"Τζεζουάλντο, o σκοτεινός ιππότης, ο δολοφόνος μαδριγαλιστής"

 

"Ο Ιππότης του σκότους, Gesualdo", Illustration by Pierre Mornet (newyorker)

Από τους σημαντικότερους συνθέτες μαδριγαλίων την εποχή της Αναγέννησης υπήρξε ο Κάρλο Τζεζουάλντο, πρίγκιπας από τη Νάπολη. Αρχικά, οι συνθέσεις του δεν είχαν την υπογραφή του, καθώς θεωρούνταν υποτιμητικό κάποιος αριστοκράτης να εκδίδει τα έργα του. Ξεχώρισε για την ιδιαίτερα εκφραστική και αρμονικά πειραματική μουσική του γλώσσα.
Έμεινε όμως στην Ιστορία σαν "ιππότης του σκότους", καθώς -όπως λένε- δολοφόνησε τη σύζυγο και τον εραστή της όταν τούς έπιασε επ' αυτοφόρω.
Ο απατημένος σύζυγος προβαίνει στο απονενοημένο  μια μέρα σαν τη σημερινή, στις 16 Οκτωβρίου 1590...
Πληροφοριακά, να πούμε πως για να αποφύγει σύρραξη με τους συγγενείς των θυμάτων, κατέφυγε στη Βενόζα, όπου αργότερα ξαναπαντρεύτηκε και έζησε εκεί ως τον θάνατό του.

Θυελλώδης η ζωή του, ίδια θύελλα επικρατούσε και στις μουσικές του ιδέες.
Τα μαδριγάλια του ήταν ασυνήθιστα, με πολλές -για την εποχή- διαφωνίες, φαίνεται να αγνοούσε εκουσίως τους κανόνες της αρμονίας χρησιμοποιώντας αλλοιωμένες συγχορδίες, απότομες χρωματικές μετατροπίες και γενικά  ακραίους πειραματισμούς που θυμίζουν δημιουργούς τους 20ου αιώνα.
Πολλοί υποστηρίζουν πως για να αντέξει ερινύες και τύψεις, θλίψη και πόνο από το τραγικό συμβάν κατέφυγε στην ποίηση και την μουσική, που χαρακτηρίζονται από άγρια, τολμηρά έως σκληρά για την εποχή, εκφραστικά μέσα.

Ένα ποίημά του:

"Αν δεν κοιτώ, δεν πεθαίνω,

μην κοιτώντας, δεν ζω.

Κι αν είμαι νεκρός

ζωής δεν στερούμαι.

Ω θαύμα του έρωτα,

αλίμονο, παράξενη μοίρα,

που το να ζεις ζωή δεν θα ’ναι

και να πεθαίνεις θάνατος"

(μτφ. Άννα Γρίβα, πηγή: apoikia.gr)

Αρκετοί είναι οι καλλιτέχνες οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη μουσική του, μα κυρίως εμπνεύστηκαν από τη ζωή και τη διπλή δολοφονία που διέπραξε ο "σκοτεινός ιππότης".

Ανάμεσά τους και ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ, που τον χαρακτήρισε "πρόδρομο της μουσικής πρωτοπορίας του 20ου αι." και τον θαύμασε για τον πλούτο της αρμονίας και την τεχνική της πολυφωνίας του.
Ο Στραβίνσκυ έλεγε πως "η αρμονία του Τζεζουάλντο ξεφυτρώνει από την πολυφωνική του γραφή, όπως ακριβώς μια περικοκλάδα από ένα καφασωτό".
("Conversations with Igor Stravinsky"-archive.org)


Προς τιμήν του, το 1960 και για την 400η επέτειο από τη γέννηση του Τζεζουάλντο, ο ρώσος συνθέτης έγραψε το έργο: "Monumentum pro Gesualdo", όπου διασκεύασε 3 μαδριγάλια του σαν προσφορά σε "έναν από τους πιο  πρωτότυπους μουσικούς που γεννήθηκαν ποτέ στην τέχνη της Μουσικής"!
Η επεξεργασία αφορά τα μαδριγάλια: 

• Asciugate i begli occhi
• Matu, cagion di quella 
• Beltà poi che t'assenti

Πρόκειται για σύντομες κινήσεις για πιάνο και ορχήστρα που κάποια χρόνια αργότερα χορογραφήθηκαν από τον μόνιμο συνεργάτη του Στραβίνσκυ, Ζωρζ Μπαλανσίν, ο οποίος ανέθεσε το βασικό χορό σε ένα κύριο ζευγάρι που πλαισιώνεται υποστηρικτικά από άλλα έξι  ζευγάρια αποτυπώνοντας τους αυλικούς χορούς που εκτελούνταν κατά τη διάρκεια ζωής του "πρίγκιπα των μαδριγαλιστών και δολοφόνων" κάτω από τη βαριά σκιά της μοίρας του.

Igor Stravinsky: "Monumentum pro Gesualdo", Mov I, II, III:

"Monumentum Pro Gesualdo" / Ballet- Balanchine: