Στη μνήμη του Άλφρεντ Τέννυσον, "δάκρυα, μάταια δάκρυα..."

 

Σαν σήμερα περνά στην αιωνιότητα ένας από τους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές-εκπροσώπους της βικτωριανής ποίησης, λόρδος Άλφρεντ Τέννυσον.

Ο Λόρδος Βύρων, όπως και ο Τζων Κητς είναι ποιητές που θα τον επηρεάσουν με τη ρομαντική τους γραφή. Ωριμάζοντας, ο Τέννυσον θα καταφέρει να παντρέψει το ρομαντισμό με τη φιλοσοφία και τους βαθύτερους πόθους του αιώνα του.

Ήταν τόση η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού, όσο και των κριτικών, ώστε η βασίλισσα Βικτωρία για τα γραπτά του τού απένειμε τον τίτλο του "poet laureate-δαφνοστεφούς ποιητή", ενώ  το 1884 τού αποδόθηκε ο αριστοκρατικός τίτλος ευγενείας του λόρδου.

(από εικονογράφηση του μακροσκελούς ποιήματος)

Το πρώτο μακροσκελές αφηγηματικού χαρακτήρα ποίημά του εκδόθηκε το 1847, έχει τίτλο: "The Princess", με τον δημιουργό να στήνει ένα σκωπτικό μεσαιωνικό σκηνικό, μέσα στο οποίο  σατιρίζονται ο φεμινισμός, η εκπαίδευση των γυναικών, θέματα αμφιλεγόμενα στη συντηρητική Βικτωριανή Αγγλία.

Αναφέρεται στην  ιστορία της Ίντα, μιας τολμηρής και αποφασιστικής πριγκίπισσας. Οι δικοί της, όπως συνηθιζόταν στην εποχή, την είχαν  λογοδώσει σε παιδική ηλικία σε έναν πρίγκιπα, τον οποίο εγκαταλείπει για να ιδρύσει ένα σχολείο, όπου θα διδάσκονται αποκλειστικά και μόνο κορίτσια. Ο πρίγκιπας καταφέρνει με δυο φίλους του να γίνουν δεκτοί στο ίδρυμα μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες. κι εντυπωσιάζονται από τις αντιλήψεις που διδάσκονται και καλλιεργούνται εκεί σχετικά με την ισότητα των φύλων...Όμως ανακαλύπτονται κι αναγκάζονται να ομολογήσουν. Δίνουν μάχη για την αγάπη των νεανίδων και τραυματίζονται. Οι γυναίκες τούς περιθάλπουν στοργικά και τελικά υποκύπτουν στην αληθινή αγάπη...

Στο μακροσκελές ποίημα του Τέννυσον "The princess" περιλαμβάνονται αρκετά ποιήματα που αγαπήθηκαν ως  ανεξάρτητα της συλλογής, όπως: "Το μεγαλείο πέφτει", "Τώρα το κρεμεζί κοιμάται ανθόφυλλο", με περιφημότερο όλων για την συγκινητική ατμόσφαιρα που αποπνέει το: "Tears, Idle Tears - Δάκρυα, μάταια δάκρυα". 

"Δάκρυα, μάταια  δάκρυα, δεν ξέρω τι σημαίνουν

Δάκρυα απ’ τα βάθη μιάς θείας απόγνωσης

Φουσκώνουν στην καρδιά, μαζεύονται στα μάτια,

καθώς κοιτάς χαρούμενους αγρούς τού φθινοπώρου

Και το μυαλό γυρίζει στα παλιά, στις μέρες τις φευγάτες.

Νωά όπως η πρώτη αχτίδα πάνω σ' ένα άρμενο

που φέρνει τους συντρόφους μας από τον Κάτω Kόσμο

θλιμμένα όπως η στερνή που βάφει κόκκινο έν' άλλο

που βουλιάζει μ'όλους όσους αγαπάμε κάτω από τη δύση.

Tόσο θλιμμένες, τόσο νωπές οι μέρες οι φευγάτες.

Αχ, θλιβερά κι αλλόκοτα όπως σε θέρος σκοτεινό

χαράζει ο πρωινός αυλός πουλιών αγουροξυπνημένων

σε ετοιμοθάνατα αυτιά, όταν σε μάτια ετοιμοθάνατα

το παραθύρι γίνεται αργά-αργά κάδρο που τρεμοφέγγει.

Tόσο θλιμμένες, τόσο νωπές οι μέρες οι φευγάτες.

Αγαπητές σαν τα φιλιά που μετά θάνατον θυμάσαι.
γλυκές σαν τα φιλιά που πλάθει άπελπις η φαντασία

Για χείλη που άλλοι τρυγούν. βαθιές όπως ο έρως 

όπως ο πρώτος έρωτας, κι  άγριες μ'όλη τη λύπη 
Ω, θάνατος εν Ζωή, που είν' οι μέρες οι φευγάτες"

(Άλφρεντ Τέννυσον, 12 Ποιήματα, εκδ. Διώνη, μτφ: Ανδρικόπουλος Παν., σελ 21)

Πρόκειται για ποίημα χωρίς ομοιοκαταληξία, αν και η τελική φράση σε κάθε πέμπτο στίχο επιστρέφει ως επωδός.

