Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης: Το φιλί στο Λεπρό και η Κοίμησή Του...

"St Francis", El Greco, Εθνική Πινακοθήκη Ιρλανδίας

Η αγάπη που αναβλύζει από την καρδιά του απλώνεται σε όλα τα πλάσματα της οικουμένης...Κάνει παρέα με τα ζώα, συνομιλεί με τα πουλιά και τους λύκους, αναπτύσσει μαζί τους μια ιδιαίτερη σχέση...
Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης -γι 'αυτό και Προστάτης των ζώων, ο τίτλος που τού έχει αποδοθεί- έχει παιδική σε αγνότητα καρδιά, που πάλλεται και που δονείται από το πρότυπο του Χριστού, που φωτίζεται από το έκπαγλο φως του λόγου και της  στάσης του Κυρίου απέναντι στον άνθρωπο.

"Ο Φραγκίσκος είναι ένας από τούς πιο αγνούς μαθητές του Χριστού,

που έζησε καθαρά  χωρίς να ξεκλίνει καθόλου από το δρόμο, που  χάραξε ο Κύριος, αποδεικνύοντας πως η χαρά του Θεού έρχεται με την απλότητα της διάνοιας", 

έγραψε χαρακτηριστικά ο Φώτης Κόντογλου.

Έτσι, στους θρύλους που περιβάλλουν τη ζωή του Φραγκίσκου σμίγουν η σοφία της παράδοσης και η αλήθεια αυτού του Αγίου...Γνωστή είναι κι  η σχέση αγάπης που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον Άγιο Φραγκίσκο και την Αγία Κλάρα της Ασίζης. Οι δυο τους αγάπησαν καθαρά, χωρίς προσδοκίες και χωρίς ανταλλάγματα. Ενώθηκαν στην ανιδιοτελή αγάπη τους για το Θεό και τους συνανθρώπους τους, με τη ζωή τους ν' αποτελεί  ζωντανή θυσία για το Θεό.

Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από τη ζωή, τους θρύλους και τις πράξεις του Αγίου Φραγκίσκου. Ζωγράφοι, λογοτέχνες, μουσικοί...

Ανάμεσα στους τελευταίους και ο πιστός στον καθολικισμό γάλλος συνθέτης,  Ολιβιέ Μεσιάν, που στο διάστημα 1975-1983 συνέθεσε την τρίπρακτη  όπερά του: "Saint Francois D'Assise", στην οποία υπέγραψε και το λιμπρέτο.

Ο Μεσιάν διαβάζοντας σχετικά αποσπάσματα της Βίβλου, είχε εκστασιαστεί με τον Άγιο της Ασίζης που παραλληλίζεται με την αγνότητα, την ταπεινότητα,  και τα δεινά του Χριστού ...

Ο Μεσιάν για το λιμπρέτο, εκτός της Βίβλου συμβουλεύτηκε κείμενα Φραγκισκανών μοναχών και συγγραφέων όπως του Tommaso da Celano ή του μοναχού, θεολόγου και φιλοσόφου Bonaventure, αλλά κυρίως τα "Μικρά Άνθη", ένα μεσαιωνικό συναξάρι που ιστορεί το βίο του Αγίου και συγχρόνως ένα από τα πρώτα μνημεία της ιταλικής λογοτεχνίας.

Χαρακτηριστικό είναι πως ο συνθέτης αποφεύγει να σταθεί στην ρομαντικοποιημένη σχέση του Αγίου με την Αγία Κλάρα, προσπερνώντας την "προγενέστερη κι εν αμαρτία ζωή"  του Αγίου, κάτι για το οποίο επικρίθηκε από τους κριτικούς. 

Ο ίδιος υπερασπίστηκε την επιλογή του δηλώνοντας ότι  προτίμησε μέσω της μουσικής του "την ανάπτυξη του αρώματος των ανθέων κι όχι τη ρυπαρότητα και την αμαρτία, που δεν κρύβουν ποτέ ουσιαστικό ενδιαφέρον..."

St Francis of Assis and the Leper, mosaic

Από τις  οκτώ σκηνές της όπερας, που σκιαγραφούν την πνευματική ανάπτυξη του Αγίου Φραγκίσκου θα ακούσουμε δυο ξεχωριστές σκηνές.

Ι: Κατά την παράδοση ο φτωχός Άγιος έδειχνε κάθε στιγμή την αγάπη και τη συμπαράστασή του στους αδύναμους. Έτσι, ο θρύλος θέλει να φίλησε και να ανακούφισε έναν λεπρό που είχε συναντήσει στο δρόμο, αφού είχε λάβει μήνυμα από το Θεό. O "μιαρός" λεπρός  θεραπεύεται κι αρχίζει να χοροπηδά εκστασιασμένος από το θαύμα...Άγγελος Κυρίου εμφανίζεται  και διατυμπανίζει τη μεγαλοσύνη του Θεού. 

Η πράξη του Αγίου Φραγκίσκου αποτελεί χειρονομία αδελφοσύνης όπου ο φόβος εξαφανίζεται. Αγγίζει και φιλά το λεπρό για να καθαριστεί από τους φόβους του κι από τότε και μετά "όλα όσα ήταν πικρά μετατράπηκαν σε γλυκύτητα". Μια πράξη του Αγίου που μαρτυρά το μονοπάτι της ωριμότητας του.... 

