματος. Με εσάνς αποκρυφισμού είναι αρωματισμένη η σύνθεση, καθώς ο ρυθμός είναι αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός, με τη μουσική ιδέα να παρουσιάζεται στοχαστική κι εσωστρεφούς διάθεσης υποβάλλοντας μια διάσταση πνευματικής εξαΰλωσης.

Το "Δάκρυα, μάταια δάκρυα" αποτελεί μέρος των "Τραγουδιών από την Πριγκίπισσα" του 'Αλφρεντ Τέννυσον.

G. Holst: "Songs from "The Princess, 3. Tears, Idle Tears":

3. Bασισμένη στο αφηγηματικό ποίημα του Τέννυσον είναι η οπερατική σάτιρα "Princess Ida" του Arthur Sullivan σε λιμπρέτο του μόνιμου συνεργάτη του, Gilbert.
Σκωπτικού χαρακτήρα, ένα είδος φάρσας με αρκετά στοιχεία παρωδίας, που ενθουσίασε το φιλοθεάμον κοινό και τους κριτικούς που έκαναν λόγο για την ιδιαίτερη αξία του έργου, καθώς "από το άνοιγμα της αυλαίας προκαλούσε ένα μόνιμο χαμόγελο στα χείλη των θεατών".

To ζοφερού ύφους ποίημα "Tears, Idle Tears" δεν ακούγεται στην όπερα, όμως όταν ο Σάλιβαν κλήθηκε να μελοποιήσει στίχους του Τέννυσον για εκδήλωση του μουσικού Οίκου John Church & Co, τον Ιανουάριο του 1900, ο σερ ανταποκρίθηκε με δύο τραγούδια από την "Πριγκίπισσα": "Ο Swallow, Swallow" και "Tears, Idle Tears", που ερμηνεύτηκαν από τον περίφημο βαρύτονο Kennerley Rumford, σύζυγο της κοντράλτο, Clara Butt.

Sir Arthur Sullivan: "Tears, Idle Tears":

(πηγή φωτο: gregoryhutter)

4. Mια πολυφωνική πανδαισία ακούμε τώρα, γραμμένη από τον Gregory Hutter, έναν από τους ταλαντούχους αμερικανούς δημιουργούς της γενιάς του.
Στο πλαίσιο του κινήματος της "νέας απλότητος", ο συνθέτης ξεδιπλώνει μια αργής χρονικής αγωγής και ελεγειακού ύφους σύνθεση, που διακατέχεται από ήπια στατικότητα, υποβάλλοντας μιαν αίσθηση μυστικισμού, χάρη στην απουσία απότομων δυναμικών αντιθέσεων, φέρνοντας τον ακροατή πιο κοντά στον πυρήνα του κειμένου. Ένα μελαγχολικό θέμα σε μορφή coda οδηγεί τις φωνές στο τέλος της σύνθεσης μ' ένα ήρεμο, κατευναστικό τόνο αποδοχής καθώς προφέρεται η τελευταία ποιητική φράση: "Ω, θάνατος μέσα στη ζωή είναι οι μέρες που δεν είναι πιά".

Gregory Hutter: "Tears, Idle Tears":

Στο ιστολόγιο υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Τέννυσον. Περιηγηθείτε!

Γκούσταβ Χολστ: "Choral Symphonie" ελληνικής έμπνευσης...

 (Στη μνήμη του Γκούσταβ Χολστ - 25 Μαΐου 1934)

Ο άγγλος Χολστ μάς είναι περισσότερο γνωστός για την ορχηστρική του Σουίτα: "Πλανήτες", απόσταγμα του έντονου ενδιαφέροντός του για την αστρονομία.
Είναι άδικο όμως να τον θυμόμαστε μόνο από αυτό το έργο, καθώς στις συνθέσεις του  υπάρχει πληθώρα αριστουργημάτων, ανάμεσά τους και έξοχα χορωδιακά!
Mην ξεχνάμε πως 17χρονος διετέλεσε οργανωτής της εκκλησιαστικής χορωδίας στο  Gloucestershire, ενώ για πολλά χρόνια κατείχε τη δ/νση μουσικής στο St Paul's Girls' School, στο Hammersmith, όπου απέκτησε πολύτιμη εμπειρία.

