ΜΠΑΡΟΚ ακούσματα με ΜΥΘΟ : "Ηρακλής στο σταυροδρόμι"

 

"Scelta di Ercole-Η επιλογή του Ηρακλή", Annibale Carracci

Όταν ο Ηρακλής βρέθηκε στο σταυροδρόμι της ζωής δυσκολευόταν να αποφασίσει ποιο δρόμο να ακολουθήσει…

"Βλέπω, Ηρακλή, του είπε η Απόλαυση, βρίσκεσαι σε απορία.

Αν με ακολουθήσεις, θα σού δείξω τον πιο ευχάριστο και τον πιο εύκολο δρόμο!

Δεν θα μείνει ηδονή, πού να μην τη γευτείς και θα διαβείς τη ζωή χωρίς 

να δοκιμάσεις τις δυσκολίες της…" 

Εκείνη τη στιγμή πλησίασε ή άλλη γυναίκα , η Αρετή και είπε:

 "Αν πάρεις το δρόμο που οδηγεί σε μένα, θα γίνεις ένας σπουδαίος δουλευτής όμορφων και ευγενικών έργων. Δεν θα σε παραπλανήσω με προλόγους περί ηδονής…

Χωρίς κόπο και φροντίδα οι θεοί δεν χορηγούν στους ανθρώπους κανένα 

από τα καλά και όμορφα πράγματα. 

Αν θέλεις να σού δώσει η γη άφθονους καρπούς, πρέπει να την καλλιεργήσεις… "

Το παραπάνω περιληπτικό αφήγημα είναι από τον Ξενοφώντα και το δοκίμιο του Πρόδικου για τον "Ηρακλή στο σταυροδρόμι". 

Μου το θύμισε η έναρξη της Σαρακοστής, φίλοι αγαπημένοι. Μιας περιόδου ενδοσκόπησης και  εσωτερικών διεργασιών.
Ο δρόμος για να γίνουμε καλύτεροι σε κάθε τομέα και επίπεδο απαιτεί αγώνα, θυσίες και σκληρή πάλη…
Απαιτεί σωφροσύνη, μεγαλοψυχία, ταπεινοφροσύνη, ευσπλαχνία. Ο δρόμος για την κάθαρση κι εν τέλει τη λύτρωση απαιτεί γενναιοδωρία ψυχής και άσκηση πνευματική…

Στο θαυμάσιο εικαστικό του Αννίμπαλε Καρράτσι με το ηθικοπλαστικό περιεχόμενο, η με λιγοστά ενδύματα Λαγνεία, δείχνει στον Ηρακλή τον εύκολο δρόμο των απολαύσεων.
Δίπλα της δύο μάσκες-σύμβολα της εξαπάτησης που την συνοδεύουν, ενώ στ’ αριστερά του ήρωα η σεμνή Αρετή υποδεικνύει τον δύσκολο, ανηφορικό δρόμο.

Η επιλογή μας, ελεύθερη, φίλοι μου…δεν είναι εκβιαστικό το δίλημμα…
Ας διασταυρωθούν οι σκέψεις κι η απόφαση παίρνεται με ωριμότητα…

Οι μουσικές μου προτάσεις αφοπλίζουν το νου από τους επιβλαβείς εθισμούς του…

Johann Adolf Hasse 

Ι. Η "Alcide al Bivio –Ηρακλής στο σταυροδρόμι"  είναι μια μονόπρακτη όπερα του Γιόχαν Άντολφ Χάσσε σε λιμπρέτο του Μεταστάζιο, αφιερωμένη στον Ιωσήφ της Αυστρίας και την Ιζαμπέλα της Πάρμας, για τον εορτασμό των γάμων τους.

Η μονόπρακτη όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στο Grosse Redoutensaal της Βιέννης στις 8 Οκτωβρίου 1760, πρώτη σε μια σειρά από τρεις όπερες "σέρια", ειδικά γραμμένες για την γαμήλια τελετή, της οποίας οι εορτασμοί κράτησαν τρεις ημέρες.

Μεταστάζιο και Χάσσε μεγαλούργησαν συμπράττοντας, κάνοντας τους ειδικούς να μιλούν για το "έτερο μισό" τους ενός στον άλλο, και να συγκρίνουν τη σχέση τους με κείνη του "ανδρόγυνου γένους" που αναφέρει ο Πλάτωνας στο "Συμπόσιό" του, επισημαίνοντας: "διαθέτουν εξίσου τα ίδια χαρακτηριστικά αληθινής ιδιοφυΐας, γεύσης και κρίσης... έτσι η καθαρότητα και η ακρίβεια, είναι αδιαχώριστοι σύντροφοι και των δύο.."

Ο Χάσσε, είναι "il caro Sassone-ο αγαπημένος Σάξωνας", όπως τον αποκαλούσαν τιμητικά.
Δέχτηκε για το έργο του διθυραμβικές κριτικές, διακρίθηκε κυρίως για τον λυρισμό του και την αίσθηση της μελωδίας, όπως επίσης επαινέθηκε για τα λαμπρά χορωδιακά του.

Από το έργο προτείνω να ακούσουμε το κουαρτέτο "La ragione, se dà legge agli affetti-H σύνεση κατακτά τα πάθη"...

Λίγο μετά την απόφαση του Ηρακλή να ακολουθήσει την Αρετή, όλοι τραγουδούν:
"Όπου η σύνεση κατακτά τα πάθη, η απόλαυση υποκλίνεται στην αρετή…Εκεί κατοικεί η ειρήνη, η γαλήνη, η αλήθεια, η πραγματική ευδαιμονία!"
H σκηνή ολοκληρώνεται με τη χορωδία να ψάλλει το θρίαμβο της πραγματικής απόλαυσης.

Ερμηνεύει σε όργανα εποχής η La Stagione Orchetra και διευθύνει ο Michael Schneider.

 Hasse : "Alcide al Bivio": Quartetto: La ragione, se dà legge agli affetti / 

To θριαμβευτικό χορωδιακό στο (2:56)

ΙΙ. Η επιλογή του Ηρακλή είναι το θέμα που πραγματεύεται και το ομώνυμο ορατόριο του Φρειδερίκου Χαίντελ: "The Choice of Hercules HWV 69".
O συνθέτης το ολοκλήρωσε το 1750, με το λιμπρέτο να βασίζεται στο ομότιτλο ποίημα του Robert Lowth:

"Μια μέρα αναλογιζόμενος την ηλικία του

Ο Ηρακλής αναζήτησε πράξεις υψηλές, γόνιμες

βηματίζοντας έκανε συλλογισμούς

Μουσική με σταθερό ρυθμό η νιότη επιδιώκει

Στη βόλτα και παρασυρμένος στις σκέψεις

μακριά σε μια έρημη κοιλάδα, με τη μοναξιά

συνομιλώντας, ενώ σκόπευε ν' αναζητήσει

το αμφίβολο μονοπάτι της ζωής, μπροστά του στάθηκαν

η τραχιά ανάβαση της Αρετής εδώ, και κει η ευκολία της Απόλαυσης..."

(απόσπασμα: "Choice of Hercules, canto II", Robert Lowth)

F. Handel

Οι ρόλοι στους οποίους ο Χαίντελ αναθέτει να παρουσιάσουν το επεισόδιο από την ελληνική Μυθολογία της Εκλογής του Ηρακλή είναι εκείνοι του ημίθεου ήρωα, της Αρετής, της Λαγνείας κι ένας χαρακτήρας που περιπλέκει την επιλογή. Είναι η ιδέα της "προσδοκίας της Ηδονής", που ανατίθεται σ' ένα τενόρο, δημιουργώντας το δίλημμα στον Ηρακλή.
Τέλος, η χορωδία έχει το ρόλο αφηγητή-σχολιαστή.

Το μύθο αφηγείται -όπως αναφέρθηκε- ο Πρόδικος ο σοφός  στο σύγγραμμά του περί Ηρακλέους, προβλέποντας πως ο Ηρακλής θα επιλέξει το δρόμο της σωφροσύνης τελικά.
Έτσι, η  Χορωδία ψάλλει θριαμβευτικά με σφριγηλές, όλο λαμπρότητα φωνές στο φινάλε:

 

"Η Αρετή σε στέκει σ' ευλογημένη θέση 

Στεφανωμένο με αθάνατη νιότη

ανάμεσα στους θεούς ένας θεός!"

Handel: The Choice of Hercules -  Final Chorus
"Virtue Will Place Thee in That Blest Abode"

Γ.Σ.Μπαχ

ΙΙΙ. Όμως και η κοσμική καντάτα του Γ.Σ.Μπαχ  "BWV 213", που ο κάντορας συνέθεσε στη Λειψία το 1733 πάνω σε λιμπρέτο του μόνιμου συνεργάτη του, Πίκαντερ(Christian Friedrich Henric) πραγματεύεται το μυθολογικό επεισόδιο του "Ηρακλή στο σταυροδρόμι" γι'αυτό φέρει τον τίτλο: "Hercules am Scheidewege", γνωστή και ως "Laßt uns sorgen, last uns wachen" από τον πρώτο στίχο της εναρκτήριας μελωδίας. 

Ο Μπαχ αφιέρωσε την καντάτα στον πρίγκιπα Φρίντριχ Κρίστιαν της Σαξονίας, για τα 11α γενέθλιά του και η παρουσίαση έγινε στο καφενείο του Ζίμερμαν.

Θα ακούσουμε το λυρικότατο ντουέτο Ηρακλή-Αρετής μετά την επιλογή του ήρωα.

"Ηρακλής:
Είμαι δικός σου τώρα

Αρετή:
και συ δικός μου είσαι!

Μαζί:

Φίλα με τότε,

και γω θα σε φιλήσω.

Την ευτυχία που νοιώθουν 

όταν ερωτευμένοι ενώνονται,

αληθινή, απαλή, γεμάτη δύναμη

έτσι και γω μαζί σου, νοιώθω..."

Ο Μπαχ εναρμονίζει με απλό τρόπο τη μελωδία, χρησιμοποιεί παύσεις για να διαχωρίσει τις φωνές, την μία από την άλλη, ενώ τα όργανα αναπτύσσοντας μια συνεχή μελωδική κίνηση συνοδεύουν υποστηρικτικά.

J.S. Bach: "BWV 213 - Ich bin deine, du bist meine":