Messiaen: "Saint Francois D'Assise, Act I - Le Baiser au Lépreux":

Messiaen: "Saint Francois D'Assise,  Acte Ι - Miracle! Regarde, Père"

Messiaen: "Saint Francois D'Assise,  Acte Ι - Lépreux, ton coeur t'accuse"

ΙΙ. Στην τελευταία σκηνή της Τρίτης Πράξης της όπερας παρουσιάζεται το πέρασμα του Αγίου στο Βασίλειο των Ουρανών και την Αιώνια ζωή.

Λίγο πριν η ψυχή του Φραγκίσκου εγκαταλείψει το σώμα του, απαγγέλει τους  τελευταίους στίχους από τον "Ύμνο στον Ήλιο".  Εμφανίζονται ένας Άγγελος παίζοντας βιολί και ο θεραπευμένος λεπρός να προσεύχεται γι' αυτόν. 

"Ευλογημένος νά' σαι, Κύριε, για τον αδελφό μας το σωματικό Θάνατο,

που κανένας ζωντανός δεν μπορεί να τον ξεφύγει!

Δυστυχισμένοι μονάχα όσοι πεθαίνουν σε θανάσιμο αμάρτημα

μακάριοι όμως όσοι εφύλαξαν τις άγιες εντολές σου
γιατί ο δεύτερος θάνατος δεν μπορεί καθόλου να τους βλάψει!"

Ξυλογραφία του Maurice Denis: "St. Francis", η έμπνευση του Μεσσιάν στην σκηνή του θανάτου
(πηγή: sacredartpilgrim)

 Την τελευταία περίοδο της ζωής του ο Άγιος της Ασίζης την πέρασε σχεδόν τυφλός... 

Εκοιμήθη, σαν σήμερα, τα ξημερώματα της 4ης  Οκτωβρίου στα 1224, αφού πρώτα ζήτησε να τού αφαιρέσουν τον χιτώνα του και να τον ξαπλώσουν κατάχαμα.

Ο Μεσσιάν εμπνεόμενος από την παραπάνω ξυλογραφία του Maurice Denis στο βιβλίο "Μικρά Άνθη", όπου ο καλλιτέχνης απεικονίζει Άγγελο να εμφανίζεται στον Φραγκίσκο παίζοντας βιολί, βάζει στην τελική σκηνή, λίγο πριν την κοίμησή του, τον Άγιο Φραγκίσκο να προφέρει τα τελευταία του λόγια: "Κύριε! Η μουσική και η ποίηση (εννοώντας το Κάλλος) με οδήγησαν σε Σένα..."

"Η Κοίμηση του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης την 4η Οκτωβρίου 1224"
ανωνύμου ζωγράφου της Φλαμανδικής Σχολής, 16ος αι.

Ο Νίκος Καζαντζάκης μεταφέρει με απαράμιλλη ευσέβεια τη σκηνή της  Κοίμησης  του Φραγκίσκου στο βιβλίο του "Ο Φτωχούλης του Θεού":

"Το πρόσωπό του λαμποκοπούσε, είχε ολάνοιχτα τα μάτια, στυλωμένα στον αέρα. Μια στιγμή κουνήθηκε, μάζεψε όλη του τη δύναμη, στράφηκε και μας εκοίταξε αργά ένα-ένα. Τα χείλη του σάλεψαν σα να 'θελε κάποιο στερνόλογο να μας πει, ζύγωσα, αχνή πολύ, αδύνατη η φωνή Του, σα να' ρχόταν από πολύ μακριά, από τον άλλο όχτο, άκουσα: Φτώχεια-Ειρήνη-Αγάπη.Κρατούσα ακόμα την ανάσα ν’ ακούσω, τίποτα άλλο.

Και τότε πέσαμε όλοι απάνω του και τον φιλούσαμε και σηκώσαμε θρήνο...

[...]

Την Αγία τούτη στιγμή, που σκυμμένος μέσα στο κελί μου, χάραζα τα στερνά ετούτα λόγια και μ' έπαιρναν τα κλάματα που θυμήθηκα τον αγαπημένο μου γέροντα, ένα σπουργιτάκι ήρθε και χτύπησε το παραθύρι, ολόβρεχα ήταν τα φτερά του, κρύωνε, σηκώθηκα να του ανοίξω, κι ήσουν Εσύ πάτερ-Φραγκίσκο, ντυμένος σε σπουργιτάκι".

Όπως θα διαπιστώσετε από την ακρόαση η μουσική του Μεσιάν έχει κάτι από την "Ιεροτελεστία" του Στραβίνσκυ, σίγουρα όμως διακρίνεται για την ιδιαίτερα στοχαστική διάθεση και το προσωπικό "χρωματιστό" ύφος του γάλλου δημιουργού. Είναι γνωστό πως  συναισθανόταν χρώματα στη νοητική σύλληψη της μουσικής του γι' αυτό και σε αυτή την παρτιτούρα ο Μεσιάν σημειώνει τα χρώματα των σκηνών με σκοπό να βοηθήσει τον μαέστρο στην ερμηνεία της μουσικής του.

 Messiaen: "Saint Francois D'Assise, Act III

Seigneur! Seigneur! Musique et Poésie m'ont conduit "

Αναφορά σε άλλες μεγαλειώδεις σκηνές του συγκεκριμένου έργου του Ολιβιέ Μεσιάν μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.