Το 1925 έγραψε την "Choral Symphony, Op. 41" για το  Φεστιβάλ του Λιντς, στην οποία χρησιμοποίησε ως λιμπρέτο ποιητικά αποσπάσματα από έργα του άγγλου ρομαντικού, Τζων Κητς, που διήγειραν τη μουσική του φαντασία.
Τα μέρη επιλέχθηκαν με κριτήριο την αρχαιοελληνική θεματική τους, και η μουσική του αντιστοιχεί στην αρχαία φύση τους.

Το χορωδιακό περιλαμβάνει στίχους από το ποίημα "Ενδυμίων", όπως επίκληση στον τραγοπόδαρο Πάνα, φράσεις από την "Ωδή στον Απόλλωνα", την "Ωδή στους βάρδους του πάθους", που περιλαμβάνει τα Βακχανάλια, και άλλα.

Στο 2ο μέρος της  "Choral Symphony" παρουσιάζεται ολόκληρο το διάσημο 50στιχο ποίημά του: "Ωδή σε Ελληνική Υδρία", όπου ο ποιητής διατρανώνει την πίστη του στην αρχαία ελληνική τέχνη ως ύψιστο φορέα ανθρωπιστικών αξιών.
Ο Κητς εμπνεύστηκε το ποίημα από την "Υδρία του Σωσιβίου", που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.Μάλιστα, ο ίδιος ο ποιητής έφτιαξε ένα σχέδιό της, που φέρει την υπογραφή του.

"Ω νύμφη, ακόμη ανέγγιχτη της ησυχίας!

και θρέμμα του καιρού που αργοκυλά και της σιωπής,

συ που μια λουλουδένιαν ιστορία

απ’ τους δικούς μας στίχους πιο γλυκά την τραγουδείς!

Ποιος με τη φουντωτή του φυλλωσιά σε ζώνει

θρύλος; Θεοί είναι αυτοί, θνητοί, για και τα δυο;

"Η Υδρία του Σωσιβίου", σχέδιο του Τζων Κητς

Στης Αρκαδίας μην είναι τα φαράγγια, ή μη στα Τέμπη;

Ποιοι νάναι; ποιες παρθένες αντιστέκονται; και ποιο

κυνήγημα τρελλό; Τί πάλαιμα για να ξεφύγουν;

Τί τύμπανα κι’ αυλοί; Και τί έκσταση άγρια είναι τούτη;

Γλυκές οι μελωδίες που ακούμε, όμως αυτές

οπού δεν ακουστήκαν, πιο γλυκές. Αυλοί απαλοί,

παίζετε, αλλά για τις αισθήσεις όχι. Με στροφές

που αχούν στο νου μας μοναχά, πολύ πιο αγαπητές.

Έφηβε ωραίε! Που το τραγούδι δε μπορείς ν’ αφήσεις

κάτω απ’ τα δέντρα, ουδέ κι’ αυτά τα φύλλα τους να χάσουν,

ποτέ φιλιά δε θα χαρείς, απότολμε εραστή!

Αν και σιμά φτασμένος στο σκοπό σου, δε θ’ αγγίξεις

την ευτυχία· μα μη λυπάσαι, δε θα μαραθεί

ποτέ! και πάντα θα την αγαπάς και θάναι ωραία.

[...]

Γραμμή αττική! γύροι λαμπροί οπού νησί και κόρες

σαν πλοκαμοί, στο μάρμαρο εργασμένοι τεχνικά,

σας τριγυρνούν, με πατημένα χόρτα και κλαδιά,

το στοχασμό μας ξεπερνά η σιωπηλή σου γλώσσα,

καθώς η αιωνιότητα. Ψυχρή γραφή

βουκολική! Τα χιόνια τούτη τη γενιά σα σβύσουν,

εσύ θε να σταθείς του ανθρώπου φίλη αληθινή,

μέσ’ στις μελλούμενες τις λύπες να του λες:

"Η ομορφιά είν’ αλήθεια, η αλήθεια είν’ ομορφιά."

Νά τί ’ναι που έμαθες στον κόσμο, τί χρωστάς να ξέρεις!"