 Το "Tears, Idle Tears" διακρίνεται για τον λυρικό του πλούτο, παρόλους  τους τόνους  παράδοξου και ασάφειας, που το χαρακτηρίζουν. Ο ίδιος ο ποιητής είχε δηλώσει πως το εμπνεύστηκε όταν επισκέφτηκε το ερειπωμένο αββαείο Tintern στο Monmouthshire. Τα συντρίμμια του μοναστηριού και η εγκατάλειψη ανέσυραν δικές του αναμνήσεις από το παρελθόν.

Το ποίημα έχει μελοποιηθεί πολλάκις:

1.  Ο άγγλος Ραλφ Βον Oυίλιαμς το 1903 έδωσε μια σύνθεση για φωνή και πιάνο ξέχειλη μελαγχολικών τόνων, που οι κριτικοί χαρακτήρισαν ως "μια από τις ωραιότερες μελοποιήσεις  της υπέροχης ποιητικής του Τέννυσον". ΄
Ο συνθέτης ακολουθεί επακριβώς το κείμενο πλάθοντας μια εκφραστικότατη αφήγηση με νότες, απαράμιλλης ευαισθησίας και ομορφιάς!

Ralph Vaughan Williams: "Tears, Idle Tears"

2. Όλη τη μελαγχολική ευαισθησία του ποιήματος αποπνέει η χορωδιακή ρύθμιση του Γκούσταβ Χολστ, που ολοκλήρωσε ο συνθέτης το 1905, όταν υπηρετούσε ως δάσκαλος μουσικής στο Σχολείο θηλέων του Αγίου Παύλου. Ο Χολστ μελοποιεί μόνο τις δυο πρώτες στροφές του ποιήματος. Με εσάνς αποκρυφισμού είναι αρωματισμένη η σύνθεση, καθώς ο ρυθμός είναι αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός, με τη μουσική ιδέα να παρουσιάζεται στοχαστική κι εσωστρεφούς διάθεσης υποβάλλοντας μια διάσταση πνευματικής εξαΰλωσης.

Το "Δάκρυα, μάταια δάκρυα" αποτελεί μέρος των "Τραγουδιών από την Πριγκίπισσα" του 'Αλφρεντ Τέννυσον.

G. Holst: "Songs from "The Princess, 3. Tears, Idle Tears":

3. Bασισμένη στο αφηγηματικό ποίημα του Τέννυσον είναι η οπερατική σάτιρα "Princess Ida" του Arthur Sullivan σε λιμπρέτο του μόνιμου συνεργάτη του, Gilbert.
Σκωπτικού χαρακτήρα, ένα είδος φάρσας με αρκετά στοιχεία παρωδίας, που ενθουσίασε το φιλοθεάμον κοινό και τους κριτικούς που έκαναν λόγο για την ιδιαίτερη αξία του έργου, καθώς "από το άνοιγμα της αυλαίας προκαλούσε ένα μόνιμο χαμόγελο στα χείλη των θεατών".

To ζοφερού ύφους ποίημα "Tears, Idle Tears" δεν ακούγεται στην όπερα, όμως όταν ο Σάλιβαν κλήθηκε να μελοποιήσει στίχους του Τέννυσον για εκδήλωση του μουσικού Οίκου John Church & Co, τον Ιανουάριο του 1900, ο σερ ανταποκρίθηκε με δύο τραγούδια από την "Πριγκίπισσα": "Ο Swallow, Swallow" και "Tears, Idle Tears", που ερμηνεύτηκαν από τον περίφημο βαρύτονο Kennerley Rumford, σύζυγο της κοντράλτο, Clara Butt.

Sir Arthur Sullivan: "Tears, Idle Tears":

(πηγή φωτο: gregoryhutter)

4. Mια πολυφωνική πανδαισία ακούμε τώρα, γραμμένη από τον Gregory Hutter, έναν από τους ταλαντούχους αμερικανούς δημιουργούς της γενιάς του.
Στο πλαίσιο του κινήματος της "νέας απλότητος", ο συνθέτης ξεδιπλώνει μια αργής χρονικής αγωγής και ελεγειακού ύφους σύνθεση, που διακατέχεται από ήπια στατικότητα, υποβάλλοντας μιαν αίσθηση μυστικισμού, χάρη στην απουσία απότομων δυναμικών αντιθέσεων, φέρνοντας τον ακροατή πιο κοντά στον πυρήνα του κειμένου. Ένα μελαγχολικό θέμα σε μορφή coda οδηγεί τις φωνές στο τέλος της σύνθεσης μ' ένα ήρεμο, κατευναστικό τόνο αποδοχής καθώς προφέρεται η τελευταία ποιητική φράση: "Ω, θάνατος μέσα στη ζωή είναι οι μέρες που δεν είναι πιά".

Gregory Hutter: "Tears, Idle Tears":

Στο ιστολόγιο υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Τέννυσον. Περιηγηθείτε!