(Παγκόσμια Ανθολογία Ποίησης, τ. Α, επιμ. Ρ. Μπούμη-Παπά & Ν. Παπάς, Εκδ.Παπαδημητρίου, μτφ. Ε. Γκίνη, σελ.282-284.)

Ο Χολστ στη Θεσσαλονίκη(helpholst)

Η σύνθεση του Χολστ χαρακτηρίζεται από βαθιά μουσική έκφραση, λεπτή φαντασία και ευαισθησία.
Ρυθμός αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός, που αγγίζει τα όρια της σιωπής...


Να θυμίσουμε πως ο συνθέτης  αγάπησε πολύ την Ελλάδα και τους Έλληνες όταν τους γνώρισε καλύτερα κατά την παραμονή του στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου ως μουσικός διδάσκαλος στρατεύματος στην YMCA, Χριστιανική Αδελφότητα Νέων(ΧΑΝ).
Το κατάλυμα που διέμενε ήταν κοντά στο Λευκό Πύργο επί της οδού Ευζώνων.

Holst: "Choral Symphonie-Ode on a Grecian Urn-Ωδή σε Ελληνική Υδρία":

"Gustav Holst και Ειρήνη"

 

Η θεά των Ρωμαίων, Pax, όμοιας με την Ειρήνη των Ελλήνων
(Κήποι ανακτόρου Παβλόφσκ-Αγία Πετρούπολη)

"Για τους θνητούς γεννά η μεγάλη Ειρήνη πλούτη

και τραγουδιών γλυκόφωνων ανθούς

πάνω στους πλουμιστούς βωμούς,

στην ξανθή φλόγα καίονται για τους θεούς,

σαν είναι ειρήνη,

μηριά βοδιών, πυκνόμαλλων προβάτων,

και τότε ο νους των νέων είναι στους κώμους,

στο παίξιμο του αυλού και στις παλαίστρες.

Τα σιδεροδεμένα χερούλια των ασπίδων αραχνιάζουν,

σκουριά σκεπάζει τα δίκοπα σπαθιά,

τις λόγχες των δοράτων[...]

Οι σάλπιγγες οι χάλκινες πια δεν βαράνε,

δεν κλέβουν απ᾽ τα μάτια το γλυκό

τον ύπνο της αυγής, που τις καρδιές ζεσταίνει.

Ευφρόσυνα συμπόσια είναι γεμάτοι οι δρόμοι,

και παιδικοί ξεχύνονται, σαν φλόγες, ύμνοι"

(Βακχυλίδης: "Ο ύμνος της Ειρήνης", (μτφ. Θρ. Σταύρου)

Είναι η πρώτη φορά που στην αρχαία ελληνική γραμματεία συναντάμε ένα εγκώμιο για την ειρήνη ως καθολική κατάσταση που εξασφαλίζει την ευφροσύνη και την ευδαιμονία. Οι παραπάνω στίχοι του Βακχυλίδη προέρχονται από παιάνα προς τιμήν του Απόλλωνα. Μάλλον ο ύμνος για την ειρήνη  λειτουργούσε αντιστικτικά προς το πρώτο μέρος του ποιήματος, όπου γινόταν αναφορά στους βίαιους και πολεμοχαρείς Δρύοπες.


Γενέθλιος ημέρα του Γκούσταβ Χολστ, αλλά και Παγκόσμια Ημέρα της Ειρήνης, σήμερα 21 του Σεπτέμβρη.

Ετσι σκέφτηκα ο χαιρετισμός μου να έρθει με το παραπάνω ποίημα συνοδευμένο με τη μουσική από τους διάσημους "Πλανήτες" του τιμώμενου σήμερα άγγλου συνθέτη.

Πρόκειται για ένα από τα  δημοφιλέστερα συμφωνικά έργα του 20ού αιώνα.
Δομείται σε 7 μέρη, όσοι οι μέχρι τότε γνωστοί πλανήτες, εκτός της Γης. Ο Χολστ προσπάθησε να απεικονίσει μουσικά τους αστρολογικούς και μυθολογικούς συμβολισμούς των πλανητών.
Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Χολστ -ως λάτρης της αστρολογίας- είχε διαβάσει το βιβλίο του επιφανούς πατέρα της αστρολογίας, Alan Leo: "Η τέχνη της σύνθεσης", όπου ο αστρολόγος και θεοσοφιστής παρουσιάζει τα αστρολογικά χαρακτηριστικά των πλανητών.

Λόγω της Ημέρας της Ειρήνης, επιλέγω το δεύτερο μέρος της Σουίτας, που φέρει τον τίτλο: "Αφροδίτη, η ειρηνοποιός", που  -όπως και στον Βακχυλίδη- λειτουργεί αντιστικτικά προς το πρώτο μέρος του: "Άρης, ο κομιστής του πολέμου"...


Η προσέγγιση του Χολστ στην "Αφροδίτη-Ειρήνη" γίνεται κομψά, ευγενικά και με ιπποτική αβρότητα. Το μοτίβο της εισαγωγής έρχεται με το κόρνο που ανακοινώνει την έλευση της Ειρήνης. Συνοδευτικά, πλαισιώνουν τα έγχορδα, με τα φλάουτα και τα όμποε να μην βιάζονται, αλλά με ηρεμία σκιαγραφούν την χαλαρότητα, την ομορφιά και την ελαφρότητα της ψυχής...
Ακούς και "ξεχειλάει η στεφάνη του ορίζοντά της, φως", κατά τον ποιητή, η ειρήνη...
Τσελέστα και άρπα απεικονίζουν το ουράνιο νεφέλωμα, ενώ τα σολιστικά μέρη του βιολιού και του όμποε συμβάλλουν στην αποτύπωση της ευδαιμονίας και ευφροσύνης που κομίζει στην ανθρώπινη ψυχή, η ειρήνη.
Ρυθμός αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός...
Μελωδίες, που αγγίζουν τα όρια της σιωπής...
Μελωδίες, "ν' ανασάνει διάπλατα μέσα τους όλος ο κόσμος με όλα τα όνειρά του", όπως ο Ρίτσος οδοιπορεί ποιητικά πλάθοντας την ειρήνη.

Gustav Holst: "The Planets - II. Venus, The Bringer of Peace":

"Ουρανός, ο Μάγος", μύθος και μουσική

Πλανήτης Ουρανός

"Ουρανός πρώτος του παντός εδυνάστευσε κόσμου"

Απολλόδωρος

Με τον "μάγο Ουρανό" θα σας καλημερίσω, φίλοι αγαπημένοι!

Αφορμή δίνει το ημερολόγιο, καθώς σαν σήμερα, 13 Μαρτίου του 1781 ο Βρετανός αστρονόμος Ουίλιαμ Χέρσελ ανακαλύπτει τον πλανήτη Ουρανό, τον πρώτο πλανήτη που ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο. Ο πλανήτης Ουρανός πήρε το όνομά του από την αρχαία ελληνική θεότητα του Ουρανού, πατέρα του Κρόνου και παππού του Δία.

Είναι ο πρωτότοκος γιος της Γαίας, που τον γέννησε την ώρα που κοιμότανε δίπλα στον Έρωτα χωρίς γονιμοποίηση κι ένας από τους Πρωτόγεννους, δηλαδή από τους γηραιότερους των Θεών.

Ο Ουρανός ήταν, κατά την αρχαία Μυθολογία, η προσωποποίηση του Ουράνιου θόλου και κυρίαρχος της πρώτης γενιάς στη Γη.

Μωσαϊκό από ρωμαϊκή βίλα στο Sentinum.
  Ο Ουρανός στέκει όρθιος μέσα στην ουράνια σφαίρα διακοσμημένη με ζώδια. Καθιστές, η Γαία με τις 4 εποχές. 

"Ουρανός, ο Μάγος" είναι το έκτο από τα επτά μέρη στην σουίτα για ορχήστρα του Gustav Holst: "Πλανήτες", που γράφτηκε μεταξύ 1914 και 1916, όταν ο Χολστ εργαζόταν ως δάσκαλος μουσικής στο Παρθεναγωγείο του Αγίου Παύλου στο Dulwich.

Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Χολστ -ως λάτρης της αστρολογίας- είχε διαβάσει το βιβλίο του επιφανούς πατέρα της αστρολογίας, Alan Leo: "Η τέχνη της σύνθεσης", όπου ο αστρολόγος και θεοσοφιστής παρουσιάζει τα αστρολογικά χαρακτηριστικά των πλανητών.

Έτσι, κάθε κίνηση της σουίτας έχει το όνομά της από έναν πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος και του αντίστοιχου αστρολογικού χαρακτήρα, όπως ορίζεται από τον Χολστ κατά τον οποίο οι πλανήτες είναι επτά και όχι εννέα, όπως γνωρίζουμε εμείς!

Αυτό συμβαίνει επειδή απλούστατα ο Γκούσταβ Χολστ δεν συμπεριέλαβε στη σύνθεσή του ούτε τη Γη ούτε τον Πλούτωνα, ο οποίος ανακαλύφθηκε 14 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του έργου.

Ο μουσικός χαρακτήρας του κάθε μέρους συμβολίζει και μια διαφορετική έννοια:

Ο Άρης του πολέμου, η Αφροδίτη της Ειρήνης...
Ερμής, ο Φτερωτός αγγελιοφόρος, ο Δίας της ευθυμίας και της μεγαλοσύνης,
ο Κρόνος των γηρατειών...και τέλος ο μύστης Ποσειδώνας κι ο μάγος Ουρανός!

Στον "Ουρανό" ο Χολστ εκρήγνυται με ενθουσιασμό και πρωτοτυπία, όπως στην αστρολογία ο Ουρανός κυβερνά δυνάμεις που δεν μπορούμε να δούμε ή να κατανοήσουμε και μοιάζει πλανήτης με "παθιασμένη" ενέργεια!
Χαρακτηριστικά, που μπορούν να γίνουν αισθητά από τον ακροατή λόγω του εξωστρεφούς χαρακτήρα του έργου, των εκκωφαντικών ήχων των χάλκινων πνευστών, τρομπονιών μπορεί να ακούγονται και αισθητές σε αυτό το υπέροχο, αλλά με δύναμη εξωστρεφή κίνηση.

Gustav Holst: The Planets Μov.VI: "Uranus, The Magician":
Sir Charles Mackerras - BBC Philharmonic orchestra

"Ίντρα", η συνάντηση ενός άγγλου μουσικού με την ινδική μυθολογία

Ο άγγλος Γκούσταβ Χολστ μάς είναι περισσότερο γνωστός για την ορχηστρική του Σουίτα: "Πλανήτες".
Ας δούμε όμως, μια άγνωστη πλευρά του στο ευρύ κοινό, την επιρροή που άσκησε πάνω του η Ινδική φιλοσοφία και κουλτούρα.


Ο Χολστ στα πρώιμα έργα του επηρεάστηκε από τους Ρ.Στράους, Βάγκνερ, Ραβέλ και Γκριγκ. Ανάμεσα στα γενικού ενδιαφέροντος θέματα που τον απασχόλησαν ήταν η φιλοσοφία της Ανατολής, ο αποκρυφισμός-πνευματισμός της Ινδίας. Μιας χώρας που ενώ ουδέποτε είχε επισκεφτεί,  εμπνεύστηκε από τα ιερά της "Βεδικά  Κείμενα", τη μυθολογία, τη θεοσοφία της, και τα λογοτεχνικά έπη  Μαχαμπχαράτα και Ραμαγιάνα.
Ανάμεσα στα σχετικά έργα που έγραψε βρίσκουμε τις όπερές του: "Sita" και "Savitri", την καντάτα "The Cloud Messenger" ή το έργο "Maya" για βιολί και πιάνο, όλα βασισμένα στις ράγκα*.

Ένα συμφωνικό ποίημα, που μουσικά δεν έχει σχέση με την Ινδία, αλλά η έμπνευσή του προέρχεται από τη μυθολογία της, είναι το "Indra".
Ο τίτλος αναφέρεται στον ινδό θεό του κεραυνού και της βροχής και ο Χολστ απεικονίζει μουσικά το σχετικό μύθο:

Νωπογραφία(1840)
 Παριστά τον Ίντρα ανεβασμένο στον ελέφαντα-οδηγό του Αϊραβάτα,
κρατώντας στα χέρια του σπαθιά και τον κεραυνό.

Σε μια μακρινή εποχή το κακό πνεύμα Βίτρα μεταμορφώθηκε σε δράκο, 

που κατάπιε όλο το νερό της γης. 

Όλα ήταν ξερά και άγονα. Κανείς δεν μπορούσε να κάνει κάτι, μέχρι την γέννηση του Ίντρα...

Ήπιε μεγάλες ποσότητες ενός μαγικού υγρού, που τού έδωσε δυνάμεις για να συγκρουστεί 

με τον κακό δαίμονα, Βίτρα. 

Κατάφερε να γκρεμίσει τα αμέτρητα απόρθητα κάστρα του και να τον αντιμετωπίσει σε μια μακράς διάρκειας, ανήλεη μάχη, απ' την οποία ο Ίντρα βγήκε νικητής. 

Τότε, ο ουρανός γέμισε σύννεφα, που έσταζαν βροχούλα στη γη, άρχισαν και πάλι να τρέχουν οι ποταμοί, να γεμίζουν οι λίμνες.

Ο  Ίντρα έγινε βασιλιάς ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους.

Από τότε, ως σύμβολο θάρρους και δύναμης, ως καταστροφέας του δαίμονα Βίτρα-σύμβολο της φυσικής και πνευματικής ξηρασίας, κατέχει σημαντική θέση στο βουδιστικό πάνθεο.

Συχνά απεικονίζεται να ιππεύει τον ελέφαντα Αϊραβάτα ενώ στα πολλά χέρια του κρατά κεραυνούς, δόρατα και τόξα.

Το συμφωνικό ποίημα διακρίνεται για τη λυρική γοητεία, την πρωτοτυπία και την ομορφιά του, παρότι ο Χολστ δεν αναγνώριζε ιδιαίτερη αξία στο έργο.

Το βρίσκω άκρως επιβλητικό έργο με  έντονη τη χρήση χάλκινων πνευστών και εκρήξεις ιδιοφώνων κρουστών να τονίζουν την μεγαλοπρέπεια του θεού από το ινδικό πάνθεο. Η δυναμική ποικίλλει, σκιαγραφώντας και υποδεικνύοντας τη διάθεση και την κατάσταση ψυχής, ακολουθώντας αριστοτεχνικά τη φόρμα της ινδικής "ράγκα".
Θεωρώ πως  το έργο αυτό χαρακτηρίζεται από ηχητική διαύγεια, λυρικά ηχοχρώματα, εξάρσεις πνευματισμού και μυστηριακή διάθεση, στοιχεία τα οποία αντανακλούν σαφώς το ενδιαφέρον του συνθέτη για τη φιλοσοφία και τον αποκρυφισμό. Προσωπικά εντυπωσιάζομαι από την επιλογή και διεξοδική ανάπτυξη των θεμάτων με  μυστηριώδεις τόνους, ενώ μέσω των επανεκθέσεων, ζωηρά, ενεργητικά και ανήσυχα, ο συνθέτης μάς οδηγεί μαεστρικά στην απότομη, πλην λαμπρή και επιβλητική coda,  σε ένα δυναμικό κορύφωμα επικού χαρακτήρα, αντάξιο της παραμυθικής Ανατολής.

Holst: "Indra,  Op.13":

* Η "ράγκα" είναι το σημαντικότερο στοιχείο στη δομή της ινδικής μουσικής. Με τη λέξη αυτή εννοείται το σύστημα που περιλαμβάνει όλα τα μελωδικά στοιχεία μιας σύνθεσης,μα ταυτόχρονα υποδεικνυει και τη διάθεση, την κατάσταση ψυχής. Κάθε ράγκα έχει ανιούσα και κατιούσα μορφή (κάτι σαν κλίμακα), έχει συγκεκριμένα διακοσμητικά στοιχεία, μελίσματα, και χαρακτηριστικές φράσεις.


(Ο Χολστ γεννήθηκε σαν σήμερα  21 Σεπτεμβρίου 1874 στο Τσέλτεναμ της Βρετανίας)